Συνέντευξη στον Νικόλαο Ερμή,
Με αφορμή τη συμπλήρωση 50 ετών από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου ως πράξη αντίστασης στη Δικτατορία των Συνταγματαρχών, το OffLine Post συνεχίζει το αφιέρωμα, δίνοντας τον λόγο στους πρωταγωνιστές των γεγονότων.
Ο Στέφανος Τζουμάκας, ένας από τους πρωταγωνιστές της αντίστασης των φοιτητών έναντι της Χούντας, συμμετέχοντας τόσο στην Κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973 όσο και στην Eξέγερση του Πολυτεχνείου, μιλάει στο OffLine Post και τον Νικόλαο Ερμή για τα γεγονότα της εποχής.
Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται στις ενέργειες του φοιτητικού κινήματος για την πτώση του απριλιανού καθεστώτος, στην προσωπική του περιπέτεια λόγω της ανάμειξής του στον αντιδικτατορικό αγώνα και στη σημασία του Πολυτεχνείου σήμερα.
- Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου. Σχετικά με την κατάληψη, θεωρείτε ότι υπήρξε το αποτέλεσμα του προγενέστερου φοιτητικού κινήματος ή ένα «τυχαίο» γεγονός, σε συνέχεια των φοιτητικών συνελεύσεων; Με ποιον τρόπο αναμειχθήκατε στην κατάληψη;
Αυτές οι εξελίξεις δεν είναι αποτέλεσμα κεραυνού εν αιθρία. Ασφαλώς, η αφορμή ήταν αυτό που είπατε, ότι δηλαδή είχαμε συνελεύσεις στις σχολές και επειδή έγινε μια σύγκρουση στην Πατησίων στο Πολυτεχνείο μεταξύ φοιτητών και Αστυνομίας, αυτό δημιούργησε μια ένταση και την αφορμή.
Τα αίτια, όμως, είναι πιο ουσιώδη, δηλαδή η Χούντα ήταν πια σε μια άλλη φάση. Έκανε και ένα καλό στη χώρα με το που ξεκίνησε η διαδικασία αποβολής του θεσμού της Βασιλείας και του Γκλύξμπουργκ. Είχαμε μια πολιτική εξέλιξη με την κυβέρνηση του Μαρκεζίνη και αυτό ήταν πολύ θετικό, γιατί υπήρχε δυνατότητα περισσότερος κόσμος να εκδηλωθεί, καθότι η Χούντα δεν έφτιαξε λαϊκή βάση στην Ελλάδα, αλλά είχε την ανοχή του κόσμου και η κυβέρνηση Μαρκεζίνη «ξεχάραξε» πολύ κόσμο. Το σημαντικότερο, βέβαια, ήταν η εμπειρία που είχαμε, τα βιώματα από την κατάληψη της Νομικής, γιατί αυτό ήταν το σημαντικό ζήτημα για τη Χούντα. Οι καταλήψεις των κτιρίων.
Από το ’67: εξορία, στρατοδικεία, βόμβες, βασανιστήρια ήταν πράξεις μικρών ομάδων ή ατομικών μεγάλων αγωνιστικών επιτευγμάτων. Η κατάληξη της Νομικής, όμως, σήμαινε μια μαζική αναμέτρηση καθώς είχε καταληφθεί ένα κεντρικό κτίριο της χώρας. Αυτό άλλαξε τα δεδομένα, διότι είδαν ότι ο κόσμος παίρνει μέρος μαζικά, ότι πήγαινε σε μια ευθεία αναμέτρηση και όχι απλά σε αντιπολίτευση κατά της Χούντας. Υπήρχε μια διαχρονική αντιπολίτευση κατά της Χούντας, δηλώσεις και αντιδηλώσεις, αλλά με δηλώσεις και αντιδηλώσεις δεν γίνονται κινήματα, ούτε ανατροπές.
