Του Θανάση Μάριζα,
Η ρωσική παραστρατιωτική οργάνωση, με επίσημους δεσμούς προς το Κρεμλίνο, αποτέλεσε τον πιο οδυνηρό αντίπαλο στo πεδίo μάχης της Ουκρανίας. Όντας, πλέον, στη «δύση» της ύπαρξής της, η Wagner αποτέλεσε καίριο «γρανάζι» στην πολεμική μηχανή της Μόσχας. Μια ανατίμηση της ιστορίας της ίσως μπορεί να προσφέρει μια πιο ξεκάθαρη εικόνα στον τωρινό τρόπο λειτουργίας της ευρύτερης ρωσικής ηγεσίας.
Στις 23 Ιουνίου, σημειώθηκε μια εξέλιξη που μονοπώλησε το διεθνές ενδιαφέρον, ακόμη και για τα δεδομένα του πολυσυζητημένου Πολέμου στην Ουκρανία. Ο Yevgeny Prigozhin, αρχηγός της διαβόητης ένοπλης ομάδας Wagner και ευρέως γνωστός ως «Σεφ» του Ρώσου Προέδρου, Vladimir Putin, είχε επιχειρήσει να καταλάβει την εξουσία στη Μόσχα, μέσω της πατροπαράδοτης τακτικής του στρατιωτικού πραξικοπήματος. Δεν επρόκειτο για μια «στημένη» παράσταση της ρωσικής κυβέρνησης, όπως πολλοί έσπευσαν να συμπεράνουν: σφαίρες πυροβολήθηκαν, ρουκέτες εκτοξεύθηκαν και Ρώσοι στρατιώτες πέθαναν. Ο Putin, λευκός σαν φάντασμα και γεμάτος οργή, έκανε λόγο για «προδοσία».
Η λήξη της απόπειρας, ωστόσο, ήρθε εξίσου ξαφνικά με την αρχή της. Η δήλωση-αναγνώριση του Putin πραγματοποιήθηκε στις 10 π.μ. Στις 6 μ.μ., η αγαπημένη μαριονέτα του, ο Aleksandr Lukashenko (Πρόεδρος της Λευκορωσίας), ανακοίνωσε ότι είχε «διευθετήσει» μια συμφωνία μεταξύ του Κρεμλίνου και των ανταρτών του Prigozhin. Το όλο ευτράπελο κράτησε όσο μια καθημερινή εργασιακή βάρδια. Δώθηκε πλήρης αμνηστία στους… παρ’ολίγον προδότες, ώστε να επιστρέψουν στα πόστα τους στο ουκρανικό μέτωπο, ενώ ο ίδιος ο Prigozhin συμφώνησε να πάει αυτοεξόριστος στην προαναφερθείσα Λευκορωσία: αρκετά μακριά μεν από τη Μόσχα, ώστε να μην αποτελέσει ξανά απειλή, αρκετά κοντά δε, ώστε να ελέγχεται από αυτή. Η επίσημη ρωσική διαχείριση ήταν πολύ επιεικής. Για την ακρίβεια, ήταν ύποπτα επιεικής.
Ο Prigozhin γνώρισε τον θάνατο ακριβώς δυο μήνες αργότερα, ανάμεσα στα φλεγόμενα συντρίμια ενός ιδιωτικού αεροσκάφους που κουβαλούσε τον ίδιο και τα δυο επόμενα, στην ιεραρχία, ηγετικά στελέχη της Wagner: τον Valery Chekalov, υπεύθυνο των λογιστικών, και τον Dmitry Utkin, «νονό» της οργάνωσης. Οι αρχικές δυτικές ελπίδες, πως η εμφύλια ρωσική σύγκρουση θα αποτελούσε το τέλος του Putin (και, άρα, του πολέμου) απεδείχθησαν φρούδες. Ο Prigozhin, όπως τόσοι άλλοι πολιτικοί Ίκαροι πριν από εκείνον, είχε πετάξει υπερβολικά κοντά στον «ήλιο» της εξουσίας. Η αμερικανική αντίδραση συνόψιζε, πάνω κάτω, το ευρύτερο αίσθημα για την κατάληξή του: ο Πρόεδρος Biden είχε πει πως «[…] δεν εκπλήσσομαι», ενώ δικαιώθηκαν και τα λεγόμενα του Διοικητή της CIA, Bill Burns, ο οποίος, λίγο μετά το άδοξο τέλος του πραξικοπήματος, είχε προειδοποιήσει πως «Εάν ήμουν ο Prigozhin, δε θα απέλυα τον δοκιμαστή φαγητού μου». Μπορεί η ύστατη τιμωρία να μην ήλθε μέσω δηλητηρίασης ή… εκπαραθύρωσης (όπως με άλλους Ρώσους ολιγάρχες), αλλά ήταν αναπόφευκτη, όπως συμβαίνει με τον οποιονδήποτε κάνει το μοιραίο λάθος να συγκρουστεί με τον “Vova”.
