Ο φεμινισμός του πέπλου

Της Χαράς Παπαϊωάννου,

Οι σπουδές για τις γυναίκες έως το 1980 είχαν συγκεντρώσει ελάχιστο ερευνητικό ενδιαφέρον. Πρόοδος σημειώθηκε στον τομέα αυτό με τις συζητήσεις που ξεκίνησαν τον 20^ο αιώνα γύρω από «το γυναικείο ζήτημα». Προτάθηκε οι γυναίκες να μελετηθούν με όρους ισλαμικού πολιτισμού, αλλά μέσω των πολιτικών σχεδίων των εθνικών κρατών που συγκαταλέγονταν. Οι γυναίκες της Ανατολής, ως μέλη διαφορετικών εθνοτήτων έχουν διαφορετικές ιστορίες και αλληλεπιδράσεις με το δυτικό μπλοκ. Έγιναν προσπάθειες για μεταρρυθμίσεις στα δικαιώματα τους από τα σύγχρονα κράτη, προκειμένου να «σπάσει» η πατριαρχία και να «διαλυθεί» η αυτονομία των συγγενικών ομάδων που μεσουρανούν ως κάτοχοι εξουσίας μέχρι τώρα. Στα πλαίσια αυτά δημιουργήθηκε ο φεμινισμός των γυναικών της Ανατολής ή αλλιώς φεμινισμός του πέπλου όπως τον αναφέρω στο παρόν κείμενο.

Η μαντίλα (πέπλο) αποτελεί κύριο σύμβολο του γυναικείου φεμινισμού της Μ.Α και δηλώνει τον θυμό των γυναικών για την απώλεια της παράδοσης και τον εκσυγχρονισμό των κοινωνιών τους. «Συνενώνει» τις γυναίκες γύρω από το Ισλάμ και την κουλούρα του, που αρνούνται να αφήσουν τη Δύση να «εξαλείψει». Φορώντας τη μαντίλα, εκφράζουν την επιθυμία τους για τη βελτίωση της θέσης τους σε τρεις κατηγορίες. Σε σχέση με τους άνδρες, δηλαδή, να υπάρχει ισότητα στην οικογενειακή πολιτική σε ό,τι αφορά τις ταξικές σχέσεις και τη θέση τους στο παγκόσμιο σύστημα. Το πέπλο δεν είναι αναγκαίο να σκεπάζει το πρόσωπο και υπάρχουν πολλά είδη, όχι μόνο ένα. Με εκείνο τυλιγμένο στο κεφάλι τους, οι γυναίκες μπορούν να συναναστρέφονται με το άλλο φύλο στη δουλειά και να νομιμοποιούν την παρουσία τους εκτός σπιτιού. Πρόκειται για δημοκρατική φορεσιά, καθώς «ισοπεδώνει» τις ταξικές διαφορές και η ύπαρξη του επιτρέπει στις Ισλαμίστριες σταδιακά να εισέρχονται και στα τζαμιά λόγω της ασφάλειας που τους προσφέρει. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να αναφέρω πως η χρήση της μαντίλας αποτελεί ισλαμική φορεσιά, κάτι που επιβάλλεται και στα δύο φύλα. Αυτό σημαίνει ότι οι άνδρες πρέπει να φορούν αντίστοιχα φαρδιές μπλούζες και παντελόνια, ενώ οι γυναίκες το πέπλο και φαρδιά μακριά φορέματα.

Εν γένει, με την ενδυματολογική τους δήλωση αυτή ζητούν να έχουν το δικαίωμα διάλυσης γάμου όπως οι άνδρες και να πάψει η ανδροκεντρική κουλτούρα να υπάρχει, διότι τους περιορισμούς που δέχονται δεν τους επιβάλει το Ισλάμ αλλά το αντίθετο φύλο. Οι φεμινίστριες της Ανατολής έχουν αντιδυτικό λόγο και δεν τους αρέσει η εικόνα της γυναίκας που προβάλει η Δύση. Τα φεμινιστικά κινήματα στη Μ.Α προέκυψαν μετά από αλλαγές που δέχτηκαν οι κοινότητες των περιοχών της. Τον 19^ο αιώνα εμφανίζονται τα σύγχρονα κράτη και αυτό προκάλεσε τεράστια πολιτική αλλαγή. Πρώτη φορά σε αυτές τις κοινωνίες προβληματοποιούνται θέματα, όπως η πολυγαμία και ο διαχωρισμός των φύλων κατά κύριο λόγο, από μορφωμένους Αιγύπτιους άνδρες. Ο Qasim Amin, Αιγύπτιος δικηγόρος με δυτική εκπαίδευση υποστηρίζει την κατάργηση της μαντίλας ως απελευθέρωση των γυναικών, το βιβλίο του που αυτό είχε διατυπωθεί, σηματοδότησε την έναρξη συζήτησης για τη μαντίλα σε όλο τον αραβικό κόσμο. Στις αρχές του 19^ου αιώνα επικρατεί έντονος φεμινισμός. Αρχίζουν να γράφουν δημόσια σε περιοδικά και σχηματίζουν οργανώσεις. Τις δεκαετίες του 50’ και 60’ οι γυναίκες που είχαν μόρφωση μάλιστα πετούν τη μαντίλα όντας υποστηρίκτριες αυτών των απόψεων. Οι γυναίκες των ανώτερων τάξεων και ο Amin, ήταν λοιπόν που έφεραν τον δυτικά προσανατολισμένο φεμινισμό στη Μ.Α.

