Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Η έννοια του πολέμου έχει εξελιχθεί σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Πλέον, η παραδοσιακή έννοια της σύγκρουσης μεταξύ κρατών δίνει τη θέση της σε πιο σύνθετες μορφές, όπως ο υβριδικός πόλεμος. Αυτός το τύπος πολέμου συνδυάζει συμβατικές και μη συμβατικές μεθόδους, συμπεριλαμβανομένων στρατιωτικών επιχειρήσεων, κυβερνοπολέμου, εκστρατειών παραπληροφόρησης και οικονομικής πίεσης, ενώ, παράλληλα, σε αυτόν μπορεί να συμμετέχουν τρομοκράτες, αντάρτες, παραστρατιωτικοί, κρατικοί και μη δρώντες, οι οποίο συνεργάζονται για να επιτύχουν ένα συγκεκριμένο στόχο. Ο υβριδικός πόλεμος μπορεί αλλιώς να χαρακτηριστεί και ως μη γραμμικός (non-linear war), καθώς εμπεριέχει μια στρατηγική που διαταράσσει το παραδοσιακό πεδίο μάχης, καθιστώντας δύσκολη τη διάκριση μεταξύ μαχητών και αμάχων ή μεταξύ εποχών πολέμου και ειρήνης. Αυτές οι στρατηγικές έχουν γίνει ολοένα και πιο διαδεδομένες στον 21ο αιώνα, καθώς κρατικοί και μη κρατικοί παράγοντες επιδιώκουν να αποκτήσουν στρατηγικά πλεονεκτήματα, χωρίς να καταφεύγουν σε συμβατικό πόλεμο πλήρους κλίμακας.
Η ορολογία του υβριδικού πολέμου, γενικότερα, θεωρείται κάτι καινούργιο. Στην πραγματικότητα, όμως, η φιλοσοφία και η πρακτική του έχουν τις βάσεις τους στην αρχαιότητα. Αναφορές υβριδικού πολέμου συναντάμε από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, με τον Θουκυδίδη να αναφέρει ότι η αθηναϊκή στρατηγική απαιτούσε τη δημιουργία βάσης στην Πύλο, με στόχο τη δημιουργία ευνοϊκής κατάστασης για την εξέγερση των ειλώτων, πράγμα που όταν συνέβη το 425 π.χ., προκάλεσε αναταραχή στο σπαρτιατικό στρατόπεδο. Το γεγονός αυτό έδωσε μια άλλη διάσταση σε έναν, κατά τα άλλα, συμβατικό πόλεμο.
Παράλληλα, ο Sun Tzu στο βιβλίο του Η Τέχνη του Πολέμου, αναφέρει: «όλος ο πόλεμος στηρίζεται στην εξαπάτηση», τονίζοντας τις ιδιαίτερες διαστάσεις που μπορεί να λάβει. Επίσης, αναφέρει την προσπάθεια δημιουργίας σύγχυσης και εκφοβισμού στον αντίπαλο, αλλά και την τακτική ενεργοποίησης πολλών και διαφορετικών δρώντων σε έναν πόλεμο, έτσι ώστε να βρεθεί ο αντίπαλος έναντι πολλών ανοικτών μετώπων. Παραδείγματα αυτού του τύπου πολέμου εντοπίζονται και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν εκτός από τους επίσημους κρατικούς στρατούς που μάχονταν κατά των Γερμανών, πολλές ομάδες αντιστασιακών και παρτιζάνων μάχονταν, επίσης, κατά του γερμανικού στρατού. Τακτικές υβριδικού πολέμου έχουν χρησιμοποιηθεί και από τον Mao Tse-tung, στον Β΄ Σινοϊαπωνικό Πόλεμο, όταν χρησιμοποίησε μίξη τακτικών και μη τακτικών δυνάμεων κατά του εχθρού, εφαρμόζοντας συμμετρικές, αλλά και ασύμμετρες μεθόδους.
