Του Λάμπρου Βέλλιου,
«Το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του, θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της, τους κάρφωσε κιόλας η Ιστορία στον πάσσαλο της ατίμωσης, απ’ όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε όλες οι προσευχές των παπάδων τους».
Καρλ Μαρξ
Αν μπορούσαμε να μνημονεύσουμε τον αδόκιμο όρο «πολιτικό πείραμα», τότε η παρισινή κομμούνα θα αποτελούσε τη νοηματοδότησή του. Ένα πείραμα θνησιγενές, που αναπτύχθηκε από το πολιτικό κενό που προέκυψε μετά τη συντριπτική ήττα της Γαλλίας στον πόλεμο με την Πρωσία κι εκτυλίχθηκε σ’ ένα Παρίσι που δονούνταν από τις διεκδικήσεις μιας πολυπληθούς εργατικής τάξης. Η επανάσταση των εργατών του Παρισιού αποτυπώθηκε στις συνειδήσεις των ανθρώπων ως σημείο εκκίνησης αλλά κι ως παράδειγμα για τις μεταγενέστερες εργατικές επαναστάσεις.
Η Κομμούνα μπόρεσε να διατηρηθεί ζωντανή μόνο για 72 μέρες (18 Μαρτίου – 28 Μαΐου 1871). Μέσα σ’ αυτές τις ημέρες για πρώτη φορά στη σύγχρονη Ιστορία τέθηκε σε εφαρμογή η έννοια της άμεσης δημοκρατίας. Με τρόπο ριζοσπαστικό για την εποχή εφαρμόστηκε η αρχή της ανακλητότητας, με εναλλαγή στα αξιώματα και στις θέσεις, με κατοχύρωση ισότιμων μισθών, με τη σταθερότητα των τιμών των ενοικίων και των επιτοκίων αλλά και καθυστέρηση στις υποχρεώσεις που αφορούσαν την αποπληρωμή των χρεών.
Τι είναι αυτό που κάνει το πολιτικό φαντασιακό της Παρισινής εξέγερσης, όπως εύστοχα αναφέρει η Kristin Ross, να παρουσιάζει οποιοδήποτε ενδιαφέρον σήμερα, πολλά χρόνια μετά, σαν να μην έλειπαν από την ατζέντα της «αριστερής μελαγχολίας» της εποχής μας οι αιματηρές συμπλοκές από την Αθήνα ως τις ΗΠΑ, από την Ινδία ως την Ουκρανία; Ποιο ήταν το πολιτικό και ιστορικό υπόβαθρο για το ξέσπασμα μιας επανάστασης στην πόλη του Παρισιού;
Η Δεύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία (1852-1870) υπό τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη, αποτελούσε ένα έντονα αυταρχικό καθεστώς το οποίο πολέμησε ανελέητα το κίνημα των εργατών, αποτελώντας ασπίδα προάσπισης των συμφερόντων της αστικής τάξης. Οι εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής που αντικατόπτριζαν της θέσεις της αντιπολίτευσης τέθηκαν δια νόμου παράνομα, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια αλλά οι χώροι θεάτρου γίνονταν αντικείμενο ελέγχου από την αστυνομία. Οι εξουσίες του αυτοκράτορα αυξήθηκαν σε τεράστιο βαθμό παράλληλα με την εκμηδένιση των σωμάτων αντιπροσώπευσης όπως ήταν μεταξύ άλλων η Γερουσία και το Συμβούλιο της Επικρατείας. Τα παραπάνω συμβαίνουν σε μια περίοδο που η χώρα χαρακτηρίζεται από την έντονη ανάπτυξη του καπιταλισμού, λόγω της βιομηχανικής επανάστασης. Την περίοδο αυτή τετραπλασιάστηκαν σχεδόν οι ατμοκινητήρες ενώ ταυτόχρονα τέχνες όπως η μεταλλουργία, η Βαμβακουργία η Μεταξουργία, γνώρισαν άνθηση. Γιγάντωση επίσης γνωρίζει το χρηματοπιστωτικό σύστημα πάνω στο οποίο στηρίζονταν όλο το εποικοδόμημα του καπιταλιστικού συστήματος.
