Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Τα γεγονότα που συντελέστηκαν τον Νοέμβριο του 1973 στην μαστιζόμενη από τη δικτατορία των συνταγματαρχών Ελλάδα δημιούργησαν καθοριστικής σημασίας ρωγμή, η οποία άλλαξε το μέλλον της χώρας και ξεκίνησε μια αλυσίδα γεγονότων που την επανέφερε εν τέλει στο μονοπάτι της δημοκρατίας. Παρόλα αυτά, εκτός από τους φοιτητές που αγωνίστηκαν εντός του Πολυτεχνείου, σημαντικό ρόλο είχαν και οι «αφανείς», δηλαδή άνθρωποι έξω από την κατάληψη, που όμως συμπαραστάθηκαν έμπρακτα στους φοιτητές και έδειξαν τη δυσαρέσκειά τους κατά του καθεστώτος, διακινδυνεύοντας και οι ίδιοι. Στο βιβλίο Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο – Οι αφανείς πρωταγωνιστές της εξέγερσης του 1973 του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, από τις Εκδόσεις Θεμέλιο, χαρτογραφεί τα γεγονότα που συνέβησαν γύρω από το Πολυτεχνείο, τα οποία εξύψωσαν περαιτέρω τη σημασία του. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2023, αποδίδοντας φόρο τιμής στην 50ή επέτειο της «άλωσης», όπως αναφέρει στον πρόλογό ο συγγραφέας, του Πολυτεχνείου.
Ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, γεννηθείς στα Χανιά, βίωσε από πρώτο χέρι τις αγριότητες του καθεστώτος ως φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας στην Αθήνα, που συμμετείχε στον αντιδικτατορικό αγώνα. Όντας κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, επέστρεψε στη χώρα του και εργάστηκε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών από το 1988 ως το 2020, ενώ συνέβαλε με τις γνώσεις του και τις ικανότητές του στην έκδοση, από τη Βουλή των Ελλήνων, του φακέλου της Κύπρου. Στο συγγραφικό του έργο εντάσσονται έργα για ποικίλες εκφάνσεις της ελληνικής Ιστορίας του 19ου και 20ου αιώνα.
Το βιβλίο διαρθρώνεται σε 12 κεφάλαια με άξονα το χρονικό πλάισιο στον οποίο συνέβησαν τα γεγονότα. Μετά το προλογικό σημείωμα, στο οποίο υπογραμμίζει τη σημασία των γεγονότων που πλαισίωσαν την κατάληψη και πολιορκία του Πολυτεχνείου, μεταβαίνει στο πρώτο Κεφάλαιο, στο οποίο οδηγεί τον αναγνώστη, μέσα από τα γεγονότα των προηγούμενων ετών, στο ματωμένο Νοέμβριο του 1973. Στις κορυφαίες στιγμές αυτές εντάσσονται η κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου (3 Νοεμβρίου 1968), η κηδεία του Γεωργίου Σεφέρη (22 Σεπτεμβρίου 1971) και κατάληψη της Νομικής (21 Φεβρουαρίου 1973).
Τα τρία κεφάλαια που ακολουθούν εισάγουν τον αναγνώστη στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου 1973, φτάνοντας από την 4η Νοεμβρίου στη 15η και 16η Νοεμβρίου 1973 αντίστοιχα. Το πέμπτο κεφάλαιο σκιαγραφεί με κάθε ακρίβεια τα γεγονότα που έλαβαν χώρα την 16η Νοεμβρίου, με τα υποκεφάλαια να δίνουν ξεκάθαρη εικόνα των συγκρούσεων των διαδηλωτών με τις καθεστωτικές δυνάμεις και τη βία που οι τελευταίες εξαπέλυσαν απέναντι σε άοπλους ανθρώπου που διαδήλωναν για το δίκαιο. Εξαιρετικό δείγμα αντικειμενικής προσέγγισης αποτελεί η περιγραφή των γεγονότων της «πολιορκίας» του Υπουργείου Δημόσιας Τάξεως τόσο από την οπτική του καθεστώτος όσο και από την πλευρά των διαδηλωτών. Τα γεγονότα του φοβερού Σαββάτου του 1973 καταλαμβάνουν, όχι τυχαία, το κεντρικό 7ο Κεφάλαιο του βιβλίου, καταγράφοντας τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Ομόνοια, στην Ακαδημίας, στο Σύνταγμα και σε άλλες περιοχές με ακρίβεια ώρας, ενώ το Κεφάλαιο κλείνει με την ανακοίνωση της ΓΓΤΠ και τον αντίκτυπο των όσων έγιναν στο Διεθνή Τύπο. Την Κυριακή 18 Νοεμβρίου οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν. Όπως αναφέρουν και οι New York Times «[…]χιλιάδες Αθηναίων, πολλοί εξ αυτών από τα εργατικά προάστια, εβάδισαν προς το Πολυτεχνείο».