Η κατάληψη της Νομικής είχε προσχεδιαστεί, σε αντίθεση με το Πολυτεχνείο που είχε πάρα πολύ έντονο το αυθόρμητο στοιχείο. Είχαμε απλώς αποφασίσει να καταλάβουμε το κτίριο και πώς θα το οργανώσουμε –από τη συνάντηση στα σκαλιά μέχρι τον τηλεβόα, πώς θα πάμε σε αναμέτρηση και πώς θα καταλήξουμε. Αυτό δεν ήταν βέβαιο, αλλά συνέβη λόγω των συνθηκών. Άρα στο Πολυτεχνείο υπήρχε το βίωμα, υπήρχε η διαδρομή και τα «έξι χρόνια ήταν αρκετά, δεν θα γίνουν εφτά», αυτό μας οδήγησε στην κατάληψη. Ήμασταν πολύ αποφασισμένοι και πολύ πιο ξεθαρρεμένοι, με αποτέλεσμα να συμμετάσχουν κι άλλοι φοιτητές, πολύ περισσότεροι από την προηγούμενη κατάληψη. Αυτά ήταν πολύ σημαντικά και έπαιξαν ρόλο. Βέβαια, μέσα στον χώρο του προαυλίου που έγιναν οι μεγάλες συναντήσεις και μετά στις αίθουσες υπήρχαν διαφωνίες, αναφορικά με το αν θα πρέπει να καταλάβουμε το κτίριο ή όχι. Τελικά, επικρατήσαμε όσοι είχαμε πιο ριζοσπαστικές και ανατρεπτικές αντιλήψεις και βιώματα, δηλαδή ότι πρέπει να συγκρουστούμε με τη Χούντα.
- Ως γνωστόν, έπειτα απ’ την κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973 συλληφθήκατε από τη Χούντα. Με ποια κατηγορία σας συνέλαβαν και πότε σας «απέλυσαν»;
Η κατηγορία ήταν σύσταση και συμμορία προς διάπραξη πλειόνων πλημμελημάτων και κακουργημάτων κατά συρροήν. Το λεξιλόγιο της εποχής ήταν έτσι (σσ: γέλια). Η ποινή ήταν δέκα χρόνια κάθειρξη. Άλλαξα σχεδόν όλα τα στρατόπεδα του Λεκανοπεδίου της Αττικής, με πολλαπλά βασανιστήρια κατά στρατόπεδο, γιατί τήρησαν μια συγκεκριμένη στάση. Μετά, όμως, έγινε το Κίνημα του Ναυτικού όσο ήμασταν κρατούμενοι. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό. Άλλαξε τα δεδομένα.
Πρέπει να σας πω ότι αν μια φορά εμείς υπέστημεν βασανιστήρια, αυτή η ομάδα των Αξιωματικών του Ναυτικού, των Υπαξιωματικών και των υπόλοιπων αγωνιστών του στόλου υπέστησαν άγρια βασανιστήρια, γιατί διεξαγόταν «εμφύλιος» ανάμεσά τους. Σκληρός «εμφύλιος», μακελειό! Τους σακάτεψαν τους ανθρώπους! Το παράδειγμα είναι ο Μουστακλής, που τον άφησαν ανάπηρο και ο άνθρωπος «έφυγε», ένας μεγάλος ήρωας. Πρέπει να σας πω ότι εκείνη την περίοδο, όσοι ήμασταν αριστεροί μάς μετέφεραν στη Γενική Ασφάλεια. Αυτό γινόταν γιατί υπήρχε ένα ρεύμα: ποιοι είναι εναντίον της Δικτατορίας και ποιοι είναι αριστεροί. Η Δικτατορία είναι ένα σύμπτωμα του συστήματος και εμείς (οι αριστεροί) ήμασταν εναντίον όλου του συστήματος, όχι μόνο στο «σύμπτωμα του συστήματος». Τότε, λοιπόν, που έγινε το Κίνημα του Ναυτικού και συνδέθηκε μετά με το ζήτημα του Γκλύξμπουργκ, «πετούσαν» οι Αστυνομικοί το σήμα από τα πηλήκιά τους έξω από τα κελιά μας. Ήταν κάτι πολύ συμβολικό να «πετούν» οι Αστυνομικοί το σήμα από τα πηλήκια.
