Της Μαριτίνας Χτενά,
Το 1943, ο Abraham Maslow δημιούργησε την πυραμίδα των ανθρώπινων αναγκών και έθεσε στα θεμέλιά της τις βιολογικές ανάγκες του ανθρώπινου σώματος. Σε αυτές περιλαμβάνονται η ανάγκη για αέρα, νερό, φαγητό, ύπνο, απέκκριση και σεξ. Το 1996, η Διεθνής Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αυτισμό αναγνώρισε την ομοιότητα των σεξουαλικών τους αναγκών με των φυσιολογικών αναπτυσσόμενων ατόμων και επισήμανε την ελευθερία έκφρασης της σεξουαλικότητάς τους. Σήμερα, 2023, παρόλο που το σεξ είναι μια βασική ανθρώπινη ανάγκη, θεωρείται ένα ιδιαίτερα περίπλοκο θέμα για τα αυτιστικά άτομα. Απόρροια είναι, λοιπόν, όλο και περισσότεροι επιστήμονες να στρέφουν την προσοχή τους στη μελέτη της επίδρασης του αυτισμού στην ανάπτυξη της σεξουαλικότητας. Πόσο μεγάλο εμπόδιο στέκεται άραγε ο αυτισμός στη δημιουργία ερωτικών σχέσεων;
Αυτισμός εν συντομία
Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ASD) είναι μια νευροαναπτυξιακή κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει αναπτυξιακές διαταραχές. Η ASD συνοδεύεται από κοινωνικές, γνωστικές, επικοινωνιακές και συμπεριφορικές προκλήσεις, αλλά δεν επηρεάζει τον κάθε πάσχων με τον ίδιο τρόπο. Αιτία είναι ότι ο αυτισμός κυμαίνεται σε πολλά επίπεδα (φάσμα), με αποτέλεσμα να επηρεάζει σε διαφορετικό πεδίο δεξιοτήτων τον καθένα.
Θεωρείται ότι με την πάροδο του χρόνου τα συμπτώματα του αυτισμού μειώνονται σε σοβαρότητα. Κάποια συμπτώματα που έχουν παρατηρηθεί συχνά σε άτομα με ASD είναι:
- Έντονος εστιασμός σε διαφορετικά θέματα ή ενδιαφέροντα
- Κοινωνικό άγχος
- Φόβος να σπάσει τη ρουτίνα
- Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές
- Προβλήματα ελέγχου προσωπικού χώρου
- Δυσκολία στην επικοινωνία συναισθημάτων
Μύθοι Vs αλήθειες για τη σεξουαλικότητα των ατόμων με ASD
Πολλοί έχουν «δαιμονοποιήσει» τον αυτισμό και θεωρούν ότι έχει τρομερά μεγάλη επίπτωση στην ανάπτυξη της σεξουαλικότητας. Έχουν κυκλοφορήσει αρκετές φήμες για τις επιρροές αυτές, ενώ, στην πραγματικότητα, δεν είναι τίποτα άλλο από ένα σύνολο μύθων.
Τα άτομα με ASD είναι υπερσεξουαλικά
Η υπερσεξουαλικότητα ορίζεται ως η επικέντρωση της προσοχής ενός ατόμου στο σεξ και η συνεχής αναζήτηση εκπλήρωσης της επιθυμίας τους για σεξουαλική ικανοποίηση. Τα άτομα με αυτισμό έχουν δυσκολίες στην επικοινωνία και είναι υπερευαίσθητα στις σωματικές αισθήσεις, αλλά αυτό δεν τα κάνει υπερσεξουαλικά. Μερικές φορές, εκφράζουν σεξουαλικά συναισθήματα με τρόπους μη αποδεκτούς κοινωνικά και υιοθετούν μη τυπικής ανάπτυξης συμπεριφορές για την εκπλήρωση των αναγκών τους.
Τα άτομα με ASD είναι ασεξουαλικά
Η αλήθεια είναι ότι ο σύντροφος με αυτισμό μπορεί να γίνει ασεξουαλικός, από τη στιγμή που αποκτά παιδία ή μπαίνει σε μια σταθερή σχέση. Ουσιαστικά, δηλαδή, ως ασεξουαλικά άτομα έχουν σεξουαλικές επαφές, αλλά δεν τις προκαλούν.
