Της Μιχαέλας Βαλερά,
Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος για μια πανδημική έπειξη υπερκατανάλωσης συμπληρωμάτων διατροφής, που αν και ξεπρόβαλλε χωρίς προειδοποίηση, καθιερώθηκε ως αναγκαίο αγαθό. Κάθε λογής βιταμινών, αναβράζουσες, σε δισκία, καραμέλες, ακόμα και τσίχλες, έχουν κεντρίσει την καταναλωτική προσοχή ενός κοινού, που, αν μη τι άλλο, προσπαθεί να προφυλαχτεί εγκαίρως, ενθυμούμενο αλησμόνητες περιόδους «καραντίνας». Αναλογιζόμενοι ότι η παγκόσμια βιομηχανία βιταμινών το 2023 κοστολογείται στα $ 235 δις, την ίδια στιγμή που από το 2016 τα κέρδη έχουν διπλασιαστεί, ο φόβος και η πρόληψη δεν επαρκούν για να δικαιολογήσουν τα γιγαντιαία μεγέθη.
Η ευελιξία των συμπληρωμάτων διατροφής που από την μία η λήψη τους δεν επιβάλλει ιατρική συγκατάθεση και από την άλλη οι προπαγάνδες γίνονται όλο και πιο ελκυστικές, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια στους καταναλωτές, που το μόνο που επιθυμούν είναι μια λύση στα προβλήματα υγείας τους. Η ευαισθησία του θέματος έγκειται στο γεγονός ότι κανένας δεν μπορεί εύκολα να απαρνηθεί τα προφανή οφέλη που υπόσχεται η χορήγηση τους, ενώ πολλοί –μεταξύ τους και επιστήμονες– είναι αυτοί που αγνοούν τον τρόπο δράσης τους. Ειδικά όταν πρόκειται για ασθενείς με χρόνια νοσήματα, όπως οι καρκινοπαθείς, τα συμπληρώματα διατροφής μοιάζουν ως ύστατη ελπίδα όταν το επόμενο πρωινό μπορεί να είναι δυσοίωνο ή ακόμα χειρότερα… αβέβαιο.
Ο καρκίνος, ως πολυπαραγοντικό νόσημα, μπορεί να επηρεάσει εξίσου ποικιλοτρόπως τον οργανισμό. Η φλεγμονώδης αντίδραση, οι γαστρεντερικές επιπλοκές και οι επιπτώσεις των χημειοθεραπειών και ακτινοθεραπειών έχουν ως άμεσο αποτέλεσμα την ανεπάρκεια μικροθρεπτικών συστατικών, όπως βιταμίνες και μέταλλα που συναντώνται φυσιολογικά στον οργανισμό. Ταυτόχρονα, στην αιτιολογία του καρκίνου, πολλοί ερευνητές έχουν συγκαταλέξει και την έλλειψη στοιχείων της διατροφής που ο ασθενής μπορεί λανθασμένα να μην λαμβάνει μέσω των διαιτητικών επιλογών του.
Έχει, τελικά, σημασία η πηγή του θρεπτικού συστατικού για την έκβαση της ασθένειας; Πώς επιδρά ένα αντιοξειδωτικό συμπλήρωμα διατροφής συνδυαστικά με μια αντικαρκινική θεραπεία, που στόχος της είναι η πρόκληση οξειδωτικού θανάτου στο νεοπλασματικό κύτταρο; Αυτά και ακόμα περισσότερα ερωτήματα ταλανίζουν τους επιστήμονες και καθιστούν τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής στη θεραπεία του καρκίνου αμφιλεγόμενη.
