Της Κατερίνας Ζευγίτη,
Το «γνῶθι σαὐτόν» ήταν από την εποχή των δυο σπουδαίων φιλοσόφων, του Σωκράτη και του Πλάτωνα μια βασική επιδίωξη, ενσυνείδητη ή ασυνείδητη, όλων των ανθρώπων. Κι αυτό, διότι η αξία της αυτογνωσίας ήταν και είναι σημαντική, τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει, συναναστρέφεται και έχει το δικαίωμα να εκφράσει την άποψη του για ό,τι του προκαλεί το ενδιαφέρον, αλλά και για ένα «ξένο σώμα», για ό,τι του μοιάζει «περίεργο» και δεν του ταιριάζει. Είναι ευρέως γνωστό ότι σχεδόν πάντα ασκούμε με μεγαλύτερη ευχέρεια κριτική για κάτι που δεν μας «γεμίζει το μάτι» παρά για οτιδήποτε που μας χαροποιεί είτε αυτό αφορά κάποιον που αγαπάμε είτε τον εαυτούλη μας ακόμη κι αν η συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι «άρρωστη». Ας σκεφτούμε το εξής: Ποιος θα ασκήσει κριτική στον χαρακτήρα του και δεν θα του φανεί επίπονη η διαδικασία; Έτσι, η εύκολη λύση είναι το να κρίνει τον άλλον, το διαφορετικό, για να αποκρύψει τις δικές του ανασφάλειες και για να αισθανθεί ήρωας πάνω σε αυτόν τον πλανήτη.
Στο συγκεκριμένο άρθρο θα επιχειρήσουμε να ανακαλύψουμε τους διάφορους λόγους που όλοι μας πολλές φορές αποφεύγουμε να κοιτάξουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη και να παραδεχθούμε κυρίως, τα ελαττώματα του καθώς και τα οφέλη αυτής της μυστικής συνομιλίας. Πρώτον, μια σημαντική αδυναμία που συμβάλλει στην «κάλυψη» των ατελειών μας είναι εκείνο το συστατικό που «τροφοδοτεί» με θάρρος και δύναμη τις καρδιές των ανθρώπων. Τι άλλο πέρα από την ειλικρίνεια; Πιο συγκεκριμένα, η διαδικασία ανάρρωσης του συστήματος που ονομάζεται ψυχή «απαιτεί» αυστηρή ειλικρίνεια και διάθεση παραδοχής προσωπικών σφαλμάτων. Βέβαια, ο ιός-εγωισμός σε συνδυασμό με την απροθυμία του «ασθενή» να αναλάβει τις ευθύνες του καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την πρόοδο και την αλλαγή. Προτιμά, λοιπόν, να εθελοτυφλεί μπροστά στα λάθη και στις παραλείψεις του αποφεύγοντας την αυτοκριτική. Άρα, καταλαβαίνουμε ότι μια τέτοια διαδικασία τον βάζει στη σκέψη να αναλογιστεί πως θα μπορούσε να αντιμετωπίσει διαφορετικά κάποιες καταστάσεις και κλονίζεται η αυτοπεποίθηση που δείχνει στο είδωλό του. Κάτι που απεχθάνεται!
Επιπλέον, οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής και η καταναλωτική μανία που «προκαλούν ασφυξία» στην κοινωνία μας αλλά και η ευμάρεια που «στηρίζεται» μόνο στην οικονομική επιτυχία και στις επαγγελματικές απαιτήσεις αποτελούν βαρυσήμαντα κριτήρια αναγνώρισης του ανθρώπου και τον εμποδίζουν να έρθει σε επαφή με τον εαυτό του και να κατανοήσει όλα όσα τον κρατούν πίσω από την πνευματική και ηθική του ανέλιξη. Μάλιστα, ο άνθρωπος αδυνατεί να «ξεφύγει» από τη συλλογική αυτή πίεση για την επίτευξη στόχων που θα του «προσφέρουν» αμιγώς οικονομικό κέρδος. Επομένως, «πλούσιες» έννοιες, όπως η ηθικότητα, η αυτοπραγμάτωση και η βίωση της ζωής σε αρμονία με τις πραγματικές επιθυμίες του ανθρώπου «θυσιάζονται» στο βωμό του κέρδους. Δεν βρίσκει το χρόνο για να ασχοληθεί με την αυτοβελτίωση του, επειδή προτιμά να ασχολείται με τα πόσα έχει και πως θα αποκτήσει περισσότερα.