Έτσι, το 1863, γίνεται η ίδρυση της Πιστωτικής Τράπεζας της Λυών, το 1864 η Τράπεζα Παρακαταθηκών, το 1865 η Γαλλική Αγροτική Πιστωτική Τράπεζα. Η αγροτική οικονομία, εξελίσσεται ενώ οι πόλεις γιγαντωνόταν με τη συνεχή εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση που ακολουθούσε. Στο Παρίσι, μόνο σε μία δεκαετία, 1860-1870, ο αριθμός των εργατών αυξήθηκε κατά 100 χιλιάδες. Παράλληλα, όμως, οξύνονταν όλο και περισσότερο ο βαθμός και τα δεσμά εκμετάλλευσης του εργατικού προλεταριάτου από την αστική τάξη. Η εργάσιμη μέρα αυξάνεται από τις 16 ώρες στις 18 ώρες, ενώ σε ανελέητο βαθμό γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης γυναίκες και παιδιά. Η Γαλλία θα γνωρίσει, ισχυρές οικονομικές κρίσεις, πρώτα το 1857, και μετά το 1866, συσπειρώνοντας και δυναμώνοντας το εργατικό και το δημοκρατικό κίνημα.
Για την εκδήλωση του Κριμαϊκού Πολέμου οι αφορμές ήταν θρησκευτικές, οι αιτίες όμως, βαθιά πολιτικές και για την ακρίβεια, γεωπολιτικές. Η Ρωσία, την εποχή εκείνη, αποτελούσε μία από τις ισχυρότερες ευρωπαϊκές δυνάμεις, που αντιπαρατάσσονταν συχνά με τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία και Αυστρία) έχοντας ως κύρια επιδίωξη τον έλεγχο της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ρωσία μεγέθυνε την επιρροή της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, εμφανιζόμενη ως σωτήρας των υπόδουλων χριστιανών, υποβάλλοντας το 1853 ανάλογη διεκδίκηση. Το αίτημα αυτό οδήγησε σε πόλεμο μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Ρωσίας με δεδομένο ότι τον Ιούλη του 1853 τα ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν τις παραδουνάβιες ηγεμονίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας, ενώ η πλευρά της Υψηλής Πύλης υποκινούμενη από τους Αγγλογάλλους αντέδρασε. Τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους η οθωμανική κυβέρνηση απαίτησε από τη Ρωσία να αποσύρει τα στρατεύματά της, ενώ ταυτόχρονα ξεκίνησε στρατιωτικές επιθέσεις εναντίον των ρωσικών ένοπλων δυνάμεων. Η εξέλιξη του πολέμου όμως δεν ήταν με την πλευρά των Οθωμανών, ο στρατός των οποίων ηττήθηκε στη μάχη του Μπασκαντικλάρ κι ο στόλος τους διαλύθηκε στη Σινώπη. Οι Αγγλογάλλοι μη μπορώντας πλέον να κατέχουν τον ρόλο θεατή κήρυξαν τον πόλεμο στην Ρωσία το Μάρτη του 1854.
Το Σεπτέμβρη του 1854 γίνεται αποβίβαση αγγλο-γαλλο-οθωμανικού στρατού, ο οποίος, ύστερα από μια σειρά νικών φτάνει έξω από τη Σεβαστούπολη. Ένα χρόνο αργότερα, η πόλη θα γίνει αντικείμενο κατάληψης από τις δυνάμεις των δυτικών και των Οθωμανών και τελικά, η λήξη του πολέμου θα επέλθει με τη συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε στο Παρίσι, στις 30 Μάρτη του 1856. Τα πιο σημαντικά σημεία της συνθήκης ήταν: Η Μαύρη Θάλασσα πλέον θα θεωρούνταν ουδέτερη ζώνη για τα πολεμικά πλοία ενώ παράλληλα η Ρωσία με την Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν επιτρεπόταν να τοποθετούν πολεμικά πλοία σ’ αυτή. Η ρωσική απαίτηση να παίξει η ίδια τον ρόλο του θεσμικού προστάτη επί των Ορθόδοξων Χριστιανών στις κτήσεις του σουλτάνου στα Βαλκάνια δεν έγινε αποδεκτή. Η Μολδαβία η Βλαχία και η νότια Βεσαραβία, που αφαιρέθηκε από τη Ρωσία, απέκτησαν πλήρη ανεξαρτησία και αυτονομία, ενώ το ίδιο συνέβη και με τη Σερβία.