Τα φρούτα και τα λαχανικά διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια ισορροπημένη διατροφή. Τι ισχύει, όμως, για τις αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες; Μέχρι στιγμής, δεν έχει αποδειχθεί ότι τα μικροθρεπτικά συστατικά που προσλαμβάνουμε από τη διατροφή μας μπορεί να έχουν επιβλαβείς συνέπειες στην υγεία μας. Ωστόσο, όταν αυτά συνδυάζονται με μια αντικαρκινική θεραπεία μπορούν να υπονομεύσουν την έκβασή της. Ο μηχανισμός δράσης αρκετών αντικαρκινικών φαρμάκων, καθώς και ακτινοθεραπειών, δεν είναι άλλος παρά η πρόκληση οξειδωτικού στρες, η παραγωγή ελεύθερων ριζών οξυγόνου που έχουν ως στόχο την απόπτωση του καρκινικού κυττάρου. Όπως ισχυρίζεται και ο διάσημος Νομπελίστας James Watson, τα αντιοξειδωτικά «μπορεί να έχουν προκαλέσει περισσότερους καρκίνους απ’ όσους έχουν προλάβει». Παρόλα αυτά, πληθώρα μελετών έχει αποδείξει πως η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών μπορεί να ωφελήσει περισσότερο από τη λήψη μεμονωμένων αντιοξειδωτικών, διότι τα συστατικά που περιέχουν μπορούν να δράσουν συνεργατικά. Αν, όμως, κριθεί απαραίτητη η λήψη κάποιου συμπληρώματος, η δόση, η μορφή και το περιεχόμενο μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την πορεία της νόσου.
Η βιταμίνη C, μεταξύ άλλων, έχει λάβει υψηλή ακροαματικότητα τελευταία, με τα σκευάσματα που την περιέχουν να γίνονται όλο και πιο εξειδικευμένα. Εστεροποιημένη, αναβράζουσα, λιποσωμιακή βιταμίνη C με δοσολογία που φτάνει ακόμα και τα μερικά γραμμάρια. Ως υδατοδιαλυτή, αντιοξειδωτική βιταμίνη επιφέρει γρήγορη ανακούφιση από τα συμπτώματα του κρυολογήματος, που και δικαιολογείται η αυξημένη πρόσληψή της. Σε μεγάλες ποσότητες, όμως, η βιταμίνη C μετατρέπεται από προστατευτικό αντιοξειδωτικό σε επιβλαβές προοξειδωτικό, που θα μπορούσε να προκαλέσει βλάβες στο DNA in vivo. Ένα ποτήρι χυμό πορτοκάλι καθημερινά είναι αρκετό για την πρόσληψη ικανής βιταμίνης C.
Ένα άλλο ξακουστό λιποδιαλυτό αντιοξειδωτικό δεν είναι άλλο από την βιταμίνη Ε, που μπορεί να δράσει προληπτικά στην υπεροξείδωση των λιπιδίων, αποτρέποντας τη βλάβη στα φυσιολογικά κύτταρα και δρώντας επικουρικά με τη χημειοθεραπεία ή την ακτινοθεραπεία. Εξίσου απρόοπτη ήταν και η επιτυχημένη χρήση της στη θεραπεία του καρκίνου του παχέος εντέρου, συνδυαστικά με την 5-φθοροουρακίλη. Η ευεργετικότητα της παραμένει, ωστόσο, περιορισμένη, με την υπερχορήγησή της να εγείρει προβληματισμούς.
Σε δημητριακά, λαχανικά και θαλασσινά εντοπίζουμε και το σελήνιο, το οποίο είναι ένα ζωτικής σημασίας ιχνοστοιχείο που ενσωματώνεται σε πρωτεΐνες, όπως η υπεροξειδάση της γλουταθειόνης που αναστέλλει το οξειδωτικό στρες. Το επαναστατικό με τις ενώσεις του σεληνίου είναι ότι αντιστέκονται στην αντοχή που εμφανίζουν αντικαρκινικά σχήματα και καθιστούν τη χημειοθεραπεία επιτυχή μέσω της σάρωσης των προϊόντων αντιδράσεων οξείδωσης που παράγονται κατά τη διάρκεια των θεραπειών. Ένα παράδειγμα είναι η παρεμπόδιση ανάπτυξης αντοχής στη σισπλατίνη σε ξενομοσχεύματα καρκίνου των ωοθηκών.