Τέλος, θα πρέπει να τονίσουμε ότι από τη στιγμή που είναι δεδομένα δύσκολο να δεχθεί οποιοσδήποτε κριτική από έναν συνάνθρωπο του, και εξωθείται σε μια προσπάθεια δικαιολόγησης των πράξεων του, γιατί αισθάνεται πως αδικείται, του είναι εξίσου βασανιστικό να αυτομαστιγώνεται, αφού σχεδόν ασυνείδητα επιχειρεί να παραβλέψει τα πιο επώδυνα και εν τέλει τα πιο ουσιώδη τρωτά σημεία της προσωπικότητάς του. Συνάμα, ενώ για τον εξωτερικό παρατηρητή είναι πιο απλή μια αποστασιοποιημένη και αντικειμενική εκτίμηση της συμπεριφοράς του κόσμου, όταν δοκιμάζει να κάνει αυτοκριτική η αντικειμενικότητα φαντάζει συνήθως ανέφικτη. Άρα, προκύπτει μια ενδεχομένως επιλεκτική εξέταση κάποιων πτυχών, με αποτέλεσμα να προκύπτουν ελλιπή συμπεράσματα.
Στις παραπάνω παραγράφους αναφέραμε ότι η αυτογνωσία είναι μια κοπιαστική δουλειά, η οποία «απαιτεί» χρόνο και κόπο. Σε αυτό το σημείο καλό θα ήταν να ανατρέξουμε και πάλι στις σελίδες του παρελθόντος και να θυμηθούμε τον Επίμαρχο, τον γνωστό κωμωδιογράφο και φιλόσοφο από την Κω και την «περίφημη» φράση του «τά ἀγαθά κόποις κτῶνται». Σίγουρα, όλοι μας αναρωτιόμαστε τι μπορεί να μας προσφέρει μια συζήτηση με τον εαυτό μας. Κι όμως οι αρετές που μας «χαρίζει» απλόχερα ποικίλλουν.
Καταρχάς, μέσω της αυτοκριτικής μας δίνεται η ευκαιρία να αναζητήσουμε καλύτερα τα όνειρά μας και να τα «απεγκλωβίσουμε» από την χαοτική ονειροπαγίδα των ψευδαισθήσεων και των προσδοκιών μας. Για την ακρίβεια, καθένας δύναται να συνειδητοποιήσει τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα του, τις απαρέσκειες, τις αρέσκειες και τα μειονεκτήματά του. Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για μια διερεύνηση καίριας σημασίας, ιδίως την περίοδο της εφηβείας και οπωσδήποτε βοηθά τον έφηβο να επιλέξει με λογική ποιο επάγγελμα «ανταποκρίνεται» στις δεξιότητες και στις γνώσεις του. Χάρη στην κουβέντα που θα κάνει πρώτα με τον εαυτό του θα αποφύγει μεγάλα λάθη που θα «βλάψουν» τον ίδιο και τους γύρω του. Επιπρόσθετα, η αυτοκριτική «γεφυρώνει» το χάσμα ανάμεσα στους πολίτες της κοινωνίας μας και συμβάλλει στο να αποφεύγονται έριδες. Δηλαδή, αγνά συναισθήματα σαν αυτό της αγάπης, της κατανόησης και της αλληλεγγύης «βάζουν πλώρη» για ένα ταξίδι που μόνο «όμορφες» αναμνήσεις θα αφήσει. Συνεπώς, η αυτοκριτική «παίζει ρόλο» στην ηθικοποίηση ενός ατόμου από τη στιγμή που ελέγχει τα συναισθήματα του και τη συμπεριφορά του. Συνεπώς, βρίσκεται πιο κοντά στη δική του ταυτότητα και έχει μια αρμονική σχέση με τους οικείους και όλους όσους συγχρωτίζεται.
Σε τελευταία ανάλυση, η αυτοκριτική «χαράζει» το δρόμο προς την αυτογνωσία και τη συνειδητοποίηση των κρυφών επιθυμιών και επιδιώξεων του ανθρώπου, επιτρέποντάς του να κατευθύνει τη ζωή του προς τις επιλογές εκείνες που «βρίσκονται» δίπλα στις ανάγκες του. Με αυτό τον τρόπο, καθίσταται εφικτή η κατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας, και η αποφυγή των απωθημένων εκείνων που «υπονομεύουν» τη γαλήνη και την ευτυχία. Παράλληλα, ο άνθρωπος εντοπίζοντας τα προτερήματα του κατορθώνει στην πορεία να φτάσει στην αυτοπραγμάτωση, στην κατάσταση εκείνη κατά την οποία θα έχει αναπτύξει πλήρως το δυναμικό του. Η αληθινή γνώση του εαυτού μας, τελικά, είναι δύσκολη υπόθεση. Ίσως, χρειαστεί μεγάλο χρονικό διάστημα για να αντιληφθούμε τα δυνατά σημεία και τις ατέλειες του χαρακτήρα μας. Παρ’ όλα αυτά, η αυτογνωσία θα αποτελέσει το καλύτερο εφόδιο για τη βελτίωση του εαυτού μας αλλά και για τη σύσφιξη των σχέσεων μας με τους άλλους. Πάντα να μπαίνεις στη θέση του άλλου αλλά και στη δική σου!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η αξία της αυτοκριτικής: θεμέλιος λίθος της αυτογνωσίας…, anagnostis.org. Διαθέσιμο εδώ
