Της Έλενας Παντελακάκη,
Τι είναι άραγε η ευτυχία; Κάποιοι θα πουν πως ευτυχία είναι να βρεις τη δουλειά των ονείρων σου, ενώ άλλοι το να ταξιδέψεις ολόκληρο τον κόσμο. Πολλές φορές, επίσης, έχω ακούσει να λένε: «ευτυχία είναι να είσαι οικονομικά ευκατάστατος, για να έχεις ό,τι επιθυμείς», «ευτυχία είναι να έχεις την υγεία σου», ή «ευτυχία είναι να διαθέτεις τα πάντα». Μα πως γίνεται ένας άνθρωπος να έχει τα πάντα; Η μήπως γίνεται; Μετά προκύπτει ένα ακόμη ερώτημα. Η ευτυχία είναι μία κατάσταση παροδική; Η μήπως ακολουθεί έναν άνθρωπο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του; Υπάρχουν άραγε μόνιμα ευτυχισμένοι άνθρωποι ή η ευτυχία είναι κάτι που μπορεί τη μία μέρα να έχεις και την επόμενη να φύγει σαν να μην υπήρξε ποτέ; Το σίγουρο είναι πως ο καθένας δίνει διαφορετική σημασία στην έννοια της ευτυχίας.
Έτσι και ο Ηρόδοτος, στο πρώτο βιβλίο του Ἱστορίαι, εκφράζει τη δική του άποψη σχετικά με την έννοια της ευτυχίας, που διαφαίνεται καλύτερα στον διάλογο μεταξύ του Σόλωνα και του Λύδιου βασιλιά, Κροίσου. Ο Σόλωνας ήταν ένας από τους μεγάλους σοφούς της αρχαίας Αθήνας, που κάποτε αποφάσισε να ταξιδέψει ολόκληρο τον κόσμο, περνώντας και από τις Σάρδεις, και την αυλή του βασιλιά Κροίσου. Ο βασιλιάς, κατά τη διάρκεια της φιλοξενίας του ξένου, του παρουσίασε τον υπέρμετρο πλούτο του και τον ξενάγησε στα θησαυροφυλάκιά του, που ακτινοβολούσαν μεγαλοπρέπεια. Στο τέλος, ο Κροίσος, γεμάτος έπαρση, ρωτάει τον Σόλωνα ποιος πιστεύει πως είναι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος του κόσμου, θεωρώντας πως ο σοφός Αθηναίος θα αναγνωρίσει το μεγαλείο του και θα τον εγκωμιάσει, δίνοντάς του την πρώτη θέση. Ο Σόλωνας, ωστόσο, του απάντησε με ειλικρίνεια πως θεωρούσε τον Τέλλο, τον Αθηναίο, τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο στη γη, καθώς απέκτησε παιδιά υγιή, με υψηλό φρόνημα και ηθικές αρετές. Εξίσου σημαντικός ήταν ο ένδοξος και ηρωικός θάνατος που είχε, αφού έδωσε τη ζωή του για την σωτηρία της πατρίδας του.
Τότε ο Κροίσος, άναυδος, τον ρωτάει ποιον θεωρεί δεύτερο στην ευτυχία, περιμένοντας αλαζονικά από τον σοφό να αναφέρει τον ίδιο και τα πλούτη του. Ο Σόλωνας, όμως, αναγνώρισε τον Κλέοβη και τον Βίτωνα ως τους δεύτερους σε σειρά πιο ευτυχισμένους ανθρώπους. Οι δύο Αργείοι, λόγω της σωματικής τους δύναμης και της ανδρείας τους, κέρδισαν πολλούς σημαντικούς αθλητικούς αγώνες και έμειναν ξακουστοί στην ιστορία για την αρετή τους. Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια ενός εθίμου προς τιμή της Ήρας, κουβάλησαν σε άμαξα τη μητέρα τους, προκειμένου να φθάσει μέχρι τον ναό της θεάς. Μετά τη μεγαλειώδη πράξη τους, δέχθηκαν τον θαυμασμό των πολιτών, καθώς και την έντονη συγκίνηση και χαρά της μητέρας τους για τον άθλο τους, η οποία ευχήθηκε στη θεά να δώσει στους γιους της την καλύτερη μοίρα. Η Ήρα, λοιπόν, τους έδωσε έναν καλό και αναπάντεχο θάνατο, που τους βρήκε στον ύπνο τους. Τα δύο παλικάρια, μετά το φαγοπότι, έπεσαν να κοιμηθούν στον ναό και δεν ξύπνησαν ποτέ. Οι Αργείοι, για να τους τιμήσουν, κατασκεύασαν τα αγάλματά τους και τα αφιέρωσαν στους Δελφούς.
