Της Μιχαηλίας-Ραφαέλας Καραγιάννη,
Το πνευμονικό εμφύσημα είναι μία παθολογική κατάσταση, μη αναστρέψιμη, κατά την οποία αποτρέπεται η κύρια λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος, η ανταλλαγή αερίων. Κύρια αιτία είναι η αλλοίωση και η μεγέθυνση των κυψελίδων, σε συνδυασμό με άλλες καταστροφικές και αποφρακτικές διεργασίες στους πνεύμονες.
Φυσιολογικά, ο εισπνεόμενος αέρας, πλούσιος σε οξυγόνο, εισέρχεται από τη ρινική, κατά κανόνα, κοιλότητα και μεταφέρεται στο πνευμονικό παρέγχυμα μέσω του φάρυγγα, του λάρυγγα, της τραχείας και των βρόγχων, οι οποίοι διακλαδίζονται σε βρογχόλια και καταλήγουν στις κυψελίδες. Κατά την εκπνοή, ο αέρας πλούσιος σε διοξείδιο του άνθρακα μεταφέρεται στην ατμόσφαιρα μέσω των ίδιων δομών, με αντίστροφη φορά. Κάθε μία από αυτές τις δομές εξυπηρετεί είτε στην ανταλλαγή αερίων μεταξύ των πνευμόνων και της ατμόσφαιρας είτε στην προετοιμασία του εισπνεόμενου αέρα για αυτήν την ανταλλαγή. Έτσι, αυτές οι δομές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, με αποτέλεσμα η καταστροφή κάποιας να επηρεάζει όλη τη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος.
Το πνευμονικό εμφύσημα αποδίδεται κυρίως στο κάπνισμα. Ο καπνός του τσιγάρου βλάπτει και αποφράσσει τους αεραγωγούς σε τέτοιο βαθμό, ώστε προκαλεί την καταστροφή των τοιχωμάτων των κυψελίδων κατά 50-80%. Άλλες, όχι τόσο σημαντικές, αιτίες του πνευμονικού εμφυσήματος είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση, οι παιδικές αναπνευστικές λοιμώξεις και οι επαγγελματικές εκθέσεις, ιδιαίτερα στον καπνό από την καύση καυσίμων βιομάζας. Ωστόσο, το κάπνισμα είναι τόσο σημαντικός παράγοντας εμφάνισης της νόσου, που έχει ως αποτέλεσμα το πνευμονικό εμφύσημα να είναι μία αποκλειστικά ανθρώπινη ασθένεια.
Οι ασθενείς παρουσιάζουν διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Η εισπνοή του καπνού ή άλλων ουσιών που ερεθίζουν τους βρόγχους και τα βρογχόλια προκαλούν χρόνια λοίμωξη. Έτσι, διαταράσσονται οι φυσιολογικοί αμυντικοί μηχανισμοί των αεραγωγών. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνεται η μερική παράλυση των κροσσών του αναπνευστικού επιθηλίου, κάτι που προκαλεί η νικοτίνη, με αποτέλεσμα την ανικανότητα απομάκρυνσης και αποφυγή συσσώρευσης βλέννας στους αεραγωγούς. Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται με την έκκριση περίσσειας βλέννας. Ταυτόχρονα, η δράση των μακροφάγων (αμυντικά κύτταρα) των κυψελίδων αναστέλλεται, κάνοντας ακόμα πιο δύσκολη την καταπολέμηση της λοίμωξης. Η λοίμωξη, σε συνδυασμό με την περίσσεια βλέννας και το φλεγμονώδες οίδημα, αποφράσσει πολυάριθμες μικρές αεραγωγούς οδούς. Η απόφραξη αυτή δυσχεραίνει την εκπνοή και έχει ως συνέπεια την παγίδευση αέρα στις κυψελίδες και την υπερδιάτασή τους. Όλες αυτές οι παθολογικές καταστάσεις αλλά και ο συνδυασμός τους οδηγούν στην καταστροφή του τοιχώματος των κυψελίδων.
Το πνευμονικό εμφύσημα έχει πολυάριθμες επιπτώσεις στην υγεία των ασθενών. Αυτές εξαρτούνται από τη βαρύτητα της νόσου και τον βαθμό απόφραξης των βρογχολίων σε σχέση με την καταστροφή του πνευμονικού παρεγχύματος. Η απόφραξη των βρογχολίων αυξάνει την αντίσταση των αεραγωγών, μεγαλώνοντας το έργο της αναπνοής. Ο ασθενής καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια από το φυσιολογικό για την εκπνοή, διότι η διακίνηση του αέρα μέσα από τα βρογχόλια γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη. Τα κατεστραμμένα τοιχώματα των κυψελίδων δεν είναι αποδοτικά, με αποτέλεσμα την περιορισμένη ικανότητα διάχυσης των πνευμόνων, κάτι που ελαττώνει την οξυγόνωση του αίματος και δυσχεραίνει την απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα. Ακόμη, η απώλεια μεγάλου τμήματος των κυψελιδικών τοιχωμάτων οδηγεί στη μείωση του αριθμού των πνευμονικών τριχοειδών. Επομένως, η πνευμονική αντίσταση αυξάνεται αρκετά προκαλώντας πνευμονική υπέρταση, η οποία υπερφορτώνει τη δεξιά καρδιά και ενδέχεται να προκαλέσει δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια. Επιπρόσθετα, η αποφρακτική εξεργασία είναι χειρότερη σε κάποιες περιοχές του πνεύμονα σε σχέση με άλλες, άρα κάποιες περιοχές του πνεύμονα οξυγονώνονται επαρκώς, ενώ άλλες όχι. Αυτό έχει ως απόρροια την ανώμαλη σχέση αερισμού και αιμάτωσης, δηλαδή στην ανεπαρκή οξυγόνωση σε κάποια τμήματα του πνεύμονα και την υπεροξυγόνωση σε άλλα, διαταράσσοντας την αυστηρή ισορροπία που πρέπει να υπάρχει στις συγκεντρώσεις των αερίων του αίματος.
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων το πνευμονικό εμφύσημα εξελίσσεται βραδέως για αρκετά χρόνια, με τους ασθενείς παραπονιούνται κυρίως για δύσπνοια. Η θεραπεία του είναι κυρίως υποστηρικτική, με σπάνια την πλήρη ανάρρωση. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της παθολογικής κατάστασης είναι η παρατεταμένη δύσπνοια, η οποία ενδέχεται να υπάρχει για χρόνια, μέχρι η υποξία και η υπερκαπνία να προκαλέσουν τον θάνατο… ένα βαρύ τίμημα που πληρώνει κάποιος για το κάπνισμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Guyton and Hall, Ιατρική Φυσιολογία, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε., Μississippi, 2016
- Pulmonary Emphysema: When More is Less, journals.physiology.org. Διαθέσιμο εδώ
