Οι επόμενες συγκρούσεις του 21ου αιώνα και ένας κόσμος που μοιάζει να φτάνει στο τέλος του (για μια ακόμα φορά)

Του Νίκου Διονυσάτου,

Καθώς ο 20^ος αιώνας έφτανε στο τέλος του, η Δύση πίστεψε προς στιγμήν ότι είχε φτάσει πια στο τέλος της ιστορίας, κατά Fukuyama. Ωστόσο, οι εθνοτικές συγκρούσεις, η τρομοκρατία, η παγκοσμιοποίηση, οι τεχνολογικές εξελίξεις, τα ζητήματα ταυτότητας και ο νέος πολυπολικός κόσμος που ανέτειλε τις πρώτες δύο δεκαετίες του 21^ου αιώνα, απέδειξαν ότι η Δύση απέτυχε να αναγνωρίσει τις νέες προκλήσεις εγκαίρως και προτίμησε να επαναπαυθεί στις δάφνες της. Αυτή η εποχή της επανάπαυσης, βέβαια, την ώρα που διασχίζουμε την τρίτη πλέον δεκαετία του αιώνα μας, μοιάζει να έχει φτάσει αμετάκλητα στο τέλος της.

Επιφανείς συγκρούσεις, όπως αυτές στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, αλλά και λιγότερο γνωστές, όπως αυτές στην Υποσαχάρια Αφρική, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία και την Ινδοκίνα, έχουν οδηγήσει το διεθνές στερέωμα σε πλήρη αποδιοργάνωση και τον κόσμο σε μια πολύ επικίνδυνη τροχιά. Οι οικονομικές, υγειονομικές, δημογραφικές και ευρύτερα ταυτοτικές κρίσεις που φουντώνουν ολοένα, ωστόσο, δεν είναι ούτε αόριστες, ούτε αναίτιες. Για τον λόγο αυτό αποφάσισα, κλείνοντας την πορεία μου στο Offline Post, να κάνω μια τολμηρή πρόβλεψη για το συγκρουσιακό μέλλον που περιμένει την ανθρωπότητα. Φυσικά, θα πρέπει να τονίσω ότι οι απόψεις που διατυπώνω παρακάτω δεν είναι παρά προσωπικές προβλέψεις, πολλές από τις οποίες μπορεί να πέσουν και εντελώς έξω.

Ξεκινώντας από την Ευρώπη, οι προκλήσεις του αύριο διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με την τοποθεσία των διάφορων χωρών στον χάρτη. Το κοινό ευρωπαϊκό project της Ε.Ε. θα τεθεί σε αμφισβήτηση, ειδικά μετά τις ομοσπονδιακές εκλογές της Γερμανίας το 2025 και τις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας το 2027, όπου αναμένεται η άνοδος των λαϊκιστικών και ριζοσπαστικών δυνάμεων. Παρά ταύτα, ακόμα και εάν τελικά ο ευρωσκεπτικισμός ατονήσει στην πράξη στη Δυτική Ευρώπη, η Ανατολική Ευρώπη θα παραμείνει το προπύργιο των αντι-φιλελεύθερων τάσεων. Χώρες όπως η Πολωνία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία, είναι πιθανό να διολισθήσουν σε έναν ακόμα πιο έντονα αντιδραστικό, εθνικιστικό και αντι-Δυτικό λόγο.

Ταυτόχρονα, κι ενώ σε χώρες της Δύσης, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ολλανδία, οι συγκρούσεις μεταξύ των διάφορων μεταναστευτικών κοινοτήτων και των ντόπιων, θα εντείνονται ολοένα, ο απόλυτος δημογραφικός μαρασμός θα ξετυλίγεται στα Ανατολικά. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Κροατία θα βρίσκονται στα όρια της δημογραφικής κατάρρευσης μέχρι τα μέσα του αιώνα, εάν δεν υπάρξει μια ακραία βελτίωση στα ποσοστά γεννήσεων, ή μια ελεγχόμενη, αλλά εντατική, εισροή μεταναστών στα συγκεκριμένα κράτη.