Ο Κροίσος, εκνευρισμένος από τις απαντήσεις του Σόλωνα, αναρωτήθηκε αν είναι τόσο ανάξιος που ακόμη και απλοί πολίτες θεωρούνται πιο ευτυχισμένοι από τον ίδιο. Τότε ο Σόλωνας, του απάντησε με την περίφημη φράση «μηδένα προ τοῡ τέλους μακάριζε», δηλαδή «μην θεωρείς κανέναν ευτυχισμένο πριν το τέλος του». Ειδικότερα, του εξήγησε πως η ζωή του ανθρώπου είναι ασταθής, αβέβαιη και εξαρτάται από την τύχη, διότι στο πέρασμα της ζωής του θα συμβούν πολλές αλλαγές είτε ευχάριστες είτε δυσάρεστες, με αποτέλεσμα η ευτυχία να μετριέται στο τέλος της ζωής του καθενός. Ο Σόλωνας θεωρούσε πως είναι αρκετά νωρίς για να απαντήσει στην ερώτηση του Κροίσου, καθώς πολλοί πλούσιοι είναι δυστυχισμένοι και, αντίστοιχα, πολλοί άνθρωποι, που δεν διαθέτουν μεγάλο πλούτο, είναι ευτυχισμένοι, λόγω της τύχης που τους συνοδεύει μέχρι και τον θάνατό τους.
Ο πλούτος από μόνος του δεν φέρνει την ευτυχία. Ένας πλούσιος άνθρωπος, μόνο σε δύο σημεία υπερέχει από τον πραγματικά ευτυχισμένο. Συγκεκριμένα, έχει μεγαλύτερες πιθανότητες είτε να ικανοποιήσει κάποια υλική του επιθυμία είτε να αντέξει οικονομικά κάποια δύσκολη κατάσταση, λόγω του πλούτου του. Ωστόσο, ευτυχισμένος άνθρωπος, είναι αυτός που δεν συναντά συμφορές, είναι υγιής, έχει μία καλή οικογένεια, είναι όμορφος στο σώμα και τη ψυχή, και το πιο σημαντικό, έχει καλότυχο τέλος. Επισημαίνει, όμως, πως είναι αδύνατο ένας άνθρωπος να κατέχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά στο σύνολό τους. Πάντα κάτι θα του λείπει. Ανώτερος στην ευτυχία, λοιπόν, είναι αυτός που κατέχει τα περισσότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά σε σχέση με τους άλλους.
Ο βασιλιάς δυσαρεστείται με τις απαντήσεις του Σόλωνα, διότι περίμενε κολακείες και όχι την αλήθεια, και διώχνει τον σοφό Αθηναίο. Έπειτα από λίγο καιρό, τα λόγια του Σόλωνα επιβεβαιώθηκαν, καθώς ο ένας από τους γιους του Κροίσου πεθαίνει, προκαλώντας πόνο και θλίψη στον βασιλιά. Όλα μπορούν να ανατραπούν από την μία στιγμή στην άλλη, «γιατί ο θεός πολλούς, αφού τους ξεγέλασε με μία δόση ευτυχίας, τους γκρέμισε συθέμελα».
Εν τέλει, η ανθρώπινη ζωή, για τον Ηρόδοτο, συνδέεται στενά με την αστάθεια και την αβεβαιότητα. Η ευτυχία δεν είναι δεδομένη και σχετίζεται με την καλή τύχη που ακολουθεί τον άνθρωπο μέχρι το τέλος της ζωής του και όχι με τον πλούτο και την δύναμη. Ευτυχισμένος θεωρείται, λοιπόν, εκείνος που διαθέτει πλούτο από ηθικές αξίες, εκείνος που είναι ταπεινός και αξιοπρεπής, χωρίς να υπερηφανεύεται για τα υλικά κεκτημένα. Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που διαθέτει υγεία, που σέβεται και τιμά την οικογένειά του και ο θάνατός του συνοδεύεται με μία δίκαιη και καλή φήμη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καρανικόλας, Αναστάσιος (2018), Ο νόμος και η φύση στο έργο των Ηροδότου και Θουκυδίδη, Καλαμάτα: Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Διαθέσιμο εδώ
- Ρεγκάκος, Αντώνης Β. (2019), Επινοώντας το παρελθόν, Αθήνα: Εκδ. Gutenberg.
- Κλαδογένης, Αριστείδης-Χαράλαμπος (2017), Ερμηνευτική ανάλυση και σχολιασμός των «Ιστοριών βιβλίο Α (Κλειώ) του Ηροδότου, Καλαμάτα: Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Διαθέσιμο εδώ