Τα άτομα με ASD είναι μόνο ετερόφυλα
Όσον αφορά τον σεξουαλικό προσανατολισμό, έχει αποδειχτεί ότι ο προσδιορισμός ως LGBTQIA+ είναι κοινός μεταξύ ατόμων που έχουν αυτισμό. Ακόμα, μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες με αυτισμό έχουν τρείς φορές περισσότερες πιθανότητες να αναγνωριστούν ως ομοφυλόφιλες και οι άνδρες είναι τρείς φορές πιο πιθανό να αναγνωριστούν ως αμφιφυλόφιλοι.
Αυτισμός και σεξουαλική έκφραση
Στην περίπτωση ατόμων με αυτισμό, η ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων δεν αντιστοιχεί στη βιολογική τους ηλικία και αυτό οδηγεί, αφού δεν αντιλαμβάνονται το τι σκέφτονται οι άλλοι γύρω τους, να εκφράζουν τα σεξουαλικά τους συναισθήματα με ανάρμοστο τρόπο. Για παράδειγμα, με άσεμνες χειρονομίες ή αφαίρεση ρούχων. Οι αντιδράσεις αυτές οφείλονται είτε στη μη κατανόηση των ατόμων αυτών ότι βρίσκονται στην εφηβική ηλικία είτε στη σοβαρότητα του συνδρόμου, είτε στην απουσία σεξουαλικής εκπαίδευσης. Πιο αναλυτικά, τα άτομα με ASD βιώνουν τις ίδιες ορμονικές αλλαγές, όπως και οι συνομήλικοί τους, με την εξαίρεση πως δεν μπορούν να το διαχειριστούν. Έτσι, αγχώνονται υπερβολικά και καταλήγουν να εξωτερικεύουν τα σεξουαλικά τους συναισθήματα με αυτόν τον τρόπο.
Από την πλευρά των ερευνητών
Γενικός κανόνας είναι ότι τα άτομα με αυτισμό δυσκολεύονται να δημιουργήσουν σεξουαλικές σχέσεις, λόγω των συμπεριφορικών προβλημάτων που εκδηλώνουν. Ωστόσο, ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που υπάρχουν είναι περιορισμένες ή ακατάλληλες. Από την άλλη, η παραμέληση των προβλημάτων μπορεί να υποβαθμίσει την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι ο τρόπος έκφρασης της σεξουαλικότητας σχετίζεται με το αναπτυξιακό επίπεδο του ατόμου. Πιο αναλυτικά, τα άτομα με χαμηλή αναπτυξιακή λειτουργικότητα (παιδί 1,6-5,4 χρονών) έχουν συχνότερες δημόσιες σεξουαλικές εκδηλώσεις, ενώ παρόμοιες συμπεριφορές παρατηρούν σε φυσιολογικά αναπτυσσόμενα παιδιά των 3-5 χρονών.
Στα άτομα με μέτρια λειτουργικότητα (αντίστοιχη 4-5 χρονών) παρατηρείται μικρότερη συχνότητα δημόσιων σεξουαλικών συμπεριφορών, με τη διαφορά ότι αυτές θα αφορούν συγκεκριμένα άτομα. Τέλος, στα άτομα με υψηλή λειτουργικότητα (5 χρονών και άνω) οι σεξουαλικές συμπεριφορές είναι ελάχιστες και όχι δημόσιες. Άρα, το συμπέρασμα είναι ότι το ενδιαφέρον των ατόμων για δημόσιες σεξουαλικές συμπεριφορές μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου.