Η σύγχρονη εποχή, συγκριτικά με το παρελθόν, χαρακτηρίζεται από ραγδαία άνοδο στις τεχνολογικές εξελίξεις, έτσι δεν προκαλεί απορία το γεγονός ότι η χρήση των τεχνολογικών μέσων και του διαδικτύου συμβαδίζουν και με τη λογική του υβριδικού πολέμου. Έμφαση δίνεται στη διεύρυνση των απειλών κατά του κράτους, στις οποίες εκτός από τις παραδοσιακές απειλές συμπεριλαμβάνεται πλέον και η τρομοκρατία. Οι οργανώσεις θρησκευτικού εξτρεμισμού, είτε πρόκειται για την ISIS είτε για την Al Qaeda, χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και τη σύγχρονη τεχνολογία για να ενισχύσουν τη δράση τους και να μεταδώσουν με μεγαλύτερο εύρος το μήνυμά τους.
Επιπλέον, χαρακτηριστικά παραδείγματα υβριδικού πολέμου, στη σύγχρονη εποχή, αποτελούν η σύγκρουση της Χεζμπολάχ με το Ισραήλ στο Λίβανο το 2006, ο πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, ο πόλεμος της Νότιας Οσετίας το 2008 και η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Συγκεκριμένα, ο Ρωσοουκρανικός Πόλεμος χαρακτηρίστηκε από ένα μείγμα παραδοσιακών στρατιωτικών επιχειρήσεων, επιθέσεων στον κυβερνοχώρο και πολέμου πληροφοριών. Εν τω μεταξύ, χαρακτηριστική είναι και η προσέγγιση της Κίνας στον υβριδικό πόλεμο, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις της Ταϊβάν και της Θάλασσας της Νότιας Κίνας. Οι Κινέζοι στρατιωτικοί θεωρητικοί Qiao Liang και Wang Xiangsui, στο έργο τους Unrestricted Warfare, έχουν περιγράψει μια ευρεία προσέγγιση στη σύγκρουση, που περιλαμβάνει όχι μόνο στρατιωτικές ενέργειες, αλλά και οικονομικά, πληροφοριακά και άλλα μη στρατιωτικά μέσα.
Εν κατακλείδι, ο υβριδικός πόλεμος αντιπροσωπεύει μια από τις πιο σημαντικές εξελίξεις στο πλαίσιο της σύγκρουσης και του πολέμου στον 21ο αιώνα. Έτσι, όπως άλλωστε προαναφέρθηκε, η υβριδική απειλή χαρακτηρίζεται από την ανάμειξη συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων, στρατιωτικών και μη στρατιωτικών μέσων, στοχεύει στη δημιουργία σύγχυσης για τη φύση, την προέλευση και το αντικειμενικό στόχο της απειλής, έχει την ικανότητα να εκμεταλλευτεί τις αδυναμίες του εχθρού και, τέλος, έχει τη δυνατότητα να κρατήσει το επίπεδο των εχθροπραξιών σε χαμηλότερo σημείο από αυτό ενός συμβατικού πολέμου. Πλέον, αρκετοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων της προόδου στην τεχνολογία, της αυξανόμενης διασύνδεσης του κόσμου και της εξελισσόμενης φύσης των απειλών, έχουν οδηγήσει στην άνοδο του υβριδικού πολέμου. Αυτές οι μορφές δράσης επιτρέπουν σε κρατικούς και μη κρατικούς φορείς να αποκτήσουν στρατηγικά πλεονεκτήματα, χωρίς να καταφεύγουν σε συμβατικό πόλεμο πλήρους κλίμακας. Ωστόσο, θέτουν σημαντικές προκλήσεις για τη διεθνή ασφάλεια, καθώς μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν, ενώ έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Changing Face of Conflict: What is Hybrid Warfare?, Global Security Review, διαθέσιμο εδώ
- Υβριδικός Πόλεμος: Από τον Θουκυδίδη στο σήμερα, Defense Review, διαθέσιμο εδώ
- Μαίρη Μπόση, Οι όψεις της διεθνούς πολιτικής, Εκδόσεις Ποιότητα, 2018
