Του Δημήτρη Τσελίκα,
Προχωρούμε στον βίο του Θεμιστοκλή (που έχουμε ξεκινήσει εδώ, εδώ, εδώ, εδώ, κι εδώ). Μετά από τα νεανικά του χρόνια και την ανάμειξή του με την πολιτική, είδαμε πώς αυτός ο σπουδαίος Έλλην έσωσε την Ελλάδα και την Ευρώπη ολόκληρη με τις δύο νίκες που σημείωσε ο ελληνικός στόλος επί του περσικού στο Αρτεμίσιο και στη Σαλαμίνα.
Πριν συνεχίσουμε, οφείλουμε στην Ιστορία να κάνουμε μια αναφορά στον Ευρυβιάδη, ο οποίος δεν έχει λάβει την αναγνώριση που του αξίζει (όπως και ο Δημόφιλος ο Θεσπιεύς). Αν δεν ήταν ο Ευρυβιάδης, ο Αδείμαντος και οι υπόλοιποι θα είχαν αγνοήσει τον Θεμιστοκλή και θα αποχωρούσαν από τη Σαλαμίνα, οδηγώντας έτσι την Ελλάδα και την Ευρώπη σε αφανισμό. Όμως ο Λάκων ναύαρχος εμπιστεύτηκε τον Θεμιστοκλή και συνειδητοποίησε πως είχε δίκιο για τα πλεονεκτήματα της Σαλαμίνας. Επίσης, δεν υστερούσε σε στρατηγική σκέψη. Μετά την νίκη, ο Θεμιστοκλής εισηγήθη να σπεύσουν στον Ελλήσποντο και να καταστρέψουν τις γέφυρες που είχε φτιάξει ο Ξέρξης, ώστε να εγκλωβίσουν τους βαρβάρους στην Ελλάδα. Ο Ευρυβιάδης, όμως, διαφώνησε, λέγοντας πως αν αποκλείσουν τους Πέρσες στην Ευρώπη θα κάνουν μεγαλύτερο κακό από καλό, διότι θα τους αναγκάσουν να πολεμήσουν εδώ με τον ανέπαφο και ανίκητο στρατό τους, σε μάχες που κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει τον νικητή. Θα ήταν καλύτερο οι Έλληνες να τους αφήσουν να φύγουν και να μεταφέρουν τον πόλεμο στην δική τους χώρα. Η προσωπικότης του Ευρυβιάδου, επομένως, δεν ήταν μόνον ελληνική αλλά και ευρωπαϊκή, αφού διείδε τον κίνδυνο με ευρωπαϊκή ματιά.
Ο Θεμιστοκλής αντελήφθη την ορθότητα της άποψης του Ευρυβιάδου, και όχι μόνο συμφώνησε αλλά και μηχανεύτηκε ένα ακόμα τέχνασμα για να ωθήσει τον Ξέρξη να φύγει γρήγορα από την Ελλάδα. Έστειλε ξανά τον Σίκιννο στον Ξέρξη (ο οποίος από το βράδυ της Σαλαμίνας είχε διατάξει άμεση επιστροφή στην Περσία, διότι φοβόταν τους Έλληνες) με το εξής μήνυμα: «Με στέλνει ο Θεμιστοκλής του Νεοκλέους, στρατηγός των Αθηναίων και ο επιφανέστερος από τους συμμάχους. Επειδή πάντοτε εξυπηρετεί το συμφέρον σου, δεν άφησε τους Έλληνες να καταδιώξουν τον στόλο σου ούτε να καταστρέψουν τις γέφυρες του Ελλησπόντου, όπως σχεδίαζαν να κάνουν. Σε συμβουλεύει, όμως, να φύγεις για την Περσία το συντομότερο δυνατόν, για τη δική σου ασφάλεια». Ο Ξέρξης χάρηκε με το μήνυμα, και ακολούθησε τη συμβουλή του Θεμιστοκλή.