Οι φεμινίστριες απαιτούν αλλαγή της νομοθεσίας, εκπαίδευση και εκλογικά δικαιώματα για όλες τις γυναίκες, κάτι που πετυχαίνουν στην Αίγυπτο. Η Huda Sha’rawi υπήρξε φεμινίστρια του 20’ και του 30’ που ήταν έντονο το κίνημα κατά της μαντίλας. Ίδρυσε τη δική της φεμινιστική οργάνωση και υποστήριζε ότι το πέπλο πρέπει να καταργηθεί, αφού εμποδίζει την πρόοδο, μια ιδέα που της μεταλαμπάδευσε η Γαλλίδα, Le Brun. Τον 20^ο αιώνα, κυριαρχούσε ο φεμινισμός δυτικού τύπου στις αραβικές χώρες, που «συμβίωνε» με έναν άλλον τύπο φεμινισμού, εκείνον που προωθούσε η Zeinab Al-Ghazali. Εκείνη, υπήρξε φεμινίστρια την ίδια περίοδο με την Sha’rawi και ίδρυσε τη δική της οργάνωση. Σε αντίθεση με τον δυτικού τύπου φεμινισμού, εκείνη προωθούσε τον λόγο κατά της Δύσης και είχε ταυτιστεί και συμπράξει με τους μουσουλμάνους αδερφούς. Προωθούσε έναν ισλαμικού τύπου φεμινισμό, χρησιμοποιώντας την ισλαμική γλώσσα και τάχθηκε υπέρ των γυναικών, υπέρ του τοπικού αιγυπτιακού πολιτισμού αλλά και της μαντίλας . Έως το τέλος του 20^ου αιώνα επικρατούσε ο δυτικού τύπου φεμινισμός στη Μ.Α, με την αλλαγή του αιώνα ωστόσο, παρατηρήθηκε να «κερδίζει έδαφος» ο ισλαμικός φεμινισμός γνωστός και ως «εναλλακτική πρόταση». Αυτός ο τύπος είναι που έχει τη μεγαλύτερη απήχηση και έως σήμερα.

Για να γίνει κατανοητό το διακύβευμα και η διαφορά του φεμινισμού της Μ.Α από της Δύσης θα ήταν βοηθητικό να αναλυθεί το σημείο σύγκρουσης τους. Οι Ισλαμίστριες υποστηρίζουν πως οι δυτικές φεμινίστριες σκέφτονται εθνοκεντρικά και νομίζουν πως η απελευθέρωση των Αράβων γυναικών πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα των Ευρωπαϊκών φεμινιστικών κινημάτων. Σαν να θεωρούν δεδομένο πως οι στόχοι των φεμινιστριών είναι οικουμενικοί. Παρ’ όλα αυτά, οι ανατολίτισσες δεν έχουν τις ίδιες επιδιώξεις με τις δυτικές. Οι δυτικές φεμινίστριες πιστεύουν ότι αν οι άντρες κυριαρχούν σε κάποιους τομείς οι γυναίκες αυτόματα καταπιέζονται. Οι γυναίκες της Μ.Α, αυτό το θεωρούν λάθος και το κατακρίνουν ως άποψη, εφόσον εκείνες υπερτερούν στον θρησκευτικό τομέα έναντι των ανδρών. Αν ζήταγαν οι δυτικές αυτήν την εξουσία τους θα την χάνανε.

Κατά δεύτερον, οι δυτικές σκέφτονται όπως οι αποικιοκράτες του 19^ου αιώνα, γιατί η θέση τους είναι πως η μαντίλα είναι η επιτομή της κατώτερης θέσης των γυναικών στο Ισλάμ. Οι φεμινίστριες της Μέσης Ανατολής θεωρούν πως οι δυτικές δεν αδυνατούν να τις καταλάβουν και αρνούνται να κατανοήσουν τον πολιτισμό τους. Λένε «εμείς δεν θέλουμε να βάλουμε μίνι και δεν μπορείτε να μας βγάλετε τη μαντίλα εσείς, επειδή το θέλετε». Θέλουν να διατηρήσουν τις εκτεταμένες οικογένειες και δεν είναι ενάντια στην παράδοση, αυτό που επιθυμούν είναι να εξαλειφθούν οι ανισότητες στον οικογενειακό τομέα. Για παράδειγμα, ο εξαναγκασμός σε γάμο. Όπλο τους, αποτελεί η γυναικεία αλληλεγγύη που θεωρούν πως μετριάζει την ανδρική κυριαρχία και τις κάνει αυτόνομες. Η Ανατολή δεν θέλει να γίνει Δύση, η δεύτερη όμως κάνει αδιάκοπες προσπάθειες να θυματοποιήσει τις γυναίκες της πρώτης ως υποβαθμισμένες. Αυτό, γιατί επιδιώκει να υπονομεύσει την ανατολική κουλτούρα. Οι αιγύπτιες φεμινίστριες, ως πολιτικά ανεξάρτητες κατέκριναν την ευρωπαϊκή βοήθεια των δυτικών φεμινιστριών που μιλούν για τη μαντίλα σαν κάτι που καταπιέζει. Οι φεμινίστριες της Μ.Α νοιάζονται για τις δικές τους κοινωνίες, όχι για τη Δύση και δεν έχουν ίδια αιτήματα με τις δυτικές φεμινίστριες.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Abu- Lughod, L. (1998), «Remaking woman»: Feminism and Modernity in the Middle East, Princeton University Press
• Ahmed, L. (1992), «Women and Gender in Islam»: Historical Roots of a Modern Debate,Yale University
• Kandiyoti, D. «Ισλάμ και πατριαρχία» : Μια συγκριτική ανάλυση, Bauer, J-L. «Η σεξουαλικότητα και η ηθική κατασκευή των γυναικών σε μια ισλαμική κοινωνία», Duval, S. «Νέες μαντίλες και νέες φωνές»: Γυναικεία ισλαμιστικά κινήματα στην Αίγυπτο, (2006), μετάφραση από Κατερίνα Κιτίδη