Της Γεωργίας Σκαμπελτζή,
Η δεκαετία του 1960 χαρακτηρίζεται από μεγάλες αλλαγές που συνέβησαν παγκοσμίως και άλλαξαν σε έναν βαθμό το κοινωνικό γίγνεσθαι. Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα, η πολιτική κατάσταση ήταν ιδιαίτερα ταραγμένη και στις 21 Απριλίου του 1967 επιβλήθηκε Στρατιωτική Δικτατορία. Η χώρα συνολικά έμεινε στον «γύψο» για 7 χρόνια, όμως ο αναβρασμός της κοινωνίας δεν κατέστη δυνατόν να ανακοπεί.
Όσον αφορά τις τέχνες, επικράτησε και εκεί λογοκρισία. Ωστόσο, ορισμένοι άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών εξέφρασαν την αντίθεσή τους στο καθεστώς, αγνοώντας τις συνέπειες που αυτή θα επέφερε. Ποιητές, συγγραφείς, ηθοποιοί και μουσικοί ύψωσαν το ανάστημά τους απέναντι στη Χούντα και μέσω του έργου τους προσπάθησαν να σατιρίσουν την κατάσταση και να προβάλλουν τα κακώς κείμενα της περιόδου. Το μεγάλο «αγκάθι» για τους δημιουργούς ήταν η δυσκολία στην ελευθερία της έκφρασης, καθώς κάθε τι έπρεπε να ελεγχθεί ως προς το περιεχόμενό τους. Η λογοκρισία ως ένα μέσο ελέγχου και περιορισμού της ελεύθερης έκφρασης αποτελεί και ένα εργαλείο της εξουσίας, ιδίως σε κάποια αυταρχική μορφή, να διατηρήσει τα σκήπτρα της. Έτσι και το καθεστώς της 21ης Απριλίου χρησιμοποιούσε όσα «όπλα» διέθετε στη φαρέτρα του, προκειμένου να ελέγξει οποιονδήποτε θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα στην κυριαρχία της.
Σε αυτό το πλαίσιο, τον Ιούνιο του 1973, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο αθηναϊκό κοινό το θεατρικό έργο Το μεγάλο μας Τσίρκο του Ιάκωβου Καμπανέλλη από τον θίασο Τζένης Καρέζη και Κώστα Καζάκου. Τη σκηνοθεσία ανέλαβε ο Κώστας Καζάκος, τη μουσική συνέθεσε ο Σταύρος Ξαρχάκος, ενώ τα τραγούδια ερμήνευσε ο Νίκος Ξυλούρης.
Η «δοκιμασία» που έπρεπε να περάσει με επιτυχία ο Καμπανέλλης ήταν να εκφράσει αυτά που ήθελε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην γίνουν αντιληπτά από τους χουντικούς. Έτσι, χρησιμοποιώντας τεχνάσματα, αλληγορίες και υπαινιγμούς και παρουσιάζοντας με διαφορετική σειρά τα επεισόδια που αποτελούσαν το έργο και παραδίδοντας κάποια κομμάτια περισσότερο προκλητικά, τα οποία είχαν προορισμό να «κοπούν», κατόρθωσε να αρθρώσει λόγο που καταφερόταν εναντίον της Δικτατορίας, έχοντας, όμως, πάρει την έγκριση των αρμοδίων!
Μέσα από μια αναδρομή στην Ιστορία της Ελλάδας, ξεκινώντας από την περίοδο της Τουρκοκρατίας και περνώντας στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης παρουσίασε μέσω της σάτιρας τα δεινά των Ελλήνων διαχρονικά, τα λάθη των ηγετών, την παρέμβαση των ξένων δυνάμεων, στοιχεία τα οποία, όμως, μπορούσαν να συνδεθούν και με την τότε κρατούσα κατάσταση.
Σύμφωνα με μαρτυρία του Κώστα Καζάκου, την παράσταση παρακολουθούσαν οι αρχές του καθεστώτος, προκειμένου να καταγράφουν τις αντιδράσεις του κοινού που έσπευδε μαζικά στο θέατρο Αθήναιον. Αυτό, γιατί παρά το γεγονός ότι είχε περάσει από λογοκρισία, «ενοχλούσε» τους έχοντες την εξουσία. Ενδεικτικό στοιχείο του παραπάνω γεγονότος είναι ότι οι παραστάσεις διακόπηκαν σχεδόν έναν μήνα πριν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ενώ οι δύο πρωταγωνιστές, Καρέζη και Καζάκος, συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Ωστόσο, μετά την αποφυλάκισή τους, η παράσταση συνεχίστηκε. Τον Αύγουστο του 1974, λίγες ημέρες μετά τη Μεταπολίτευση, η παράσταση ανέβηκε εκ νέου, με την προσθήκη ενός επεισοδίου που τιτλοφορήθηκε «Προσκύνημα», ένας φόρος τιμής για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου.
Αποτιμώντας την παρουσία του συγκεκριμένου θεατρικού έργου τόσο σε καλλιτεχνικό όσο και πολιτικό πλαίσιο, εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούσαν, μπορούμε να πούμε λόγω του πολυπληθούς κοινού που παρακολούθησε την παράσταση ότι αποτέλεσε μια ενέργεια διαμαρτυρίας απέναντι στη Δικτατορία των Συνταγματαρχών.
Η εναντίωση απέναντι στη Χούντα δεν αποτέλεσε υπόθεση μόνο με πολιτικό πρόσημο, αλλά αποτυπώθηκε σε κοινωνικό και σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Το Μεγάλο μας τσίρκο, το κατεξοχήν αντιδικτατορικό θεατρικό έργο που κυνηγήθηκε από το καθεστώς, αποτελεί μία κορυφαία στιγμή ένωσης καλλιτεχνών που βγήκαν μπροστά για να καταγγείλουν, παρά τους κινδύνους που ελλόχευαν, και συνιστά σήμερα ένα έργο-σύμβολο της αντίστασης κατά της Δικτατορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Το Μεγάλο μας Τσίρκο, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