Είναι ώρα να δοθούν τα βραβεία αριστείας. Όλοι αναγνωρίζουν ότι από τις πόλεις πρώτη διακρίθηκε η Αίγινα και κατόπιν η Αθήνα, ενώ από τους άνδρες ο Πολύκριτος ο Αιγινήτης, ο Ευμένης ο Αργυράσιος και ο Αμεινίας ο Παλληνεύς. Οι νεκροί τιμώνται με τελετές και θάπτονται σε τύμβο (τον οποίο το «ελληνικό» «κράτος» θα συλήσει), ενώ στήνεται τρόπαιο και στη Ψυττάλεια. Τα πολυτιμότερα λάφυρα αφιερώνονται στους θεούς. Στον Ισθμό, γίνεται η ψηφοφορία για τα βραβεία. Όλοι οι στρατηγοί ψήφισαν για το πρωτείο τον εαυτό τους και για το δευτερείο τον Θεμιστοκλή. Έτσι, κανείς δεν πήρε το πρώτο βραβείο (αφού όλοι είχαν από μία ψήφο), ενώ ο Θεμιστοκλής πήρε το δεύτερο. Η έπαρση και η ζήλεια δεν εγκαταλείπουν τον Έλληνα ούτε σε μια τόσο σημαντική στιγμή, όπως φαίνεται. Είναι στοιχείο του DNA μας. Η κοινή πεποίθηση, όμως, ήταν πως ο Θεμιστοκλής άξιζε το πρωτείο.
Στη Σπάρτη ο Θεμιστοκλής τιμήθηκε όπως του άξιζε. Οι Λακεδαιμόνιοι έδωσαν στον Ευρυβιάδη ένα στεφάνι ελιάς ως αριστείο ανδρείας και στον Θεμιστοκλή ένα στεφάνι ελιάς ως αριστείο σοφίας και δεξιότητας. Επιπλέον, του χάρισαν το πιο ωραίο άρμα της πόλης, τον επαίνεσαν δημοσίως και τον προέπεμψαν με τη συνοδεία 300 ιππέων Σπαρτιατών μέχρι τα σύνορα της πόλης, πράγμα το οποίο ούτε στο παρελθόν είχε γίνει αλλά ούτε και στο μέλλον έγινε για κάποιον ξένο. Στην Αθήνα, όμως, το κλίμα είναι διαφορετικό. Οι μάζες πάντοτε φθονούν τους άριστους. Οι εκδιωγμένοι πολιτικοί επανέρχονται και υποκινούν τον λαό εναντίον του Θεμιστοκλή. Δεν τον εκλέγουν στρατηγό και τον καθαιρούν από αρχηγό του στόλου. Πλέον, το αξίωμα περνά στον Ξάνθιππο, τον πατέρα του Περικλή (είδαμε και στον βίο του Μιλτιάδου τον βρώμικο ρόλο του δημοκράτη Ξανθίππου απέναντι στον ήρωα του Μαραθώνα, γι’ αυτό δεν μας προξενεί εντύπωση και η προώθησή του εις βάρος του Θεμιστοκλή). Ο ίδιος ο Θεμιστοκλής για τους Αθηναίους έλεγε πως δεν τον εκτιμούν και δεν τον θαυμάζουν, όπως γίνεται με ένα πλατάνι σε στιγμή κακοκαιρίας και κινδύνου, στο οποίο όλοι προστρέχουν κάτω από τα κλαδιά του, μα σαν γίνει καλός καιρός ολόγυρά τους, το μαδούν και το κόβουν. Σε έναν άνδρα από τη Σέριφο πάλι που του είπε κάποτε πως δεν έχει αποκτήσει δόξα από την προσωπική του αξία, αλλά χάρις στην πόλη από την οποία κατάγεται, ο Θεμιστοκλής του αποκρίθηκε: «Αλήθεια λες, μα ούτ᾽ εγώ αν ήμουν από τη Σέριφο θα γινόμουν ένδοξος, ούτ᾽ εσύ αν ήσουν Αθηναίος».
