Του Πέτρου Κολυάρδου,
Χωρίς αμφιβολία, ο Ιπποκράτης υπήρξε ο σημαντικότερος ιατρός κατά τον «χρυσό αιώνα» του Περικλή, ο θεμελιωτής της Ιατρικής ως επιστήμης, την οποία απήλλαξε από τα δεσμά της θρησκείας, της μαγείας και των δοξασιών. Ιστορικά, το όνομά του έχει συνδεθεί με την Ιατρική Σχολή της Κω, μια σχολή που έδωσε έμφαση στην κοινή φύση των νοσημάτων, την πρόγνωσή τους, τη συνολική διαταραχή των συστημάτων του οργανισμού και την ιατρική φιλοσοφία και ηθική.
Με το όνομα του Ιπποκράτη έχει συνδεθεί ένα σύνολο συγγραμμάτων, γνωστών ως «Ιπποκρατική Συλλογή», στο οποίο, μεταξύ άλλων, εμπεριέχεται μία εκτεταμένη προσέγγιση βασικών νοσημάτων του Αναπνευστικού Συστήματος, όπως ωτίτιδα, ρινίτιδα, ρινικοί πολύποδες, αμυγδαλίτιδα, σταφυλίτιδα, φλεγμονές στοματικής κοιλότητας, πνευμονία, πλευρίτιδα, φυματίωση, πνευμονικό ερυσίπελας, κιρσοί πνεύμονα, πνευμονικό οίδημα, όγκοι πνευμόνων/ πλευρών, πλευριτική συλλογή και εμπύημα. Στο παρόν άρθρο, θα κληθούμε να κάνουμε μία βασική ανασκόπηση της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (Χ.Α.Π.), μίας νόσου που στον όρο της περιέχει ένα σύνολο βλαβών του Αναπνευστικού Συστήματος.
Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (Χ.Α.Π.)
Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (Χ.Α.Π.) χαρακτηρίζεται από έντονα φλεγμονώδη απάντηση των αεραγωγών σε βλαβερά σωματίδια και αέρια, με μόνιμο περιορισμό της ροής του αέρα, η οποία αποτελεί μόνιμη και μη αναστρέψιμη βλάβη. Η μη αναστρεψιμότητα της κατάστασης αυτής είναι ένα από εκείνα τα σημεία από τα οποία η Χ.Α.Π. διαφέρει από το άσθμα (από τον ορισμό του άσθματος: «Το άσθμα αποτελεί μία χρόνια φλεγμονώδη νόσο των αεραγωγών»).
Η Χ.Α.Π. περιλαμβάνει δύο νοσολογικές οντότητες: Τη χρόνια βρογχίτιδα και το εμφύσημα. Η χρόνια βρογχίτιδα χαρακτηρίζεται από χρόνιο βήχα (μεγαλύτερο σε διάρκεια από 8 εβδομάδες) με παράλληλη παραγωγή πτυέλων και αποτελεί κλινική διάγνωση. Αντίθετα, το εμφύσημα ορίζεται ως η καταστροφή του πνευμονικού παρεγχύματος και συγκεκριμένα της ελαστίνης που στηρίζει τις κυψελίδες, κάτι το οποίο για να προσδιοριστεί χρήζει παθολογοανατομικής απεικόνισης. Επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων σε έναν ασθενή με Χ.Α.Π. συνυπάρχουν η χρόνια βρογχίτιδα και το εμφύσημα (σε διαφορετικό βαθμό), χρησιμοποιείται ο ευρύτερος όρος «Χ.Α.Π.», για να περιγράψει ακριβώς αυτό, τη συνύπαρξη, δηλαδή, των δύο προκείμενων παθολογικών καταστάσεων.
