Της Ειρήνης Εξάρχου,
Ο Παζολίνι γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1922 στη Μπολόνια της Ιταλίας, ακριβώς τη χρονιά που ανέβηκε στην εξουσία ο Μουσολίνι. Μεγαλώνει σε μια συντηρητική οικογένεια με πατέρα στρατιωτικό, τον οποίο περιγράφει ως βίαιο χαρακτήρα, ενώ ο αδερφός του δολοφονείται το 1945 από αντάρτες στην Γιουγκοσλαβία, ως μέλος της αντάρτικης οργάνωσης «Όζoπο». Από μικρός ξεκινά να γράφει ποιήματα, ενώ σπουδάζει ιστορία τέχνης και φιλολογία. Αξίζουν να αναφερθούν τα μυθιστορήματά του Τα παιδιά της ζωής και το Μια βίαιη ζωή, άμεσα επηρεασμένα από την καθημερινότητα στις φαβέλες της Ιταλίας και την επαφή του με τους λεγόμενους συνοικισμούς της Ρώμης όπου άνθιζε η φτώχεια, ο αναλφαβητισμός και η εγκληματικότητα.
Ο Παζολίνι υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Ιταλούς διανοητές του 20ού αιώνα, προσφέροντας πολλά τόσο στο σινεμά όσο και στις υπόλοιπες τέχνες με μια προσωπικότητα που εξακολουθεί να προκαλεί, μιας και οι απόψεις του αλλά και οι ταινίες του είναι εξαιρετικά επίκαιρες. Το «μαύρο πρόβατο» του ιταλικού σινεμά ήταν –όπως έλεγε και ο ίδιος– άθεος, μαρξιστής και ομοφυλόφιλος, σε μία εποχή που και τα τρία ήταν απαγορευμένα. Στο πρώιμο κινηματογραφικό του έργο καταπιάνεται με κοινωνικά ζητήματα της φτωχής ιταλικής υπαίθρου με τα Accatone (1961) και Mama Roma (1962). Παράλληλα, στο έργο του «αγγίζει» ζητήματα όπως η θρησκεία, με το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (στο οποίο μάλιστα χρησιμοποίησε ερασιτέχνες ηθοποιούς για να υποδυθούν αγίους), αλλά και η ελληνική μυθολογία, την οποία θαύμαζε, με έργα του όπως το Medea (1969) και Oedipus Rex (1967). Μάλιστα, είχε και πολύ στενές σχέσεις με τη Μαρία Κάλλας, η οποία πρωταγωνιστεί και στη Μήδεια.
Ο Παζολίνι εξέφραζε έντονα τις πολιτικές του απόψεις μέσα από το έργο του με αποκορύφωμα την τελευταία του ταινία, το Salo, μια σοκαριστική μνεία στις καταστροφικές συνέπειες του φασισμού, το οποίο φημολογείται ότι αποτέλεσε και το αίτιο της δολοφονίας του, μιας και ως ύποπτοι φέρονται ακροδεξιές οργανώσεις. Δολοφονήθηκε σε ηλικία 55 ετών, το 1975, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Πολλά έχουν υποτεθεί, το σίγουρο, όμως, είναι πως κατακρεουργήθηκε σε μία φαινομενικά μαφιόζικη επίθεση που οδήγησε αναπόφευκτα στον θάνατό του και σίγουρα οι πολιτικές του πεποιθήσεις, αλλά και η ίδια του η πολυσχιδής προσωπικότητα είχαν κάτι να κάνουν με αυτό. Ενδεικτικά θα αναφερθώ σε 3 αγαπημένες μου ταινίες του.
The Gospel according to St Mathews (1964)
Αρκετά παράδοξο το ότι η καλύτερη ταινία για τη ζωή του Χριστού έχει παραχθεί από έναν άθεο και ομοφυλόφιλο κομμουνιστή τη δεκαετία του ’60. Εκ πρώτης όψεως περιμένεις να δεις κάτι ανατρεπτικό, όμως εδώ ο Παζολίνι ακολουθεί πιστά το Ευαγγέλιο (κυριολεκτικά) και το αποτέλεσμα είναι μια άρτια ταινία θρησκευτικού περιεχομένου. Εάν δεις την ταινία παίρνοντας απόσταση από τη θρησκεία, παρακολουθείς ένα αριστοτεχνικό αφήγημα, που όμως σέβεται την ιστορία και τη χριστιανική θρησκεία. Οι παραγκουπόλεις της νότιας Ιταλίας εμφανίζονται ως μια άλλη Βηθλεέμ. Η σκηνοθεσία του Παζολίνι σε συνδυασμό με τη μουσική επένδυση, θρησκευτικά τραγούδια προερχόμενα, όμως από διαφορετικές δοξασίες, συνθέτουν ένα πολυπολιτισμικό σκηνικό θρησκευτικής λατρείας. Μην ξεγελιέστε με το θρησκευτικό περιεχόμενο, η ταινία δεν είναι μόνο αυτό. Τον Χριστό υποδύεται ένας ερασιτέχνης ακτιβιστής φοιτητής, ενώ την Παναγία η ίδια η μητέρα του Παζολίνι. Παραταύτα, το υποκριτικό ταλέντο των μη ηθοποιών είναι εμφανές και συνδράμει στην απλότητα του όλου εγχειρήματος.