Έτσι, παραπεμφθήκαμε στο Έκτακτο Στρατοδικείο, αλλά λόγω αυτής της σύγκρουσης που έγινε εντός του συστήματος με τις ένοπλες δυνάμεις πήραμε αμνηστία, γιατί στη συνέχεια προέκυψαν άλλα γεγονότα. Αυτή ήταν η δεύτερη φορά παραπομπής σε Στρατοδικείο και τότε μου είχαν πει ότι την επόμενη φορά θα βρεθώ σε χαντάκι.
Βρέθηκα, λοιπόν, ελεύθερος λίγες μέρες πριν την Εξέγερση και μάλιστα πριν εισβάλει το τανκ ήμουν στην ομάδα των διαπραγματεύσεων.
- Τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, όπως μόλις μας αναφέρατε, βρεθήκατε να διαπραγματεύεστε με εκπροσώπους της Χούντας. Ποιοι εκ των φοιτητών διαπραγματευτήκατε και ποιες ήταν οι προτάσεις που σας τέθηκαν; Υπήρξαν στιγμές που νιώσατε να σηκώνετε στην πλάτη σας το «βάρος» της τύχης του φοιτητικού κινήματος και της Αντίστασης κατά της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών;
Είχαμε υποστεί τόση δοκιμασία που θεωρούσαμε αυτονόητο το «όποιο» βάρος, έχει την ιστορική της σημασία η δοκιμασία αυτή. Εγώ είχα ήδη πάει σε δύο Στρατοδικεία μέχρι τότε. Δηλαδή στο Πολυτεχνείο ήμασταν αποφασισμένοι, τελεία. Η σύγκρουση ήταν χωρίς περιστροφές. Έπρεπε μια από τις δύο πλευρές να ηττηθεί και αυτοί, επειδή ήταν ο Μαρκεζίνης στη μέση, ξέραμε τα όριά τους. Δηλαδή, υπήρχαν ορισμένα όρια μέχρι πού θα γίνει η αναμέτρηση από τη δική τους πλευρά. Δεν ήταν όπως το 1967 που βγήκαν και σαρώναν με τη CIA και το είχαν κάνει Αμερικανικό Πεντάγωνο. Έτσι, είχαμε τη δυνατότητα και τα βιώματα να πάμε σε μια αναμέτρηση στα ίσια.
Στην ομάδα διαπραγμάτευσης, εκείνη τη νύχτα, με τους εκπροσώπους της Χούντας ήταν ο αείμνηστος Κυριάκος Σταμέλος και ο Κώστας Λαλιώτης, οι οποίοι πήδηξαν τη μάντρα και βγήκαν για να διαπραγματευτούν στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ». Τότε, είχα πει στον Κώστα «μην πηδάς τη μάντρα, γιατί θα σε συλλάβουν. Να κάνουν διαπραγμάτευση από μέσα». Ο Χριστολουκάς, Αστυνομικός Διευθυντής Αθηνών, μου είχε πει «Τζουμάκα βγες και εσύ έξω» και του απάντησα «εγώ προχθές βγήκα από τη φυλακή, από μέσα η διαπραγμάτευση». Και ήρθε στα κάγκελα ο εκπρόσωπος του Στρατού, της Εισαγγελίας Αθηνών και της Νομαρχίας και είπαμε «εμπρός» γιατί εκεί βρισκόμασταν έξι-επτά χιλιάδες άνθρωποι και έπρεπε να γίνει ειρηνική έξοδος, διότι είχαμε ήδη δεκάδες νεκρούς. Μετά ο εκπρόσωπος του Στρατού ανέφερε ότι ο Στρατός δεν δέχεται διαπραγματεύσεις και του απάντησα «εσύ είσαι στρατός στην Πατησίων; Έπρεπε να είσαι στα σύνορα».