Σε ό,τι έχει να κάνει με την Ουκρανία, και κατ’ επέκταση με τη Μολδαβία, τη Λευκορωσία, τη Γεωργία και την Αρμενία, είναι δύσκολο κανείς να οραματιστεί με βεβαιότητα το μέλλον. Η Ουκρανία, όπως και η Μολδαβία, όταν ο πόλεμος τελειώσει κάποια στιγμή, μάλλον θα καταφέρουν, έστω και με τα εδαφικά προβλήματα που θα έχουν ενσκήψει, να μπουν στο ΝΑΤΟ, ή και στην Ε.Ε.. Οι χώρες του Καυκάσου και η Λευκορωσία, αντίθετα, όσο η Ρωσία και η Τουρκία δεν καταρρέουν, δεν θα μπορέσουν εντέλει να πραγματώσουν το ευρωπαϊκό τους πεπρωμένο.

Μιλώντας για τη Ρωσία και την Τουρκία δε, εκεί τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο συγκεχυμένα. Η μεν Ρωσία γνωρίζει (από κοινού προφανώς με την Ουκρανία), μια από τις χειρότερες δημογραφικές και οικονομικές καταστροφές που έχει βιώσει κράτος στον 21^ο αιώνα. Λόγω του διεθνούς οικονομικού αποκλεισμού της μάλιστα, αυτή η κατάσταση δεν προβλέπεται να αντιστραφεί ούτε μετά το πέρας του πολέμου, ενώ η απομονωμένη Ρωσία θα εξελίσσεται σε μια περιορισμένη περιφερειακή δύναμη, σκιά του προηγούμενου εαυτού της. Η Τουρκία από την άλλη, λόγω της συνεχιζόμενης πληθυσμιακής της αύξησης τα τελευταία 100 χρόνια, όπως και της κομβικής στρατηγικής της θέσης, το πιθανότερο είναι ότι, εάν καταφέρει να επιβιώσει από τις εσωτερικές της έριδες, θα παίξει έναν πολύ αναβαθμισμένο ρόλο σε διεθνές επίπεδο.

Προχωρώντας στη Μέση Ανατολή, η Συρία, λογικά, θα κυβερνάται ακόμα από τους Assad, με το Ιράκ, το Λίβανο, τη Λιβύη και την Υεμένη να συνεχίζουν να αποτελούν εστίες έντασης. Η Αίγυπτος, όσο διοικείται από αυταρχικές Κυβερνήσεις, ασχέτως των οικονομικών της δυσκολιών, κάπως θα καταφέρνει (κυρίως λόγω του τεράστιου μεγέθους της) να παραμένει υπολογίσιμος περιφερειακός παίκτης. Στην άλλη μεριά της Ερυθράς Θάλασσας, η Σαουδική Αραβία, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους  πετρελαιοπαραγωγούς της γείτονες, ενδέχεται να πληγεί δυσανάλογα από τη μερική απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά και από τα ίδια τα μειούμενα δικά της αποθέματα σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της σαουδαραβικής ηγεσίας να προλάβει αυτή την υποβόσκουσα καταστροφή, αντιγράφοντας ό,τι έκαναν το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εδώ και δεκαετίες, δυστυχώς  ο χρόνος δεν είναι με το μέρος του Ριάντ. Στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής, η εδαφική και ιδεολογική σύγκρουση μεταξύ Μαρόκου και Αλγερίας ίσως παίξει πολύ σημαντικό ρόλο τα επόμενα χρόνια, με τη διεθνή κοινότητα να διαλέγει στρατόπεδα, ενώ η Τυνησία, σε αντιστοιχία με την περίπτωση της Αιγύπτου, θα εξακολουθεί να γνωρίζει κάποια σταθερότητα, όσο βρίσκεται υπό μια αυταρχική ηγεσία. Κλείνοντας με τη συγκεκριμένη ζώνη, φυσικά δεν θα γινόταν να μην αναφερθώ στο μέλλον του Ισραήλ και του Ιράν.

