Του Στέλιου Καραγεώργη,
Από τον Οκτώβριο του 1981, όταν ανέλαβε το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου τη διακυβέρνηση της Ελλάδας, ο Έλληνας Πρωθυπουργός υποστήριξε πως οποιαδήποτε διαπραγμάτευση για το Κυπριακό Ζήτημα πριν την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από το νησί ήταν ανώφελη. Ωστόσο, παρά τις συνεχείς παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου από τουρκικά μαχητικά, οι Υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας συναντήθηκαν στο Στρασβούργο τον Απρίλιο του 1983 και, εν συνεχεία, στο Παρίσι τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Στη δεύτερη συνάντηση συμφωνήθηκε να εκκινήσει διάλογος υπηρεσιακού επιπέδου, προς σύναψη συμφωνιών στον ναυτιλιακό και εμπορικό τομέα, για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου, των ναρκωτικών κ.α. Η πρώτη και μοναδική συνάντηση πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο στην Άγκυρα, σε φιλικό κλίμα. Εκεί, η τουρκική αντιπροσωπεία, εκτός των συμφωνηθέντων θεμάτων προς συζήτηση, ζήτησε την αρωγή της Ελλάδας, κατά τη διάρκεια της προεδρίας της στην ΕΟΚ, προς βελτίωση των σχέσεων της κοινότητας με την Τουρκία.
Την ίδια περίοδο, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Javier Pérez de Cuéllar, βασιζόμενος στις προτάσεις του προκατόχου του Kurt Waldheim, θα προσπαθήσει να εντείνει τις διακοινοτικές διαπραγματεύσεις στην Κύπρο, προτείνοντας κάποιους «δείκτες». Αυτοί, προέβλεπαν τα εξής: Η τουρκοκυπριακή επικράτεια στο νησί θα εκτεινόταν σε 23%-30% του συνολικού κυπριακού εδάφους και η αντίστοιχη ελληνοκυπριακή σε 70%-77%. Παράλληλα, στη Γερουσία οι δύο κοινότητες θα εκπροσωπούνταν εξίσου, ενώ στην Κάτω Βουλή οι αντιπρόσωποι θα ήταν σε ποσοστό 80% Έλληνες και 20% Τούρκοι, όπως και η πληθυσμιακή αναλογία του νησιού. Τέλος, σχετικά με την εκτελεστική εξουσία, υπήρχαν δύο εναλλακτικές: ή ο Πρόεδρος θα εκλεγόταν από τους Ελληνοκυπρίους και ο Αντιπρόεδρος από του Τουρκοκυπρίους με έξι Έλληνες Υπουργούς και τέσσερις Τούρκους, ή στον προεδρικό και πρωθυπουργικό θώκο θα εναλλάσσονταν ένας Ελληνοκύπριος και ένας Τουρκοκύπριος, ενώ στη μειονότητα θα παρεχόταν δικαίωμα βέτο.
Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Σπύρος Κυπριανού, εμφανίστηκε επιφυλακτικός έναντι του σχεδίου, ενώ ο Βάσος Λυσσαρίδης του σοσιαλιστικού ΕΔΕΚ ήταν απορριπτικός απέναντί του. Εντούτοις το ΑΚΕΛ του Εζεκία Παπαϊωάννου και το ΔΗΣΥ του Γλαύκου Κληρίδη αποδέχονταν τους «δείκτες» ως βάση των διαπραγματεύσεων με την τουρκική πλευρά. Τελικά, ο Κυπριανού δεν θα απορρίψει το σχέδιο, αλλά ούτε θα το αποδεχτεί, επηρεαζόμενος και από τη στάση της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ στο Κυπριακό Ζήτημα. Με τη θέση του Προέδρου της Κύπρου θα διαφωνήσει ο Υπουργός Εξωτερικών της χώρας Νίκος Ρολάνδης και θα παραιτηθεί.
Με τη σειρά του, ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ραούφ Ντενκτάς, μη ικανοποιημένος από τις προτάσεις του ΟΗΕ και έχοντας ήδη εκδηλώσει την πρόθεσή του για ανακήρυξη ανεξάρτητου τουρκοκυπριακού κράτους, θα προβεί σε αυτή, στις 15 Νοεμβρίου του 1983, πείθοντας τους Τουρκοκύπριους «βουλευτές». Τα κατεχόμενα που έως τότε ονομάζονταν «Τουρκικό Ομόσπονδο Κράτος της Κύπρου», θα έφεραν πλέον την ονομασία «Τουρκική Δημοκρατία της Βορείου Κύπρου» (ΤΔΒΚ). Σύμφωνα με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του κρατικού μορφώματος, η τουρκοκυπριακή μειονότητα του 18% ήταν στο εξής «λαός», ο οποίος θα συμβίωνε με τον ελληνοκυπριακό πληθυσμό της Κύπρου. Από πλευράς διεθνούς δικαίου, η «ΤΔΒΚ» πληρούσε και πληροί όλα τα κριτήρια του «κράτους-μαριονέτας», αφού αποτελεί υποχείριο της Τουρκίας, η οποία προχώρησε αμέσως στην αναγνώριση της κρατικής οντότητας του ψευδοκράτους.