Και έτσι διακόπηκε η συζήτηση, έδωσαν σήμα στο τανκ, πέταξε τον προβολέα και όρμησε πάνω στην πύλη και εμείς βρισκόμασταν από πίσω με ψηλά τα χέρια, γιατί είχαν μπει ήδη οι λοκατζήδες με την εφ’ όπλου λόγχη. Αριστερά, καθώς το τανκ χτύπησε την πύλη, έπεσαν τα σίδερα πάνω στα πόδια της Πέπης Ρηγοπούλου, η οποία φώναζε «τα πόδια μου, τα πόδια μου». Η Πέπη είναι μία εξαιρετική γυναίκα, που άντεξε.
- Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε τη στιγμή που εισβάλει το τανκ; Ποιες ήταν οι αντιδράσεις των φοιτητών που βρίσκονταν μπροστά στην πύλη;
Όσοι ήταν πάνω στην πύλη έκαναν ένα σάλτο και ήρθαν στα ίσια, στα όρθια, έχοντας τα χέρια ψηλά, γιατί είχαν ανοίξει οι δύο μικρές πόρτες και είχαν μπει οι λοκατζήδες με εφ’ όπλου λόγχη, όπως προείπα. Ήταν σαφής η αναμέτρηση. Κάποια από τις δύο πλευρές θα σταματούσε σε ένα σημείο, αλλιώς θα γινόταν το μακελειό. Αυτοί είχαν τη λογική να μας συλλάβουν. Γιατί είχαμε 40 νεκρούς και κανένα καθεστώς δεν θέλει τέτοια εξέλιξη, θέλει να επιβληθεί, αλλά με άλλα μέσα. Έχει σημασία αυτό. Και για αυτό είχαμε μια υπεροχή ηθική, πολιτιστική, πολιτική, εθνική. Εκείνοι ήταν υπόλογοι. Η λογική τους ήταν ότι ο στρατός δεν διαπραγματεύεται και σε δευτερόλεπτα δίνουν εντολή και χτυπούν με το τανκ, δείχνει πόσο υπόλογοι ήταν ότι πλέον έπρεπε να το κάνουν. Δεν ήταν ότι είχαν το πάνω χέρι και εκπροσωπούσαν το Έθνος, τη Δημοκρατία, τον Πολιτισμό. Ήταν υπόλογοι και ευτελείς απέναντι στη χώρα τους. Τους είδαμε πεντακάθαρα. Σε όλες τις διαδικασίες. Δεν είχαν το ανάστημα ούτε διαπραγμάτευση να κάνουν. Εγώ δεν θα ξεχάσω ποτέ τον Υποδιοικητή της Αστυνομίας που συμπεριφερόταν σαν να ήταν ένα πρόσωπο σε μεγάλη κατάπτωση, όχι σαν αυτά που γνώριζε ως τότε.
- Πώς γλυτώσατε τα ξημερώματα εκείνης της βραδιάς τη φυλάκιση;
Γύρισα προς την πλευρά της Στουρνάρη και πήδηξα τη μάντρα, όπως και πάρα πολλοί άλλοι και απέναντι ήταν ανοιχτές πόρτες από σπίτια, μπήκαμε ορισμένοι, ξαναβγήκαμε. Τότε, λοιπόν, άνοιξαν ο Στρατός και η Αστυνομία όλες τις πύλες και έβγαιναν οι φοιτητές μαζικά και προς την Πατησίων και προς τη Στουρνάρη και προς την άλλη πλευρά (σσ: Τοσίτσα). Οπότε, όλες οι αστυνομικές δυνάμεις ορμούσαν με κάτι στειλιάρια (όχι με γκλοπ) πάνω μας. Βγήκαμε στην πλατεία Εξαρχείων και μετά πήραμε τον δρόμο της παρανομίας.