Το Ισραήλ, πέραν της διαχρονικής διένεξης του με τον αραβικό κόσμο, έχει από μόνο του κάποια βασικά υπαρξιακά προβλήματα. Ο πληθυσμός του ανεβαίνει και είναι ένα από τα πιο ισχυρά κράτη στον πλανήτη, ωστόσο, ο δεξιός προσανατολισμός της ισραηλινής πολιτικής, από κοινού με την δημογραφική βόμβα των υπερορθόδοξων Εβραίων και των Παλαιστινίων, αναμένεται να προκαλέσουν μια σειρά νέων κινδύνων για την εσωτερική δομή του ισραηλινού κράτους. Το Ιράν, από την άλλη, διαθέτοντας μια πολύχρωμη και ζωντανή κοινωνία, η οποία βράζει, θα ήταν ευχής έργον να βίωνε σύντομα μια κοσμική επανάσταση, που θα ανέτρεπε το φονταμεταλιστικό κράτος των Ayatollah. Αυτό δεν θα άλλαζε απλά όλες τις ισορροπίες στη Μέση Ανατολή, αλλά θα έσωζε και την ιρανική κοινωνία από ένα καθεστώς που την κρατάει σιδηροδέσμια εδώ και σχεδόν 5 δεκαετίες.

Συνεχίζοντας, τώρα θα ήθελα να εξετάσω συνοπτικά και τις δύο περιοχές του κόσμου με τη μεγαλύτερη πιθανότητα για ένοπλες συγκρούσεις, δηλαδή την ινδική χερσόνησο και το Σαχέλ. Η Ινδία και το Πακιστάν βιώνουν μια από τις χειρότερες εξάρσεις θρησκευτικού και εθνοτικού μίσους των τελευταίων ετών, είναι δύο πυρηνικές δυνάμεις, ενώ μαζί με το Μπαγκλαντές, φιλοξενούν σχεδόν δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους εντός των συνόρων τους. Η κατάσταση στα γειτονικά τους κράτη, όπως το Αφγανιστάν και η Μιανμάρ παραμένει διαρκώς έκρυθμη και μαζί με τα προβλήματα που η κλιματική κρίση θα φέρει στο προσκήνιο, ο κίνδυνος μιας κλιμάκωσης θα βρίσκεται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από την περιοχή.

Στην περίπτωση του Σαχέλ, η κατάσταση, δημογραφικά και πολιτικά, δείχνει ακόμα πιο απελπιστική, με τη φτώχεια και τον πόλεμο να κυριαρχούν στο εγγύς μέλλον. Πέρα όμως από το Σαχέλ αυτό καθ’ αυτό, τα πράγματα και για την υπόλοιπη Αφρική, παρά τις θετικές προβλέψεις για ορισμένα κράτη, δεν πιστεύεται ότι θα βελτιωθούν. Οι εμφύλιοι σε Σουδάν, Κονγκό και Σομαλία, οι κοινωνικές αναταραχές στη Νότια Αφρική, αλλά και οι συγκρούσεις Αιθιοπίας-Αιγύπτου και Αιθιοπίας-Ερυθραίας, αναμένεται να αποσταθεροποιήσουν ακόμα πιο πολύ τη μαύρη ήπειρο, προκαλώντας ανθρώπινο πόνο και νέα προσφυγικά κύματα προς την Ευρώπη.

Κατευθυνόμενος στο τελευταίο κομμάτι του συγκεκριμένου άρθρου, θα προσπαθήσω να αναφερθώ συντόμως και στους μεγάλους παίκτες της διεθνούς σκηνής, από κοινού με τις περιοχές που αποτελούν κύριο πεδίο δράσης τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, παρά την αυτοκαταστροφικότητα τους, και ανεξαρτήτως των εκλογών του 2024, θα παραμείνουν η κυρίαρχη χώρα του κόσμου, επηρεάζοντας την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και τη ζώνη του Ινδο-Ειρηνικού.