Αντιδρώντας, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ θα κατακρίνει τον Ντενκτάς για την ανακήρυξη κράτους στα κατεχόμενα, που τορπίλιζε την εκκίνηση διαβουλεύσεων από τον ειδικό αντιπρόσωπο Ούγκο Γκόμπι, την οποία ο ίδιος ο Τουρκοκύπριος ηγέτης είχε εισηγηθεί. Παράλληλα, θα τονίσει πως η ανακήρυξη του ψευδοκράτους αντιτίθεται στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας για την Κύπρο, αλλά και στις συμφωνίες του 1977 και 1979 μεταξύ των επικεφαλής των δύο κοινοτήτων.
Από την πλευρά της η κυπριακή κυβέρνηση μαζί με αυτές των Αθηνών και του Λονδίνου ζήτησαν έκτακτη σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας για το ζήτημα. Έτσι, Στις 18 Νοεμβρίου, το Συμβούλιο με το ψήφισμα 541/1983 θα καταδικάσει τη μονομερή ενέργεια των Τουρκοκυπρίων, θεωρώντας την ανακήρυξη νομικά άκυρη, καλώντας σε ανάκλησή της. Ταυτόχρονα, εισηγούνταν στα κράτη-μέλη του ΟΗΕ να μην αναγνωρίσουν το ψευδοκράτος. Μονάχα το Μπανγκλαντές θα αναγνωρίσει την «ΤΔΒΚ», αλλά μετά από έντονες πιέσεις των Η.Π.Α. και απειλή της Ελλάδας ότι θα απελαθούν όσοι Μπαγκλαντεσιανοί εργάζονταν στη χώρα, το ασιατικό κράτος ανακάλεσε την αναγνώριση. Παράλληλα, η έντονη αντίθεση της Ουάσιγκτον στην ενέργεια της Τουρκίας και του Ντενκτάς απέτρεψε μουσουλμανικές χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Μαρόκο και το Πακιστάν να αναγνωρίσουν το ψευδοκράτος.
Ως επακόλουθο, οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας σχεδόν διακόπηκαν, με την ελληνική κυβέρνηση να ανακοινώνει πως ο διάλογος μεταξύ των δύο κρατών μπορεί να συνεχισθεί, μόνο αν η Τουρκία ανακαλέσει την πράξη αναγνώρισης της «ΤΔΒΚ», αποσύρει τον τουρκικό στρατό από την Κύπρο και απέχει από περαιτέρω προκλητικές ενέργειες. Στη συνέχεια, οι διπλωματικές επαφές των δύο κρατών είχαν τη μορφή ανταλλαγής διακοινώσεων διαμαρτυρίας ανάμεσα στα Υπουργεία Εξωτερικών τους.
Μερικούς μήνες μετά, στις 11 Μαΐου του 1984, με το ψήφισμα 550/1984 το Συμβούλιο Ασφαλείας καταδίκασε εκ νέου την ανακήρυξη των κατεχόμενων σε ανεξάρτητο κράτος, θεωρώντας άκυρη την ανταλλαγή πρεσβειών μεταξύ Τουρκίας και τουρκοκυπριακού κρατικού μορφώματος. Συγχρόνως, επανέλαβε την έκκληση στα κράτη να μην αναγνωρίσουν την «ΤΔΒΚ», και να μην της παράσχουν κανενός είδους βοήθεια ή διευκόλυνση.
Καταληκτικά, η στάση της κυπριακής κυβέρνησης απέναντι στις προτάσεις του Pérez de Cuéllar διευκόλυνε την προαποφασισμένη ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του ψευδοκράτους από τον Ντενκτάς. Εντούτοις, η πολιτική της Άγκυρας αποδείχθηκε στρατηγικό λάθος, καθώς έως σήμερα, 40 χρόνια μετά, καμία χώρα διεθνώς δεν έχει αναγνωρίσει την κρατική υπόσταση της «ΤΔΒΚ». Με αυτή την πράξη όμως, διαφάνηκε για μια ακόμη φορά πως η Τουρκία και το βαθύ της κράτος συνεχίζει την αποσχιστική πολιτική της στο Κυπριακό Ζήτημα, ασχέτως εναλλαγών στην εξουσία και λοιπών εξελίξεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λάµπρου, Γιάννης Κ. (2008), Ιστορία του Κυπριακού, Τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, 1960-2008, Αθήνα: Εκδόσεις Πάργα.
- Συρίγος, Άγγελος Μ. (2015), Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