- Έπειτα από τη βίαιη καταστολή της Εξέγερσης, ποια ήταν η δική σας κατάληξη; Πού πηγαίνατε, πού κρυβόσασταν για να αποφύγετε τη σύλληψη;
Από σπίτι σε σπίτι, ακόμα και ανθρώπων που δεν είχαν σχέση με τον αγώνα. Αλλά οι Σύνδεσμοι πάντα ήταν άνθρωποι που είχαν σχέση με τον αγώνα μας και δεν ήταν καν φοιτητές, ήταν προοδευτικοί άνθρωποι που είχαν προοδευτικές πολιτικές απόψεις από πριν το 1967 ή τις διαμόρφωσαν στη διάρκεια της Δικτατορίας και ήταν διατεθειμένοι να βοηθήσουν. Αλλά όχι για πολύ καιρό, υπήρχε φόβος και δεν υπήρχαν κοινωνικές και οικονομικές δυνατότητες να βοηθήσουν για πολύ χρόνο και έτσι αλλάζαμε πολύ συχνά σπίτια.
Μετά από μια βδομάδα από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου συνέλαβαν τον Παπαδόπουλο, ανέλαβε ο Ιωαννίδης –που ήταν ο κατ’ εξοχήν πράκτορας της CIA, έκαναν την καταστροφή στην Κύπρο. Στην περίοδο του Ιωαννίδη άλλαξα 33 σπίτια, γιατί ήμουν από εκείνους του νόμου 509. Μόλις έγινε η καταστροφή στο Κυπριακό παρουσιάστηκα στη στρατιωτική μονάδα και με εξεδίωξαν ως κομμουνιστή γ’ κατηγορίας.
- Σχετικά με την «αυθεντική» σημαία του Πολυτεχνείου, που επί χρόνια προκαλεί συζητήσεις το πού βρίσκεται, ποια είναι η άποψή σας;
Αφού μετά την εισβολή του τανκ πήδηξα την μάντρα προς τη Στουρνάρη, βγήκαμε από εκείνη την πύλη και τρέξαμε σε σπίτια. Στείλαμε, μάλιστα, τη σημαία στη Βραδυνή, γιατί ήταν κοντά στην Ομόνοια και αυτή η εφημερίδα στήριζε την επιστροφή του Καραμανλή. Έπειτα από τη Χούντα, με κάλεσε ο Αθανασιάδης, ο ιδιοκτήτης της Βραδυνής, και μου είπε «Στέφανε, έλα να πάρεις τη σημαία». Την πήρα και κάναμε μετά την πορεία με τη νέα Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος, έπειτα από την πτώση της Χούντας.
Αφού έγινε η αλλαγή στην ηγεσία της ΕΦΕΕ και ανέλαβε ο Χρήστος Παπουτσής, παρέδωσα τη σημαία διότι σ’ εκείνη ανήκε. Όταν διαλύθηκε η ΕΦΕΕ, καθώς υπήρχαν μικροπολιτικές και στο προοδευτικό κίνημα –λογική του ελέγχου, της κυριαρχίας και όλα τα συναφή, δηλαδή αρρώστιες, παραδοσιακές και ιστορικές, που έχουν σχέση με μειοψηφικές πολιτικές και όχι με πολιτικές πλειοψηφίας και κοινής αγωγής και κοινής πορείας– τη σημαία την κράτησε η σπουδάζουσα νεολαίας του ΠΑΣΟΚ.
