Του Ευγένιου Ακαρίδη,
Όλοι μας έχουμε μια γενική εικόνα του τι είναι ένας λυκάνθρωπος, αν όχι από την ετυμολογία του, τουλάχιστον από κάποιο από τα αμέτρητα έργα που τον απεικονίζουν τον τελευταίο αιώνα. Τον έχουμε συνηθίσει. Στον πυρήνα της, όμως, η ιδέα της ένωσης ενός ανθρώπου με έναν λύκο με οποιαδήποτε μορφή είναι αρκετά παράξενη. Ας μεταβούμε, λοιπόν, σε μία εποχή όπου ο λυκάνθρωπος ήταν τόσο πραγματικός για τον μέσο άνθρωπο όσο και ο Θεός, δύο έννοιες που δεν συμβαδίζουν μεταξύ τους.
Πριν φτάσουμε στον Μεσαίωνα, πρέπει να μεταφερθούμε πίσω στον χρόνο. Η πρώτη αναφορά σε κάτι παρεμφερές εμφανίζεται σε έργο του Ηροδότου, ο οποίος αναφέρεται (με αρκετό σκεπτικισμό) σε μια φυλή στη βόρεια Ουκρανία, η οποία μεταμορφώνεται κάθε χρόνο για λίγες μέρες σε λύκους. Αναφορές σε μεμονωμένους λυκανθρώπους γίνονται και από Ρωμαίους λόγιους, ενώ στον αρχαίο κόσμο θεωρείται δεδομένη η ιστορία του βασιλέως Λυκάονος του Αρκαδίου, ιδρυτή της Λυκοσούρας και της λατρείας του Λυκαίου Διός, ο οποίος τον τιμώρησε για κάποια προσβολή, μεταμορφώνοντάς τον σε λύκο. Η γενική ιδέα, λοιπόν, ήταν πως η μεταμόρφωση ενός λυκανθρώπου ήταν μια τιμωρία και, συχνά, μπορούσε να αναστραφεί, εάν δεν έτρωγε κανέναν άνθρωπο για μια συγκεκριμένη περίοδο (συνήθως 9 χρόνια).
Η κοινή πίστη στην ύπαρξη των λυκανθρώπων θα έβρισκε το μεγαλύτερό της εμπόδιο πολύ πριν την επιστήμη, στη μορφή του Χριστιανισμού. Συγκεκριμένα, το 410 μ.Χ., η Ρώμη λεηλατήθηκε από τους Γότθους και πολλοί νέοι πιστοί ανησύχησαν πως αυτή ήταν η τιμωρία τους που απαρνήθηκαν τους ρωμαϊκούς θεούς. Έτσι, ο Επίσκοπος Αυγουστίνος Ιππώνος γράφει ένα βιβλίο στο οποίο, μεταξύ άλλων, αναγράφεται η επίσημη θέση της Καθολικής Εκκλησίας αναφορικά με τους λυκανθρώπους.
Το πρόβλημα που αντιμετώπιζε ο χριστιανός κατά τον Μεσαίωνα ήταν το εξής: Ένας άνθρωπος, λογικά, δεν μετατρέπεται σε λύκο από το Θεό. Άρα, δεν πρέπει να μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο, καθώς θα απαιτούσε μια δύναμη που μόνον ο Θεός έχει. Παράδοξο; Ίσως. Όμως, ο Θεός «λειτουργεί με μυστήριο τρόπο» και ήδη στη Βίβλο παρουσιάζεται να μετατρέπει τη γυναίκα του Λωτ σε στήλη αλατιού.