Παράλληλα, η Αυστραλία θα έχει ένα πολύ μεγαλύτερο βάρος από άποψη διεθνούς πολιτικής, καθώς η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, το Βιετνάμ, οι Φιλιππίνες και η Ταιβάν (εφόσον παραμείνει ανεξάρτητη), θα βασίζονται ολοένα και περισσότερο στις Η.Π.Α. για την αποτροπή της αναθεωρητικής πολιτικής της Κίνας. Μιας Κίνας, που μπρος στο βάρος των οικονομικών, κοινωνικών και, κυρίως, δημογραφικών, περιορισμών της, θα προσπαθήσει να επιβάλλει μέσω της διαρκούς πίεσης τα δικά της συμφέροντα σε Αφρική, Ασία και Ειρηνικό. Αυτό, ίσως επιφέρει τριγμούς και εν τέλει μιας μεγάλης κλίμακας σύρραξη.

Ελπίζω ότι, παρά το γενικό και ποικιλόμορφο χαρακτήρα του άρθρου, και παρά τη μεγάλη δόση πληροφορίας που διαθέτει, το κείμενο αποτελεί μια τουλάχιστον ενδιαφέρουσα σειρά διεθνολογικών προβλέψεων για το απειλητικό αύριο στο οποίο καλούμαστε να ανταποκριθούμε. Μακάρι η παγκόσμια ειρήνη και ο τρόπος ζωής μας να γλιτώσουν εν τέλει, από όσους θέλουν αντιτάσσονται στη διεθνή σταθερότητα και προτιμούν το θάνατο και την καταστροφή, από το διάλογο και τη δημιουργία…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• A Far-Right Fire Is Blazing Across France, The Nation, διαθέσιμο εδώ
• Europe’s hard right seeks to capitalize on unrest in France, POLITICO, διαθέσιμο εδώ
• Why is far-right populism becoming more popular in Germany?, DW News, διαθέσιμο εδώ
• New leftist anti-immigration party to challenge Germany’s far right, The Financial Times, διαθέσιμο εδώ
• Far-right parties on the rise across Europe, BBC News, διαθέσιμο εδώ
• European elites won’t be able to ride out this populist storm, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
• Daily Review: Populism’s Appeal in Eastern Europe, World Politics Review, διαθέσιμο εδώ
• Gaming out Russia’s future, POLITICO, διαθέσιμο εδώ
• Erdoğan’s Victory and Turkey’s Future, Research Institute for Foreign Policy, διαθέσιμο εδώ
• Demographics and grievances jaundice Israel’s judicial divide, Reuters, διαθέσιμο εδώ
• Assad regime in the dock in Europe, Monitor, διαθέσιμο εδώ
• Can Saudi Arabia’s billion-dollar bet on tourism succeed?, DW News, διαθέσιμο εδώ
• Egypt Is in Serious Trouble Seven Decades after Its Free Officers Revolution, Arab Center Washington DC, διαθέσιμο εδώ
• Morocco and Algeria’s regional rivalry is about to go into overdrive, Middle East Institute, διαθέσιμο εδώ
• Four Years After Bloody Protests, Iran’s Stability Remains Elusive, Iran International, διαθέσιμο εδώ
• India and Pakistan came close to nuclear war: Pompeo, BBC News, διαθέσιμο εδώ
• Africa’s Sahel region: A media desert, France 24, διαθέσιμο εδώ
• Ethiopia and Eritrea: Is a new war looming?, DW News, διαθέσιμο εδώ
• In Southeast Asia, U.S.-China Competition Is More than a Two-Player Game, United State Institute for Peace, διαθέσιμο εδώ
• China’s shrinking population and constraints on its future power, Brookings Institute, διαθέσιμο εδώ