Από την πολυδιάσπαση του ΠΑΣΟΚ, από την κρίση που πέρασε η χώρα μετά το 2010, τις αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων και συνθηκών, την πήρε μια ομάδα και την κατέθεσε σε μια θυρίδα τράπεζας. Πράγμα απαράδεκτο, γιατί η σημαία του Πολυτεχνείου δεν είναι λάφυρο που το παίρνει μια ομάδα και το πάει κάπου. Είναι ένα σύμβολο μιας μεγάλης αξίας εθνικού χαρακτήρα, χαρακτήρα πολιτισμού και χαρακτήρα που έχει σχέση με το δημοκρατικό πολίτευμα της χώρας. Και με αυτήν την ιδέα έπρεπε να πάει και σε έναν από τους θεσμούς που διαθέτει η χώρα. Στη Βουλή, στο Πολυτεχνείο, στον Σύνδεσμο Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων και όχι σε μια θυρίδα τράπεζας. Τώρα, λοιπόν, επειδή συγκεντρωθήκαμε μια σειρά από παλιούς συγκρατούμενους, φτιάξαμε μια πρωτοβουλία για τον εορτασμό των πενήντα χρόνων του Πολυτεχνείου και θα παραδοθεί η σημαία σε αυτήν την πρωτοβουλία για την πορεία που θα έχουμε και μετά θα δούμε αν θα πάει στη Βουλή ή στον Σύνδεσμο Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων.
- Εσείς, όπως και μερικά ακόμα μέλη του αντιδικτατορικού κινήματος, υποβληθήκατε σε φρικτά βασανιστήρια. Πέρασε ποτέ από το μυαλό σας να εγκαταλείψετε τον αγώνα;
Ούτε κατά διάνοια! Πιο πολύ δυναμώναμε, γιατί ήταν θέμα τοποθέτησης απέναντι στο σύστημα. Εγώ δήλωνα το όνομά μου και «είμαι κρατούμενος σε φασιστικό στρατόπεδο και δεν έχω να πω τίποτε άλλο». Γιατί ο σκοπός ήταν να καταθέσεις και να δώσεις. Αυτό ήταν το ζήτημα. Περνούσες από την άλλη πλευρά στο επίπεδο των βασανιστηρίων και των ανακρίσεων. Το δεύτερο είναι η συνολική στάση, γιατί σε άλλαζαν από φυλακή σε φυλακή. Yπήρχε αυτή η πρωτοφανής βία, γιατί υπήρχε ασυδοσία και το αδιέξοδο. Το διαβάζαμε το αδιέξοδο των Χουντικών. Εγώ, μάλιστα, τους είπα σε μία από τις ανακρίσεις «Τι να ασχοληθώ με εσάς; Είστε σύμπτωμα. Το σύστημα είναι πίσω από εσάς. Εσείς είστε μαριονέτες του συστήματός, γιατί περί αυτού πρόκειται». Πίσω ήταν το Αμερικάνικο Πεντάγωνο, η CIA και ορισμένα συστήματα του ελληνικού στρατού που είχαν προσχωρήσει σε αυτήν την λογική, με βάση τη διαίρεση του κόσμου.
Η Χούντα ήταν αποτέλεσμα και σύμπτωμα αυτής της πολιτικής, της διαίρεσης του κόσμου. Υπήρχε ήδη Δικτατορία στην Πορτογαλία και στην Ισπανία, που ήδη το καθεστώς Φράνκο είχε αποκτήσει και λαϊκή βάση. Εκεί υπήρχαν φασίστες πια, πράγμα που δεν συνέβη σε άλλη χώρα, και επιχειρήθηκε πραξικόπημα στην Ιταλία τουλάχιστον τρεις φορές, όμως απέτυχε. Στις Ανατολικές χώρες υπήρχαν μονοκομματικά καθεστώτα. Δηλαδή, η Χούντα στην Ελλάδα, όπως και ο Εμφύλιος, είναι αποτέλεσμα της διαίρεσης του κόσμου, ότι έπρεπε δηλαδή κάποιοι να είναι από τη μια πλευρά και να εξοντώσουν την άλλη πλευρά που δεν συμφωνούσε με τη διαίρεση. Και γι’ αυτό τους λέγαμε ότι είναι σύμπτωμα.