Ακόμη, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, όταν ένας από τους νεώτερους στρατηγούς, νομίζοντας πως είχε προσφέρει κάποια χρήσιμη υπηρεσία στην πόλη, μίλησε με θρασύτητα στον Θεμιστοκλή και συνέκρινε τις δικές του πράξεις με τις πράξεις εκείνου, ο Θεμιστοκλής του είπε έναν μύθο: «Κάποτε φιλονίκησαν με τη γιορτή τα μεθεόρτια και της είπαν “Όταν έρχεσαι εσύ, μας φέρνεις αναστάτωση και κόπους, ενώ κατά τη διάρκεια τη δική μας οι άνθρωποι χαίρονται τα όσα έχουν ετοιμάσει και ζουν ήσυχα”. Σ᾽ αυτά η γιορτή απάντησε: “Αλήθεια είναι αυτό· μα, αν δεν είχα γίνει εγώ, εσείς δεν θα υπήρχατε”. Και λοιπόν, για να έρθουμε και στα δικά μας, αν τότε δεν είχα γίνει εγώ, που θα ήσαστε τώρα εσείς;». Ρητορική ερώτηση σαφώς, αφού όλοι γνώριζαν ότι στον Θεμιστοκλή όφειλαν τη σωτηρία τους, αλλά ο φθόνος δεν επέτρεπε σε κανέναν να μιλήσει. Φθόνος που γιγαντώθηκε στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες μετά τη Σαλαμίνα. Μπαίνοντας ο Θεμιστοκλής στο στάδιο, οι θεατές σηκώθηκαν όρθιοι και τον ζητωκραύγαζαν, τον χειροκροτούσαν και τον επεδείκνυαν στους ξένους. Τότε, ο Θεμιστοκλής είπε συγκινημένος στους φίλους του «Απολαμβάνω τον καρπό των αγώνων μου για την Ελλάδα». Δεν έχει ξαναγίνει ποτέ οι θεατές να σταματούν να παρακολουθούν τους Ολυμπιακούς Αγώνες για να επευφημήσουν κάποιον που έμπαινε στο στάδιο. Κι όμως, ο Θεμιστοκλής το κατάφερε και αυτό.
Και για το γιο του που έκανε τη μητέρα του ό,τι ήθελε και εξαιτίας εκείνης είχε πάρει τον αέρα και του ίδιου, αστειευόταν και έλεγε ότι ο γιος του είχε περισσότερη δύναμη απ᾽ όλους τους Έλληνες, γιατί τους Έλληνες τους κυβερνούν οι Αθηναίοι, τους Αθηναίους αυτός, αυτόν η γυναίκα του και τη γυναίκα του ο γιος τους.
Άλλα ανέκδοτα σχετικά με τον Θεμιστοκλή, που αναφέρονται στον Πλούταρχο, είναι τα εξής: επειδή ήθελε σε όλα να ξεχωρίζει όταν πουλούσε κάποιο κτήμα του, έδινε παραγγελία να διαλαλήσουν πως εκτός από τα άλλα έχει και καλό γείτονα. Ακόμα, από αυτούς που ζητούσαν τη θυγατέρα του σε γάμο προτίμησε τον πιο φρόνιμο και όχι τον πιο πλούσιο λέγοντας ότι ζητεί άνθρωπο που έχει ανάγκη από χρήματα και όχι χρήματα που έχουν ανάγκη από άνθρωπο. Τέτοιος ήταν ο Θεμιστοκλής.