Η απάντηση του Αυγουστίνου: Οι λυκάνθρωποι υπάρχουν (στο περίπου) μόνον εάν ο Θεός το εγκρίνει. Πώς; Πολύ απλά, ένας άνθρωπος μπαίνει σε μια μαγική ύπνωση, όπου ο «ονειρικός» εαυτός του ξεφεύγει από το σώμα του, μετατρέπεται εύκολα σε λύκο (καθώς είναι απλώς ένα όνειρο) και μετά επανέρχεται έτσι στον πραγματικό κόσμο. Άρα, ο άνθρωπος δεν «είναι» λύκος, απλώς όλοι τον αντιλαμβάνονται ως λύκο.
Παρά την επίσημη αυτή στάση, συνεχίζουν να εμφανίζονται έργα που αναφέρονται σε ανθρώπους που ο Θεός μετέτρεψε σε λύκους ως καθαρή τιμωρία, ή ακόμα και σε ηρωικούς λυκανθρώπους-ιππότες με αρετές, πιστούς στο μυθικό βασιλιά Αρθούρο. Πλησιάζοντας τα τέλη του 15ου αιώνα μ.Χ., το ζήτημα γίνεται πιο περίπλοκο, καθώς προστίθεται μια νέα μεταβλητή, τα κυνήγια μαγισσών.
Εδώ είναι που διευρύνεται περαιτέρω και ο ορίζοντας του πώς λειτουργεί ένας λυκάνθρωπος. Μπορεί να τον έχει παραπλανήσει ο Σατανάς στο να πιστεύει πως είναι λύκος, να μεταμορφώνεται πραγματικά από κάποιο ελιξίριο ή ξόρκι μάγισσας, ή, ακόμα, να είναι ένας πιστός μαχητής του Θεού. Συγκεκριμένα, στη βόρεια Ιταλία, οι Μπεναντάντι ισχυρίζονταν πως μετατρέπονταν σε λύκους στα όνειρά τους και έδιναν καθημερινά μάχες με κακές μάγισσες και δαίμονες στον πνευματικό κόσμο για να σιγουρέψουν μια καλή σοδειά ή ακόμα και να επιστρέψουν από την ίδια την κόλαση προμήθειες που οι δαίμονες αυτοί είχαν κλέψει. Ήταν τόσο πιστοί και επίμονοι στο έργο τους, μάλιστα, που δεν θεωρήθηκαν αιρετικοί ή απειλή από τους κυνηγούς μαγισσών, αλλά οριακά σύμμαχοι.
Δυστυχώς, όμως, οι Μπεναντάντι αποτέλεσαν την εξαίρεση και ο (ακόμα ευρέως αποδεκτός ως υπάρχων) λυκάνθρωπος έλαβε την εικόνα που θα διατηρούσε μέχρι και τη συγγραφή του «Δράκουλα» από τον Bram Stoker το 1897: ένας άνθρωπος που έκανε μια συμφωνία με τον Διάβολο, είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και ηθικά διεφθαρμένος.
Κλείνοντας αυτό το άρθρο, ομολογώ πως δεν μπορώ να βρω κάποιο ηθικό δίδαγμα. Και δεν χρειάζεται πάντα να υπάρχει. Ακόμα κι εάν δε βρίσκει κάποιος ενδιαφέρουσες τις απόπειρες του μεσαιωνικού ανθρώπου να συμφιλιώσει δύο αντιδιαμετρικές «πραγματικότητες» ή να προσαρμόσει τη μία στην άλλη, πιστεύω πως το ταξίδι του λυκανθρώπου μέσα στην ιστορία είναι αρκετά ενδιαφέρον από μόνο του και οι διαφορετικές ερμηνείες του χρήσιμες για την αξιοποίησή του στο σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- “Halloween Special: Werewolves”, youtube.com, Διαθέσιμο εδώ
- Matteo Damiani, “The Benandanti: Witchcraft and Agrarian Cults between 16th and 17th centuries in Italy”, weirditaly.com, Διαθέσιμο εδώ
- Woodward, Ian (1979), The Werewolf Delusion, Εκδόσεις Paddington Press
- Werewolf Legends, history.com, Διαθέσιμο εδώ
- Werewolf, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