Στα επόμενα τρία Κεφάλαια ο αναγνώστης παρακολουθεί τη φθίνουσα πορεία των επεισοδίων, των οποίων η περιγραφή φτάνει από τη Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 1973 ως τα τέλη Νοεμβρίου και από εκεί ως το 1974, χρονιά πτώσης της Χούντας. Μετά το πέρας του επιλόγου ο συγγραφέας συμπληρώνει την αρτιότητα του συγγράμματός του με δύο συγκλονιστικά παραρτήματα. Το πρώτο περιέχει τα ονόματα και τις φωτογραφίες των νεκρών των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973, ενώ το δεύτερο καταλαμβάνεται από τον επίσημο κατάλογο των 716 συλληφθέντων τη μοιραία νύχτα της 16ης προς 17η Νοεμβρίου 1973. Γενικώς σε όλο το έργο παρουσιάζεται η ενεργή συμμετοχή των «αφανών» στην εξέγερση και υπογραμμίζεται ότι η κατάληψη του Πολυτεχνείου έδωσε το έναυσμα σε μεγαλύτερα μέρη της κοινωνίας ώστε να εκφράσουν τα φιλοδημοκρατικά τους αισθήματα βοηθώντας τους φοιτητές ή και διαδηλώνοντας οι ίδιοι.
Το σύγγραμμα αυτό μαγνητίζει τον αναγνώστη, καθώς αποδίδει με γλώσσα απλή πράξεις απλών ανθρώπων, οι οποίοι κοίταξαν κατάματα το θηρίο και αναμετρήθηκαν μαζί του, όντας στην πραγματικότητα ανώτεροι, όχι υλικά αλλά πνευματικά. Όμορφη λεπτομέρεια αποτελεί η επισήμανση των ονομάτων των ηρωικών συμμετεχόντων με έντονη γραφή, αλλά και ο κατάλογος των επιβεβαιωμένων νεκρών στο τέλος του βιβλίου, που θέτει όρια σε όποιον κακοπροαίρετο προσπαθεί σήμερα να κατασυκοφαντήσει το Πολυτεχνείο και τα θύματα εκείνων των ημερών, τεκμηριώνοντας δε την προσθήκη ενός ακόμη στη λίστα των ηρωικών νεκρών.
Ερχόμενος σε επαφή ο αναγνώστης με το έργο αυτό, κατανοεί εύκολα την πολύπλευρη σημασία που αυτό έχει στις μέρες μας. Πέραν της διαφύλαξης και της ανάδειξης των ιστορικών αυτών γεγονότων, τα οποία είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό, αποτελεί ένα «εγχειρίδιο ελευθερίας», το οποίο μπορεί να διδάξει όποιον το μελετήσει, να καταπολεμά όλα όσα πνίγουν τη σκέψη και θέτουν εμπόδια στις πράξεις τους. Το πολυαναμενόμενο βιβλίο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη αξίζει μια θέση σε κάθε βιβλιοθήκη, καθώς αποτελεί προϊόν μακροχρόνιας έρευνας, που ρίχνει φως σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές των γεγονότων της εποχής.
