Του Αντωνίου Σολάκου,
Ο αντιδικτατορικός αγώνας ενάντια στη χούντα είχε εκφραστεί με ποικίλους τρόπους. Από τις διαδηλώσεις και τις καταλήψεις έως και τις παράνομες οργανώσεις και τα κινήματα – η νεανική κατά βάσει – αντιδικτατορική φωνή ακούγονταν, αυξάνοντας την έντασή της σε όλη τη διάρκεια της επταετούς γρουσουζιάς που επέφερε το σπάσιμο του καθρέφτη – φόβου της επικράτησης του κουμμουνισμού. Η παλλαϊκότητα, ωστόσο, με όχημά της το μέγα πάθος για αντίδραση και αντίσταση εκφράστηκε σε δύο θλιβερά γεγονότα του τόπου. Οι κηδείες των Γεωργίου Παπανδρέου και του Γεωργίου Σεφέρη αποτέλεσαν την πιο ηχηρή αντίδραση έναντι στην κατ’ επίφασιν δημοκρατία της χούντας.
Νοέμβριος του 1968: Ο «Γέρος» της Δημοκρατίας – όπως ονομαζόταν ο Γεώργιος Παπανδρέου – κατόπιν γενικότερης αναστάτωσης του πολιτειακού πεδίου, θυμίζουμε τη σύλληψή του και το μήνυμα που έστειλε στο BBC, «τελεί» υπό κατ’ οίκον περιορισμό. Ταλαιπωρημένος από προβλήματα υγείας αφήνει την τελευταία του πνοή την 1η Νοεμβρίου του 1968.
Δύο ημέρες αργότερα τελείται η κηδεία του. Το πλήθος και το πάθος που συγκέντρωσε η σορός του στο παρεκκλήσι του Αγίου Ελευθερίου πριν την πομπή της κηδείας του, ανάγκασε την Χούντα να απαγορεύσει τις διαδηλώσεις την ημέρα της κηδείας και να απειλήσει με συλλήψεις. Το πλήθος δεν υπακούει και «συνοδεύει» την κηδεία. Οι ένστολοι αστυνομικοί, παρακολουθούν τη μεγαλειώδη πομπή, αυτήν τη γιορτή της δημοκρατίας, ενώ ασφαλίτες με πολιτική περιβολή συλλαμβάνουν νέους και πολίτες. Οι «άναρχοι ταραξίες» μετωνυμία των απλών πολιτών και των δεκάδων νέων καταδικάζονται με συνοπτικές – «δημοκρατικές» διαδικασίες με τις συνήθεις κατηγορίες (αντίσταση κατά της Αρχής, περιύβριση Αρχής κ.ά.). Ωστόσο, η ημέρα είχε αφήσει για τα καλά το στίγμα της! Το πάθος αμέτρητων ανθρώπων και η κατάκλυση της πλατείας Μητροπόλεως είναι χαραγμένα στη μνήμη εκείνων που τα βίωσαν αλλά και στην μεταμνήμη αυτών που τα διηγούνται.
Σχεδόν τρία χρόνια αργότερα φεύγει από την ζωή ο Γιώργος Σεφέρης. Η κηδεία του αναδείχθηκε σε λαϊκό προσκύνημα, κατακλύζοντας τον ναό της Μεταμορφώσεως στην πλάκα. Πρωτοπόροι οι νέοι, ωθούμενοι από τα έντονα συναισθήματά τους για ένα τελευταίο αντίο στον ποιητή αλλά και για μια συλλογική κραυγή που φωνάζει «πότε θα κάνει ξαστεριά…». Οι δηλώσεις του Γιώργου Σεφέρη για την δημοκρατική παράσταση των Συνταγματαρχών είναι γνωστές, ενώ η αντίδραση του για την Χούντα με όχημα τη λογοτεχνία διαβαίνει μέσα από το αλληγορικό ποίημά του «οι Γάτες τ’ Αη Νικόλα», το οποίο και δημοσιεύεται μαζί με τα υπόλοιπα 17 κείμενα – με τίτλο δεκαοχτώ κείμενα – μετά την άρση της λογοκρισίας.
Η εξέλιξη της κηδείας σε πάνδημη διαδήλωση κατά της δικτατορίας είναι γεγονός. Συνθήματα κατά της Χούντας, εθνικός ύμνος, το μελοποιημένο από τον Μίκη Θεοδωράκη ποίημά του, αλλά και το «πότε θα κάνει ξαστεριά» αποτέλεσαν τα συλλογικά «όπλα» των νέων, που αντηχούσαν στο μεγαλύτερο μέρος της πομπής της κηδείας του. Η οικουμενική διάσταση που λαμβάνει ο θάνατός του είναι πρωτοφανής. Όλα τα ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία, καθώς και οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί, μετέδωσαν εκτενή τηλεγραφήματα από την Αθήνα για το θάνατο του ποιητή.
Οι δύο κηδείες επιστεγάζονται στη διάθεση αντίδρασης και αντίστασης έναντι του πολιτειακού μορφώματος που επιβλήθηκε στην Ελλάδα. Ως αντίδραση σε «αυτό» που εμφανίζεται ως κανονικότητα και ως δημοκρατικός Μεσσίας και ευαγγελίζεται την πρόοδο και την προάσπιση της δημοκρατίας. Ενώ ως αντίσταση σε «αυτό» που κυριαρχεί και στους πάσης φύσεως περιορισμούς που το πρώτο επιφέρει. Η μαζικότητα, η παλλαϊκότητα αλλά και η ετερογένεια του πλήθους που τίμησε τους δύο άντρες στην τελευταία τους κατοικία αναδεικνύει το βαθύ πάθος τους για την αντίσταση αλλά και τον εσωτερικό πόθο τους για την ουσιαστική δημοκρατία που ενσάρκωναν οι δύο άντρες. Το πλήθος τελικά ανέδειξε πως – δανειζόμενος και παραφράζοντας τα λόγια του ποιητή – από το μελοποιημένο ποίημα Άρνηση: «Ο λαός με πόθους και πάθος» τελικά καταφέρνει να αλλάξει ζωή και να ξεπεράσει την επταετή γκαντεμιά του σπασμένου καθρέφτη, που επέφερε ο φόβος της επικράτησης του κομμουνισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- 3 Νοεμβρίου 1968: η κηδεία του Γέρου της Δημοκρατίας, in.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Θάνατος Γεωργίου Παπανδρέου. Η κηδεία του στις 3 Νοεμβρίου μετατρέπεται σε αντιδικτατορική εκδήλωση, kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Γεώργιος Παπανδρέου: Η κηδεία του εν μέσω Χούντας, tanea.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Γιώργος Σεφέρης: Η κηδεία του που έγινε διαδήλωση κατά της Χούντας, tovima.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Πεθαίνει ο Γιώργος Σεφέρης και στην Ελλάδα να δεις κηδείες τι σημαίνουν, ethnos.gr, Διαθέσιμο εδώ