Όσον αφορά ορμονοεξαρτώμενους καρκίνους, όπως ο καρκίνος του μαστού, συμπληρώματα διατροφής με πρωτεΐνη σόγιας είναι πολλά υποσχόμενα. Ως η καλύτερης ποιότητας φυτική πρωτεΐνη, η κατανάλωση σόγιας έχει μελετηθεί για την πιθανή αντιοιστρογονική της δράση χάρη στις ισοφλαβόνες της πρωτεΐνης και, κυρίως, στα φυτοοιστρογόνα γενιστεΐνη και δαϊδζεΐνη.
Από μια ισορροπημένη διατροφή, απαραίτητη κρίνεται και η κατανάλωση λιπαρών οξέων. Χαρακτηριστικό της δυτικής διατροφής είναι η πλούσια πρόσληψη σε n-6 λιπαρά και η μειωμένη κατανάλωση n-3 που απαντώνται στα ψάρια. Αποτελέσματα ερευνών αποδεικνύουν ότι τα διαιτητικά (n-3) λιπαρά οξέα μπορούν να καθυστερήσουν σημαντικά την ανάπτυξη των όγκων, ενώ τα n-6 λιπαρά οξέα δυνητικά μπορούν να επιταχύνουν την ανάπτυξή τους. Ωστόσο, τα δεδομένα προέρχονται, σε μεγάλο βαθμό, από πειράματα σε ζώα και η ρύθμιση της ανάπτυξης των όγκων εξακολουθεί να είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα. Οι μηχανισμοί των επιδράσεων των λιπαρών οξέων στην ογκογένεση και την ανάπτυξη του όγκου δεν είναι καλά καθορισμένοι, αλλά υπάρχουν στοιχεία ότι τα υψηλά επίπεδα προσταγλανδίνης Ε2, που προέρχονται από n-6 λιπαρά οξέα, προάγουν την ανάπτυξη του όγκου.
Οι εμπλουτισμένες με ιχθυέλαιο δίαιτες που περιέχουν εικοσαπεντανοϊκό οξύ και εικοσιδυαεξανοϊκό οξύ (n-3) μειώνουν τον σχηματισμό της προσταγλανδίνης Ε2, η οποία συνδέεται με την καθυστερημένη ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Ένας εναλλακτικός μηχανισμός που προτείνεται είναι ότι η οξειδωτική βλάβη των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων στο ιχθυέλαιο ενισχύει την υπεροξείδωση των λιπιδίων σε τοξικά επίπεδα. Επομένως, ο τύπος του διατροφικού λίπους που προσλαμβάνεται πρέπει να ελέγχεται εξίσου και, σύμφωνα με τον A.I.C.R. (American Institute for Cancer Research), να μην ξεπερνά το 30% της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης.
Τελικά, ποια κατευθυντήρια πρέπει να ακολουθήσουν οι ασθενείς; Την απάντηση επεξεργάζονται ερευνητικές ομάδες με στόχο την εύρεση ισορροπίας μεταξύ διατροφής και θεραπείας. Τα φυσικά προϊόντα οφείλουν αναντίρρητα να εξακολουθήσουν να πρωταγωνιστούν στη διατροφή όλων, καθώς συμβάλλουν τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση διαφόρων ασθενειών. Το μείζον πρόβλημα δημιουργείται όταν η «τυφλή» υπακοή στους τηλεοπτικούς ή υγειονομικούς προβοκάτορες υπερκερνά την απήχηση της συμβουλής του φαρμακοποιού ή του ιατρού. Εξάλλου, αποδείξαμε πως ένα συμπλήρωμα διατροφής στο ράφι του φαρμακείου μπορεί να μην είναι τόσο αθώο όσο και αν έτσι προβάλλεται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 51 Supplements Statistics, theconsciousinsider.com. Διαθέσιμο εδώ
- The Role of Dietary Supplements during Cancer Therapy, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ
- A systematic review on the role of vitamins, minerals, proteins, and other supplements for the treatment of cachexia, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Τα πολλά αντιοξειδωτικά πιθανόν να προκαλούν καρκίνο, organiclife.gr. Διαθέσιμο εδώ