Ο ΓΑΛΛΟΠΡΩΣΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1870)
Ο Γαλλοπρωσικός πόλεμος ξεκίνησε στις 20 Ιούλη του 1870, όταν ο Ναπολέων ο Γ΄ κήρυξε τον πόλεμο στην Πρωσία, με πρόφαση τον ισπανικό θρόνο, τον οποίο η πλευρά της Γερμανίας είχε ως επιδίωξη να δοθεί στον βασιλικό οίκο των Χοεντσόλερν, ενώ από την άλλη πλευρά η γαλλική αστική τάξη αντέδρασε έντονα σ’ αυτό το ενδεχόμενο. Η Πρωσία, μέσω του πολέμου επιδίωκε την ευκαιρία να ολοκληρώσει την ενοποίηση της Γερμανίας, αποδυναμώνοντας τη Γαλλία, και καταλαμβάνοντας τις πολύ σημαντικές στρατηγικά γαλλικές επαρχίες Αλσατία και Λωραίνη. Από την άλλη, η Γαλλία, έπρεπε μέσω του πολέμου να αποτρέψει την ενότητα της Γερμανίας, κατακτώντας ταυτόχρονα την αριστερή όχθη του Ρήνου προωθώντας τα συμφέροντα της γαλλικής αστικής τάξης εκεί.
Για τον πόλεμο αυτό εξέφρασαν την αντίθεσή τους, τα γαλλικά και γερμανικά τμήματα της Διεθνούς Κομμουνιστικής και στις 23 Ιούλη του 1870 το Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς έκανε έκκληση στους εργάτες όλων των χωρών (συντάκτης της οποίας ήταν ο Κ. Μαρξ) να μην αιματοκυλιστούν για τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Στην έκκληση τονιζόταν:
«Τη στιγμή που η Γαλλία κι η Γερμανία ρίχνονται σε έναν αδελφοκτόνο αγώνα, οι εργάτες των δύο χωρών ανταλλάσσουν μηνύματα ειρήνης και φιλίας. Το μεγάλο αυτό γεγονός, που όμοιό του δεν υπάρχει στην ιστορία, ανοίγει ένα πιο φωτεινό μέλλον. Αποδείχνει ότι, αντίθετα απ’ την παλιά κοινωνία, με την οικονομική της αθλιότητα και την πολιτική της παραφροσύνη, ξεπηδάει μια νέα κοινωνία που διεθνής της κανόνας θα είναι η ειρήνη, γιατί σ’ όλα τα έθνη θα κυριαρχεί η ίδια αρχή – η εργασία».
Στην ίδια έκκληση, ο Μαρξ προέβλεπε με επιστημονικό τρόπο ως προς την λογική των επιχειρημάτων του – ότι οποιαδήποτε κατάληξη και αν είχε ο πόλεμος, η πτώση της Δεύτερης Αυτοκρατορίας ήταν κοντά. Οι πρώτες μάχες έλαβαν χώρα τον Αύγουστο του 1870 και χαρακτηρίστηκαν από αποτυχία για τη γαλλική πλευρά. Ο Λουδοβίκος Βοναπάρτης απέφυγε να αναλάβει την ηγεσία της διοίκησης και τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου βρέθηκε περικυκλωμένος με μεγάλο κομμάτι στρατού στο φρούριο του Σεντάν. Η προσπάθεια διάσπασης του κλοιού απέτυχε και στις 2 Σεπτέμβρη ο Λουδοβίκος μαζί με τα στρατεύματά του αιχμαλωτίστηκαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιώργος, Πετρόπουλος, Η Παρισινή Κομμούνα, rizospastis.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Νόρα, Ράλλη, Κομμούνα του Παρισίου 1871-2021: 150 χρόνια μετά, efsyn.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η Παρισινή Κομμούνα, sansimera.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Παρισινή Κομμούνα – αφιέρωμα, imerodromos.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Margit, Mayer (2006), Manuel Castells’ The City and the Grassroots, International Journal of Urban and Regional Research, Volume 30.1.