- Οι εμπειρίες και οι μαρτυρίες σας έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αναζήτηση δικαιοσύνης κατά τη διάρκεια των Δικών των Βασανιστών και του Πολυτεχνείου. Θα μπορούσατε να αναλύσετε μια στιγμή ή μια μαρτυρία κατά τη διάρκεια αυτών που έπαιξε κομβικό ρόλο στην καταδίκη των βασανιστών;
Εγώ κατέθεσα μια σειρά από βασανιστήρια και από τα στρατόπεδα, όπου την πιο μεγάλη δοκιμασία υπέστην σε μια στρατιωτική μονάδα στη Νέα Χαλκηδόνα, κοντά στη Νέα Φιλαδέλφεια και εκεί μου κατέστρεψαν το μισό σώμα, θα έλεγα. Με πήγαν στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο 401 και με δήλωσαν ως στρατιώτη που έπεσε από σκάλα. Ξέραμε τι είναι ο στρατός, όταν δεν είναι στρατός. Δηλαδή, τόσο λίγοι ήταν, που δεν είχαν ανάστημα να πουν ότι με τσάκισαν.
Όπως όταν ήμουν ένα διάστημα κρατούμενος στο Γουδί και ήταν ατελείωτες οι ώρες, κράτησα το ψωμί 2 ημερών και έφτιαξα σκάκι και έπαιζα και τον έναν παίκτη και τον άλλον. Με συνέλαβαν την ώρα που έπαιζα σκάκι, που είχα φτιάξει τα πιόνια και με σακάτεψαν περισσότερο από ό,τι στην ανάκριση, δηλαδή υπήρχε σε ορισμένους ενσταλαγμένο το φασιστικό. Δηλαδή και γελοίοι και τραμπούκοι. Χαρακτηριστικό του Χίτλερ: γελοίος και τραμπούκος. Χαρακτηριστικό του Παπαδόπουλου. Χαρακτηριστικό του Κασιδιάρη. Όλοι οι φασίστες έχουν κάτι γελοίο και βέβαια και το στοιχείο του τραμπούκου.
- Τέλος, έπειτα από 50 χρόνια που μεσολάβησαν από το ηρωικό γεγονός ως τον παρόν, θα μπορούσατε να μας πείτε τί ήταν για εσάς το Πολυτεχνείο;
Ήταν μια περίοδος που συνέχισε η επόμενη γενιά τον αγώνα για τα ελάχιστα. Ήμουν μαθητής όταν πριν τη Δικτατορία μια σειρά επώνυμοι πολιτικοί έλεγαν ότι «δεν θα γίνει Χούντα, δεν θα τολμήσει κανένας, θα βγει ο λαός στους δρόμους» και εμείς γελάγαμε στο σχολείο. Αυτούς τους συνέλαβαν όλους την πρώτη νύχτα. Δεν μπορούσαν να λένε τέτοια πράγματα, ενώ η Χούντα ερχόταν. Χρειαζόταν, δηλαδή, μια άλλη στάση. Όχι αυτό το πολιτεύεσθαι.