Μετά την Σαλαμίνα, η Αθήνα έπρεπε να ανοικοδομηθεί. Χρήματα, όμως, δεν υπήρχαν. Έτσι, θα πλήρωναν οι πόλεις που μήδισαν. Ο Θεμιστοκλής στέλνει σαφές μήνυμα: Πληρώστε, αλλιώς έρχομαι με τον στόλο και σας καταστρέφω. Οι περισσότερες, όπως η Κάρυστος και η Πάρος, πλήρωσαν αμέσως. Άλλες, με κυριότερη την Άνδρο, αρνήθηκαν και πολιορκήθηκαν. Πολλές, και πλήρωσαν και τιμωρήθηκαν – όπως έπρεπε άλλωστε. Η προδοσία πρέπει πάντοτε να τιμωρείται. Σειρά έχει η τείχιση της Αθήνας. Η Σπάρτη, όμως, εναντιώνεται σε αυτή την κίνηση, διότι φοβάται την ισχύ των Αθηνών. Στέλνει πρεσβεία στην Αθήνα και ζητά να μην ξεκινήσει η ανοικοδόμηση, καθώς και τη συνεργασία των Αθηναίων να γκρεμίσουν από κοινού τα τείχη άλλων πόλεων έξω από την Πελοπόννησο, ώστε αν ξαναέρχονταν οι εχθροί να μην έβρισκαν οχυρωμένες πόλεις που να μπορούν να χρησιμοποιήσουν ως ορμητήρια. Ο Θεμιστοκλής, όμως, επωμίζεται το βάρος και με δόλο πετυχαίνει τον σκοπό του.
Όπως μας πληροφορεί ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο ευφυέστατος ηγέτης πηγαίνει στη Σπάρτη ως πρεσβευτής για να καθησυχάσει τους Λακεδαιμονίους ότι δεν χτίζονται τείχη στην Αθήνα, μένοντας ο ίδιος εκεί για να καθυστερήσει τις διαπραγματεύσεις. Τους παροτρύνει, μάλιστα, να στείλουν πρέσβεις στην Αθήνα για να βεβαιωθούν ότι δεν γίνεται τίποτα περίεργο. Την ίδια ώρα, όμως, έχει δώσει εντολή στους Αθηναίους να χτίζουν ασταμάτητα μέρα και νύχτα, και να κρατήσουν τους πρέσβεις εκεί για να του κερδίσουν χρόνο. Έτσι, γυναίκες, παιδιά, μέτοικοι και δούλοι δούλευαν νυχθημερόν και με ζήλο, με τον Θεμιστοκλή να παρατείνει τις διαπραγματεύσεις, ώσπου με εντατική εργασία ολοκληρώθηκαν τα τείχη και οι Σπαρτιάτες βρέθηκαν μπροστά σε ένα τετελεσμένο. Αναγκάστηκαν έτσι να αφήσουν τον Θεμιστοκλή, για να απελευθερωθούν και οι δικοί τους πρέσβεις. Οι Αθηναίοι αντιμετώπισαν με θαυμασμό τον Θεμιστοκλή, ενώ οι Σπαρτιάτες δυσαρεστήθηκαν αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα για αυτό, τουλάχιστον άμεσα. Άρχισαν, όμως, μετά και από το βέτο του Θεμιστοκλή να αποκλειστούν οι μηδίσασες πόλεις από το συνέδριο της Αμφικτιονίας, να προωθούν τον Κίμωνα, γιο του Μιλτιάδη, ως πολιτικό του αντίπαλο.
Συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κων. Παπαρρηγόπουλος, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος 2, Αθήνα: Εκδόσεις Λυμπέρη – Εκδόσεις Οξύ.
- Πλεύρης, Κ. (2012), Οι βάρβαροι (Αναφορά στα Ελληνοπερσικά), Αθήνα: Εκδόσεις Ήλεκτρον.
- Ηρόδοτος Αλικαρνασσεύς, Ιστοριών Η’ – Ουρανία (2012), μτφρ. Τζαφερόπουλος Α., Αθήνα: Βιβλιοθήκη Των Ελλήνων – Γεωργιάδης.
- Biographies – Οι μεγάλοι όλων των εποχών, τόμος 1: Αρχαιότητα, Αθήνα: Εκδόσεις Δομή Α.Ε.
- Θεμιστοκλής: Η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα της αρχαιότητας, ekivolos.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles: Champion of Athenian Sea Power, usni.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, livius.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, pbs.org, Διαθέσιμο εδώ