Η θεαματική καθαίρεση της προαναφερθείσας τριανδρίας φαίνεται πως, προς το παρόν, αποτέλεσε και το φινάλε στη δράση της Wagner ως παράγοντα-μπαλαντέρ στον Ρωσο-ουκρανικό Πόλεμο, που ισορροπούσε στη λεπτή γραμμή μεταξύ ιδιωτικής παραστρατιωτικής οργάνωσης και παρακλαδιού των επίσημων ρωσικών ενόπλων δυνάμεων. Πρωτού πραγματοποιηθεί, ωστόσο, ο… επικήδειος, κρίνεται απαραίτητο να προηγηθεί μια αναδρομή σε αυτό που έκανε τη Wagner έναν πραγματικά ιδιαίτερο και απρόβλεπτο (και, άρα, άξιο ενασχόλησης) «παίκτη» στη χαωτική μεταφορική σκακιέρα που είναι η Ανατολική Ευρώπη (και όχι μόνο).
Η Ουκρανία δεν αποτέλεσε μόνο το κύκνειο άσμα της Wagner, αλλά και τον τόπο γέννησής της. Όταν ο Putin αποφάσισε, το 2014, να προσαρτήσει την πολυπαθή χερσόνησο της Κριμαίας στα ρωσικά εδάφη, ο Prigozhin είχε μια έμπνευση: γιατί να μη δραστηριοποιηθούν ομάδες, τόσο σε εκείνη την περιοχή όσο και την ευρύτερη νοτιοανατολική Ουκρανία, που θα προωθούν τα ρωσικά συμφέροντα με… μολύβι, κάτω, όμως, από τον μανδύα της εύλογης απόρριψης συνδέσμων με την Κυβέρνηση στη Μόσχα; Επρόκειτο για τη ρωσική εκδοχή της Blackwater. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Andrey Chuprygin, ακαδημαϊκός της Ρωσικής Επιτροπής Διεθνών Υποθέσεων (Russian International Affairs Council – RIAC), η κυβερνητική απάντηση στην ανωτέρω πρόταση συνοψιζόταν ως «[…] ας τους αφήσουμε να συμμετάσχουν σε αυτό το πράγμα, και θα δούμε ποιο είναι το αποτέλεσμα. Εάν λειτουργήσει καλά, μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε ως πλεονέκτημά μας. Εάν εξελιχθεί άσχημα, τότε δεν είχαμε καμία σχέση με αυτό».
Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, όταν ο Prigozhin, απογοητευμένος από την έκβαση του πολέμου, προετοιμαζόταν για το ρίσκο που αποτέλεσε και την ταφόπλακά του, είχε κάνει λόγο για «ψέματα» του ρωσικού Υπουργείου Άμυνας, τα οποία είχαν… παρασύρει και τον Putin. Μεταξύ άλλων, η όλη εισβολή στην Ουκρανία δεν είχε καμία σχέση με τις επίσημες αναφορές περί επιχειρήσης «αποναζιστικοποίησης». Το συμπέρασμα πως τα λόγια του αποτελούσαν μια αλλαγή καρδιάς είναι στην καλύτερη αθώο και στη χειρότερη ανόητο. Ο ίδιος δεν είχε κανέναν ιδεολογικό ενδοιασμό για τη φύση της εισβολής ή, ακόμη πιο άμεσα, τις πεποιθήσεις των στρατευμάτων του.
Κάποιοι ίσως αναρωτιούνται γιατί μια παραστρατιωτική οργάνωση να οικειοποιήθηκε το όνομα ενός φημισμένου Γερμανού συνθέτη. Η απάντηση είναι η εξής: το όνομα δόθηκε από τον συνεργάτη του Prigozhin, Utkin (εξού και ο προαναφερθείς χαρακτηρισμός του «νονού»). Ο ίδιος, πρώην Αντισυνταγματάρχης της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών GRU, δε διάλεξε το όνομα όντας λάτρης της κλασσικής μουσικής, αλλά επειδή ο εν λόγω συνθέτης ήταν ο αγαπημένος του Hitler. Πρόκειται, εξάλλου, για έναν άνθρωπο που λέγεται πως συνήθιζε να φοράει στολές της Wermacht και να απευθύνεται στους υποτακτικούς του με τον χαιρετισμό“Heil!”. Καθίσταται ξεκάθαρο πως οι ακροδεξιές (στα όρια της παρωδίας) ιδεολογίες αποτελούσαν μέρος της φύσης της Wagner, ή τουλάχιστον συνυπήρχαν αρμονικά μαζί της.
Το 2014 μπορεί να αποτελεί την τυπική ημερομηνία έναρξης της οργάνωσης, με τη μορφή που αυτή είναι γνωστή σήμερα, αλλά, όπως αναφέρθηκε ήδη, η ιδέα ήταν του Prigozhin. Ως εκ τούτου, εάν πρόκειται να γίνουν αντιληπτές οι αξίες (και, κατ’επέκταση, ο τρόπος λειτουργίας) της Wagner, τότε η έρευνα πρέπει να ξεκινήσει από τον ίδιο τον «Σεφ». Γιατί, παραδείγματος χάριν, απέκτησε αυτό το προσωνύμιο; Και τι σχέση έχει, τέλος πάντων, ένας… μάγειρας με τα «θολά νερά» της εμπλοκής μισθοφόρων σε κρατικούς (κατά τ’άλλα) πολέμους; Τα εν λόγω ερωτήματα πρόκειται να εξεταστούν, στο επόμενο μέρος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Inside the Wagner Group’s Armed Uprising, The New Yorker, διαθέσιμο εδώ
- The Wagner uprising: 24 hours that shook Russia, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Yevgeny Prigozhin onboard plane in fatal crash, says Russia, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Putin received the commander of Russian mercenaries in the Kremlin. What is known about him?, Meduza, διαθέσιμο εδώ