Αιτιοπαθογένεια
Η απαρίθμηση των αιτιολογικών παραγόντων, που συνιστούν το υπόβαθρο ανάπτυξης της νόσου, είναι δύσκολη έως αδύνατη. Ωστόσο, η ιατρική κοινότητα γνωρίζει με βεβαιότητα ότι ο κύριος αιτιολογικός παράγοντας της νόσου είναι το κάπνισμα, παρότι μόνο το 25-40% των καπνιστών την παρουσιάζει. Η διακοπή του καπνίσματος είναι, πράγματι, πολύ σημαντική για τη μη εξέλιξη της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας, ωστόσο είναι ανεξάρτητη από το στάδιο στο οποίο βρίσκεται ο ασθενής, το οποίο δεν δύναται να βελτιωθεί με τη διακοπή. Όπως εξηγήθηκε, το επιθυμητό είναι η μη επιδείνωση, ερμηνεύοντας και τη φράση «μη αναστρέψιμη», στην οποία δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα παραπάνω.
Σε δεύτερο στάδιο, το αιτιολογικό υπόβαθρο συμπληρώνουν η ηλικία (εμφανίζεται ιδιαίτερα στον γηράσκον πληθυσμό), το γονιδιακό υπόβαθρο (η α1-αντιθρυψίνη, μία αντιπρωτεάση, φαίνεται ότι παίζει καθοριστικό ρόλο στην απώλεια της ελαστικότητας και την πρώιμη εμφάνιση εμφυσήματος), διάφορες λοιμώξεις, αλλά και το παθολογικό κάπνισμα.
Παθοφυσιολογία – Καπνός Τσιγάρου
Κινούμενοι σε γενικότερα πλαίσια, η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου προκαλεί τη φλεγμονώδη απάντηση των αεραγωγών, με αύξηση της διαπερατότητας των τριχοειδών του βλεννογόνου και προσέλκυση φλεγμονωδών κυττάρων. Οι 3 βασικοί παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που εμπλέκονται στην εν λόγω φλεγμονή είναι οι κάτωθι:
- Μεταλοπρωτεϊνάσες: Μέσω της έκθεσης σε βλαβερά σωματίδια από τον καπνό του τσιγάρου, ο οργανισμός απαντά με την παραγωγή κατάλληλων χημειοτακτικών παραγόντων που προσελκύουν CD8+ Τ-λεμφοκύτταρα και ουδετερόφιλα στους αεραγωγούς. Τα φλεγμονώδη κύτταρα αυτά παράγουν τις μεταλοπρωτεϊνάσες, οι οποίες προκαλούν υπερπλασία και υπερτροφία των βλεννογόνων αδένων των αεραγωγών, υπερέκκριση βλέννας και μείωση της βλεννοκροσωτής κάθαρσης.
- Πρωτεϊνικός μεσολαβητής TGF-β: Ο μεσολαβητής αυτός δρα στους ινοβλάστες των αεραγωγών, αυξάνοντας την εναπόθεση κολλαγόνου στο τοίχωμα των μικρών αεραγωγών και προκαλώντας στένωση του αυλού τους. Μάλιστα, έχει φανεί ότι στένωση του αυλού στο μισό προκαλεί αύξηση των αντιστάσεων κατά 16 φορές.
- Μεσολαβητής φλεγμονής NF–kB: Ο κατεξοχήν παράγοντας για την αυξημένη παραγωγή φλεγμονωδών μεσολαβητών.
Βασική Επιπλοκή της Χ.Α.Π.
Η βασική επιπλοκή της Χ.Α.Π. είναι η πνευμονική υπέρταση, η οποία, με τη σειρά της, οδηγεί σε δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια και πνευμονική καρδία. Ο κύριος μηχανισμός που προκαλεί σε βάθος χρόνου αύξηση της πνευμονικής πίεσης είναι η υποξυγοναιμία, η υπερκαπνία, η μείωση του πνευμονικού τριχοειδικού δικτύου λόγω εμφυσήματος και η φλεγμονή του παρεγχύματος, που προκαλεί δομικές αλλοιώσεις στη δομή των αγγείων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Μουτσόπουλου, Αρχές Παθοφυσιολογίας, Broken Hill Publishers, 2018