Teorema (1968)
«Η καταστροφή που μου έχεις προκαλέσει δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Και αυτό, γιατί έχεις καταστρέψει την εικόνα που είχα για τον εαυτό μου». Τη σχετικά ήρεμη και άνοστη ζωή μιας μεγαλοαστικής μιλανέζικης οικογένειας αναταράσσει η απρόσμενη άφιξη ενός μυστηριώδους επισκέπτη. Ο ξένος αναπτύσσει μια προσωπική σύνδεση με το κάθε μέλος της οικογένειας ξεχωριστά, καλύπτοντας τα συναισθηματικά τους κενά και οδηγώντας τους σε μία πρωτοφανή επιφάνεια, σαν ένας άλλος προσωπικός μεσσίας. Η ξαφνική του φυγή, όμως, θα έχει ολέθριες συνέπειες για την οικογένειά αλλά και τραγικές καταλήξεις. Πρόκειται για ένα ακόμα αλληγορικό αριστούργημα του Παζολίνι με σουρεαλιστικά στοιχεία και αμέτρητους συμβολισμούς. Κατά μία άποψη ο ξένος συμβολίζει μια θεία δύναμη, που μεταφράζεται διαφορετικά για τον καθένα. Κατά μία άλλη άποψη η ταινία αποτελεί μια ανελέητη κριτική στην μπουρζουαζία, ενώ δεν είναι λίγοι που θεωρούν ότι επικεντρώνεται πολύ στο ερωτικό στοιχείο. Για μένα το Θεώρημα αποτελεί μια δόση όλων των παραπάνω.
Salo, 120 days of Sodom (1976)
Εδώ, στην τελευταία ταινία πριν τη δολοφονία του, ο Παζολίνι εκφράζει όλη την πολιτική του οργή και αγανάκτηση. Μια αναπαράσταση της κόλασης του Δάντη ως πολιτικό σχόλιο στον νεοφασισμό και την καπιταλιστική κουλτούρα που εμπορευματοποιεί το σεξ και τη βία. Βασισμένη στο βιβλίο του Μαρκήσιου Ντε Σαντ, «120 μέρες στα Σόδομα», η ταινία διαδραματίζεται στην Ιταλία στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε ένα χωριό, λοιπόν, το οποίο διέπεται από φασιστικό καθεστώς, 4 δικτάτορες απαγάγουν 20 νέους και νέες, οι οποίοι γίνονται αντικείμενα των πιο φρικιαστικών τους φαντασιώσεων. Και δεν θα είναι καθόλου υπερβολικό να πούμε πως είναι μια ταινία εξαιρετικά δύσκολη ως προς την παρακολούθηση. Η ιστορία έχει 4 κύκλους βίας, όπου κάθε κύκλος συμβολίζει διαφορετικές εκφάνσεις του φασισμού.
Σίγουρα τα συναισθήματα που προκαλούνται είναι αηδία και χυδαιότητα, όμως με μια πιο ξεκάθαρη ματιά εγείρεται η άκρως απαραίτητη αηδία στον θεατή. Αυτή η αλληγορία, λοιπόν, στηλιτεύει το πολιτικό καθεστώς της τότε Ιταλίας και ο σχολιασμός αυτός παραμένει επίκαιρος όσο υπάρχει ο φασισμός. Το κύκνειο άσμα του σκηνοθέτη ξεγυμνώνει την αλήθεια των πολιτικών καθεστώτων. Καθεστώτα που σοδομίζουν, σκοτώνουν και βασανίζουν ψυχές και ιδέες. Γι’ αυτό και θα είναι για πάντα μια συζήτηση επίκαιρη και αναγκαία.
Παρά την αντικειμενική ασχήμια, λοιπόν, η αισθητική του Παζολίνι παραμένει αξεπέραστη. Δυστυχώς, μετά το Salo, ο Παζολίνι δολοφονείται και έτσι διακόπτεται άδοξα η ενεργή καλλιτεχνική του προσφορά. Μπορεί εκείνος να πέθανε, όμως η τέχνη του παραμένει ζωντανή και αέναη πηγή έμπνευσης και σχολιασμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Πιερ Πάολο Παζολίνι: Ο αιρετικός του ιταλικού σινεμά, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