Σεξουαλική δέσμευση ατόμων με ASD
Στις σχέσεις των ανθρώπων, η οικειότητα είναι βασικός παρονομαστής για την ανάπτυξη στενών σχέσεων. Τα άτομα με αυτισμό επιθυμούν να έχουν τέτοιου είδους σχέσεις και γι’ αυτό βγαίνουν ραντεβού, αναζητώντας ταίρι. Κλινικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι άνδρες με αυτισμό επιθυμούν πολύ να έχουν ρομαντικές σχέσεις και το γυναικείο φύλο εμπλέκεται φυσιολογικά σε αυτές. Σε αντίθεση με τις σεξουαλικές σχέσεις με φυσιολογικά αναπτυσσόμενα άτομα, το σεξ με άτομα που έχουν ASD έχει διαφορές:
Αισθητηριακές ευαισθησίες
Τα άτομα με ASD έχουν ευαισθησία σε ερεθίσματα που μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητά τους στο σεξ. Είναι συνήθως υπερφορτωμένοι με αισθητηριακές εισροές από τις πέντε αισθήσεις (όραση, ακοή, γεύση, αφή, όσφρηση) και αυτό σημαίνει ότι μπορεί να μην μπορούν να ξεχωρίσουν ποιες αισθήσεις συμβαίνουν από μέσα και ποιες έξω από το σώμα τους.
Επικοινωνιακά προβλήματα
Τα προβλήματα στη λεκτική επικοινωνία μπορούν να προκαλέσουν επιπλοκές στη σεξουαλική ζωή του ατόμου, όπως για παράδειγμα να μην μπορεί να διαβάσει τα σημάδια που του δίνει ο σύντροφός του.
Περιορισμένη εμπειρία
Συνήθως, τα άτομα με ASD εντάσσονται πιο αργά στη σεξουαλική ζωή, καθώς δεν υπάρχει η κατάλληλη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.
Ακράτεια
Μελέτη έχει διαπιστώσει ότι η ακράτεια ούρων είναι συχνό φαινόμενο στα άτομα με αυτισμό (82% παρούσα).
Σεξουαλική Εκπαίδευση
Η συζήτηση για το σεξ μπορεί να γίνει μια δύσκολη διαδικασία για τον γονέα, ωστόσο είναι απαραίτητη για την ομαλή ανάπτυξη σεξουαλικών σχέσεων. Όταν το παιδί έχει ASD, η διαδικασία γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη και ο χειρισμός της συζήτησης πρέπει να είναι πιο προσεκτικός ως προς τη χρήση των κατάλληλων λέξεων. Κάποιες χρήσιμες συμβουλές είναι οι εξής:
- Ξεκινήστε νωρίτερα από ό,τι νομίζετε πως πρέπει. Η συγκεκριμένη ηλικία εξαρτάται από το παιδί, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να ειπωθούν περισσότερες πληροφορίες πριν ξεκινήσει η εφηβεία.
- Εξηγήστε πως η σεξουαλικότητα είναι φυσιολογική και ότι ο καθένας πρέπει να γνωρίζει πώς λειτουργεί το σώμα του.
- Μην χρησιμοποιείται όρους που μπερδεύουν. Τα υποκοριστικά και οι παρομοιώσεις προκαλούν σύγχυση σε άτομα που σκέφτονται κυριολεκτικά. Μιλήστε τους με ανατομικές έννοιες.
- Είναι πιο εύκολη η κατανόηση με οπτικό υλικό.
Τα άτομα με αυτισμό ανήκουν και αυτοί στην πυραμίδα του Maslow και έχουν ανάγκη την έκφραση της σεξουαλικότητάς τους, αλλιώς αρνούνται την ίδια τους τη φύση. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση του ατόμου εξαρτάται από το επίπεδο της διαταραχής του και είναι απαραίτητη, ώστε να μην το αφήνουμε εκτεθειμένο και επιρρεπές. Όπως ένα παιδί μαθαίνει να τρώει, να πίνει, να ντύνεται και να διαβάζει, έτσι πρέπει να μάθει να εκφράζει τη σεξουαλικότητά του με τους κατάλληλους τρόπους, μέσα σε ένα περιβάλλον υποστήριξης και κατανόησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How autism affects sex and intimacy, choosingtherapy.com. Διαθέσιμο εδώ
- Sex education and autism, sparkforautism.org. Διαθέσιμο εδώ
- Σεξουαλικότητα και αυτισμός, autismosirakleio.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Αυτισμός και σεξουαλική συμπεριφορά, specialtherapys.com. Διαθέσιμο εδώ
- Διαταραχές αυτιστικού φάσματος και σεξουαλικότητα, autismgreece.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Η σεξουαλικότητα των ατόμων με αυτισμό, psychologynow.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Autism, sex and stigmas, aeroflowurology.com. Διαθέσιμο εδώ