Στη Δικτατορία υπήρχαν αγωνιστές πολύ σπουδαίοι. Μακελεύτηκε κόσμος. Το βασικό ήταν ότι οι Χουνταίοι κατέλυσαν το Σύνταγμα. Αυτό ήταν βασικό για όλους μας. Και μετά υπάρχει το θέμα της Δημοκρατίας. Πολύ σημαντικό. Δεύτερον, το ζήτημα των δικαιωμάτων, των ελευθεριών. Συν του ότι υπήρχε το βιοτικό επίπεδο, που λένε ότι «η Χούντα είχε οικονομική πολιτική επιτυχημένη». Αλλά συνέβαινε μόνο με τους «άρχοντες». Ρωτούν εμάς που δεν είχαμε τίποτα; Αλλά δεν είναι εκεί το ζήτημα. Πρόκειται για ένα κοινωνικοπολιτικό γεγονός κατάλυσης ελευθεριών και δικαιωμάτων που έχει σχέση με τις συνειδήσεις των ανθρώπων, με την ιστορία της χώρας, με τους αγώνες του ελληνικού λαού. Αυτά αποτέλεσαν για εμάς έναν βασικό πυλώνα για να συγκεντρωθούμε ως δυνάμεις και να τελειώνουμε με αυτό το καθεστώς. Πολλοί προπαγανδίζουν κατά καιρούς και κάνουν λόγο για καθεστώτα κάποιες κυβερνήσεις. Αυτό είναι ανέκδοτο, γιατί εκείνο ήταν καθεστώς. Να ξέρουμε τι σημαίνει καθεστώς. Για να μην μεγεθυνθούν τα πράγματα, να τα φέρουμε στη βάση που βρίσκονται. Με αυτή την έννοια, λοιπόν, έχει την αξία του, αλλά ως έναν βαθμό.
Η «Γενιά του Πολυτεχνείου» είναι η πρώτη γενιά νίκης μετά τη Δικτατορία του Μεταξά. Ύστερα από 50 χρόνια τότε, ήμασταν η πρώτη γενιά νίκης, είχαμε 7 ήττες από τη Δικτατορία του Μεταξά και μετά. Και εμείς, στην ουσία, φέραμε τους πατεράδες μας που είχαν ηττηθεί 7 φορές πίσω. Αυτό που λένε ότι η «Γενιά του Πολυτεχνείου» έφερε την καταστροφή και κυβερνούσε, όχι. Δεν κυβερνούσαμε εμείς τη χώρα. Συμμετείχαμε στην προσπάθεια. Αν κυβέρναγε η «Γενιά του Πολυτεχνείου», δεν θα ήταν εδώ η χώρα.
Και εμείς ήμασταν αντίθετοι, κριτικοί, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις που πέρασαν στο αντίθετο στρατόπεδο, βρισκόμαστε στην ίδια κατεύθυνση και σήμερα που συγκεντρωθήκαμε και πήραμε την πρωτοβουλία για τα πενήντα χρόνια. Είμαστε αντίθετοι στο σύστημα, γιατί το σύστημα γεννάει Χούντες και γεννάει όλα τα καθεστώτα, τα οποία συμπεριφέρονται και λειτουργούν με αυθαίρετο τρόπο και υπέρ συγκεκριμένων συμφερόντων. Βέβαια, απαλλάχθηκε η χώρα από τον Γκλύξμπουργκ και τη Βασιλεία, αλλά απέκτησε νέα «ανάκτορα», τα οποία είναι στην ευθύνη των πολιτικών καιροσκόπων, όπου σήμερα ένα μεγάλο μέρος της εξουσίας το έχουν οι καναλάρχες και ένα μέρος της εξουσίας το έχουν ομάδες επιχειρηματιών, οι οποίοι δεν παρήγαγαν πλούτο από την επιχειρηματικότητά τους, αλλά από άλλους τρόπους και επιβάλλουν στη χώρα μια αντίληψη ότι τα πράγματα είναι αλλού, ενώ η χώρα και ο ελληνικός λαός είναι αλλού. Υπάρχει ένα σοβαρό θέμα πια ότι η χώρα δεν έχει ουσιώδη Δημοκρατία και ουσιαστική πολιτική, διότι την πολιτική και την ατζέντα την καθορίζει μια ομάδα που δεν έχει καμία σχέση με τα συμφέροντα της χώρας.
Ευχαριστούμε τον κύριο Τζουμάκα για την ευγενική παραχώρηση της συνέντευξης!
