Του Χρήστου Ζερβόπουλου,
Ο 20ος αιώνα μπορεί να θεωρηθεί μέσα από ποίκιλες πλευρές, μια σημαντική πληγή για τον ευρωπαϊκό κόσμο και όχι μόνο. Η Ελλάδα θα βιώσει δύσκολα χρόνια ειδικά μετά και τη γερμανική κατοχή. Μπαίνοντας στο δεύτερο μισό του αιώνα γίνονται προσπάθειες οικονομικής, καθώς και κοινωνικής ανάπτυξης σε όλη την Ευρώπη, ύστερα από τις τραυματικές επιπτώσεις του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια φάση προσαρμογής προσπαθώντας με το Σύνταγμα του 1952 να οδηγηθεί στο δυτικό μοντέλο εξουσίας, κάτι το οποίο δεν θα επιτευχθεί σε επαρκή βαθμό την εποχή εκείνη. Η δεκαετία του 1960 ίσως είναι μια από τις πιο σύνθετες περιόδους του νεοελληνικού κράτους, καθώς είναι μια δεκαετία αβεβαιότητας, η οποία θα κηλιδωθεί με την επιβολή δικτατορίας των τριών συνταγματαρχών (Στυλιανός Παττακός, Γεώργιος Παπαδόπουλος και Νικόλαος Μακαρέζος) με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Το στρατιωτικό κίνημα, κατέλυσε το δημοκρατικό πολίτευμα στην ελληνική επικράτεια και επέβαλλε μια στυγνή δικτατορία που διήρκεσε επτά ολόκληρα χρόνια (1967-1974).
Την επαύριον του πραξικοπήματος, η Ελλάδα και κατ’ επέκταση ο λαός της, εισέρχεται σε μια περίοδο όπου επικρατεί, φανερά, η κατάργηση οποίας στοιχειώδους ελευθερίας, η φυλάκιση πολιτικών αντιπάλων – και όχι μόνο – και δολοφονίες αντιφρονούντων. Παράλληλα, επιβάλλεται ένα καθεστώτος πνευματικού και πολιτιστικού μεσαίωνα, όπου η κάθε πνευματική προσωπικότητα της εποχής ή φυλακιζόταν λόγω πεποιθήσεων αντίθετων του καθεστώτος ή ακολουθούσαν τον δρόμο της εξορίας και της προσωρινής εγκατάστασή τους σε κάποια χώρα του εξωτερικού (όπως η Μελίνα Μερκούρη που της αφαιρέθηκε η ελληνική υπηκοότητα και έφυγε από την Ελλάδα).
Στη διάρκεια της διακυβέρνησης της χώρας από τους συνταγματάρχες υπήρξε αστείρευτη προπαγάνδα μέσω της οικονομικής ανάπτυξης και των δημοσίων έργων, που είχαν ως στόχο να υπάρξει εμπιστοσύνη από τον λαό προς τις κυβερνήσεις της δικτατορίας. Όμως η ξεκάθαρη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η στέρηση ελευθερίας του λόγου και του τύπου δημιούργησε ένα αίσθημα του λαού κατά του στρατιωτικού καθεστώτος και μια ανάγκη για επαναφορά της δημοκρατίας και των ελευθεριών για όλους τους πολίτες της ελληνικής επικράτειας.
Μετά από μια εξαετία διώξεων, δολοφονιών και κατάργησης όλων σχεδόν των δικαιωμάτων, το 1973 ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αντιλαμβανόμενος την έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί, αποφασίζει να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος, γνωστό ως «πείραμα Μαρκεζίνη». Τον Οκτώβριο του 1973 ο Παπαδόπουλος στράφηκε προς τον παλαιός συντηρητικό πολιτικό Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, προκειμένου ο τελευταίος να αναλάβει την πρωθυπουργία, πολιτικοποιώντας και εκδημοκρατίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο όλη τη δικτατορία των προηγούμενων ετών. Βασική επιδίωξη, εκτός από τη σχετική αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού, ήταν η νομιμοποίηση του ήδη θεσμοθετημένου μοντέλου εξουσίας. Η ύπαρξη ενός αυτόνομου στρατού, όπου θα είχε κεντρική θέση στη διαχείριση των πολιτικών και κυβερνητικών θεμάτων.
Από την πλευρά του Μαρκεζίνη, στρατηγική επιδίωξη ήταν να διεξάγει ελεύθερες εκλογές μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος του 1973. Όλη αυτή η διαδικασία και προσπάθεια δεν επικροτήθηκε εν τέλει από το σύνολο του πολιτικού κόσμου. Τουναντίον μάλιστα, θεωρήθηκε ότι όλη αυτή η προσπάθεια «φιλελευθεροποίησης» ήταν ένα από τα τέχνασμα του Παπαδόπουλου, προκειμένου ο ίδιος να παραμείνει στην εξουσία με κάθε κόστος. Έτσι, με τον μανδύα της φιλελευθεροποίησης ο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας» Παπαδόπουλος θα μπορούσε να κερδίσει τη νομιμοποίηση το καθεστώς του. Εντούτις, η στάση του ίδιου του στρατού στο πείραμα Μαρκεζίνη ήταν ένα πολύ βασικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε – ο Παπαδόπουλους – που ολοένα και περισσότερο προσπαθούσε να συγκεντρώνει την εξουσία στα χέρια του. Ιδίως, ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης είχε διεισδύσει περισσότερο στα στενά κέντρα πληροφόρησης των ενόπλων δυνάμεων και είχε υπό στενή παρακολούθηση τον Παπαδόπουλο. Έτσι, αναδύθηκε μια έντονη άρνηση του στρατού στην όλη προσπάθεια του Παπαδόπουλου για «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος, η οποία όμως συνεχίστηκε από τον δικτάτορα.
Ωστόσο, η κυβέρνηση Μαρκεζίνη είχε μικρή θητεία (49 μόλις ημέρες), καθώς οι μεγάλες εξεγέρσεις εντός της επικράτειας και τα γεγονότα του Πολυτεχνείου οδήγησαν τον Παπαδόπουλο να αρπάξει την ευκαιρία και να κινητοποιείσαι μονάδες στρατού στους δρόμους κηρύσσοντας τον στρατιωτικό νόμο στις 17 Νοεμβρίου 1973. Η συγκεκριμένη κίνηση αποτέλεσε μια απέλπιδα προσπάθεια του Παπαδόπουλου να εμποδίσει τον στρατό να κινηθεί εναντίον του. Όλα αυτά, όμως, δεν είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα αφού, ο Ιωαννίδης είχε σχέδιο – εκ προμελέτης – για την εκτροπή του Παπαδόπουλου.
Κατά αυτό τον τρόπο, το πείραμα Μαρκεζίνη χαρακτηρίστηκε από μια μεγάλη αποτυχία για τη «φιλελευθεροποίηση» του δικτατορικού καθεστώτος και ο Παπαδόπουλος «εκθρονίστηκε». Έτσι, η Ελλάδα πέρασε σε μια νέα φάση δικτατορίας με επικεφαλής των Ιωαννίδη που κράτησε για 8 μήνες, κρίσιμης σημασίας για την τύχη της δημοκρατίας. Το δημοκρατικό πολίτευα εν τελεί αποκαταστάθηκε το καλοκαίρι του 1974, όπου άρχισε η εποχή της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα και η ολιστική στροφή στη Δύση και τις αξίες της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σαν σήμερα: 8 Οκτωβρίου 1973 – Το «πείραμα Μαρκεζίνη», kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, sansimera.gr, Διαθέσιμο εδώ
