Εκεί που συναντιούνται οι δύο κόσμοι

Της Βάσιας Ήσυχου, 

Οι ρίζες της Ημέρας των Νεκρών

Η ημέρα των νεκρών, μας ταξιδεύει στο σύγχρονο Μεξικό αλλά και στις μεξικανικής κληρονομιάς περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών. Πλέον, η φήμη της έχει εξαπλωθεί σ΄ όλο τον κόσμο, ενώ οι ρίζες της βρίσκονται στο κεντρικό Μεξικό, κοντά στη λίμνη Τεξτιότο, 3.000 χρόνια πίσω. Οι αρχικοί υποστηρικτές και ιδρυτές της ήταν οι Αζτέκοι, που είχαν σχηματίσει μια σφαιρική άποψη του σύμπαντος και αντιμετώπιζαν τον θάνατο ως ένα αναπόσπαστο, πανταχού παρόν μέρος της ζωής.

Μετά τον θάνατο του ατόμου, πιστεύεται ότι αυτό, μεταφέρεται στο Chicunamictlán, δηλαδή στη «χώρα των νεκρών». Ο νεκρός έπρεπε να περάσει από εννέα επώδυνες και δύσκολες δοκιμασίες και εφόσον κατάφερνε να τις βγάλει εις πέρας, έπειτα από την προσπάθεια πολλών ετών, μόνο τότε, η ψυχή μπορούσε να φτάσει στο Mictlán, στον τελευταίο τόπο αναπαύσεως.

Στις τελετές Nahua, προς τιμήν των νεκρών, που παραδοσιακά πραγματώνονταν τον Αύγουστο, τα μέλη της οικογένειας παρείχαν φαγητό, νερό και εργαλεία, για να βοηθήσουν τον νεκρό να επισπεύσει και να τερματίσει αυτήν τη δύσβατη πορεία προς την ψυχική λύτρωση. Αυτό ενέπνευσε τη σύγχρονη πρακτική της Ημέρας των Νεκρών, κατά την οποία οι άνθρωποι αφήνουν φαγητό ή άλλες προσφορές στον τάφο των αγαπημένων τους ή σε αυτοσχέδιους βωμούς Ofrendasin, οι οποίοι βρίσκονται στο ίδιο το σπίτι τους.

Η διαφορά μεταξύ Ημέρας των Νεκρών και Ημέρας Όλων των Ψυχών

Ερχόμενοι τώρα στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην αρχαία Ευρώπη, συναντάμε τους ειδωλολατρικούς εορτασμούς των νεκρών που λάμβαναν χώρα επίσης το φθινόπωρο και αποτελούνταν από φωτιές, χορό και γλέντι. Μερικά από αυτά τα έθιμα επέζησαν ακόμη και μετά την αιχμή της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, η οποία (ανεπίσημα) τα υιοθέτησε στους εορτασμούς των δύο μικρών καθολικών εορτών, τόσο της Ημέρας των Αγίων Πάντων, όσο και της Ημέρας Όλων των Ψυχών, που γιορτάζονται τις δύο πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου.

Από την άλλη, στη μεσαιωνική Ισπανία, οι ντόπιοι έφερναν κρασί και pandeánimas (ψωμί ποτισμένο με αλκοόλ) στους τάφους των αγαπημένων τους, την Ημέρα όλων των Ψυχών. Κάλυπταν, επίσης, τους τάφους με λουλούδια και άναβαν κεριά για να φωτίσουν τον δρόμο των νεκρών ψυχών πίσω στα σπίτια τους στη Γη. Τον 16^ο αιώνα, οι Ισπανοί κατακτητές μεταλαμπάδευσαν αυτές τις παραδόσεις στον Νέο Κόσμο, μαζί με μια πιο σκοτεινή οπτική του θανάτου, επηρεασμένοι από την καταστροφή που επέφερε η βουβωνική πανώλη.

Πώς γιορτάζεται η Ημέρα των Νεκρών;

Το Díadelos Muertos δεν είναι όπως συνήθως πιστεύεται, μια μεξικανική εκδοχή του Halloween, παρόλο που οι δυο γιορτές μπορεί να εμφανίζουν κομβικά σημεία, συμπεριλαμβανομένων των κουστουμιών και των παρελάσεων. Την Ημέρα των Νεκρών, υπάρχει η πεποίθηση ότι τα σύνορα μεταξύ του πνευματικού και πραγματικού κόσμου κατεδαφίζονται. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια αυτής της σύντομης περιόδου, οι ψυχές των νεκρών ξυπνούν από τον βαθύ λήθαργο και επισκέπτονται τον κόσμο των ζωντανών, προκειμένου να γλεντήσουν, να πιούν, να χορέψουν και να παίξουν μουσικά όργανα με τους πολυαγαπημένους και τους οικείους τους. Με τη σειρά τους, τα ζωντανά μέλη της οικογένειας αντιμετωπίζουν τον αποθανόντα ως εκλεκτό καλεσμένο και τον υποδέχονται με τιμές, αφήνοντας τα αγαπημένα φαγητά του σε τάφους ή στα ofrendas που έχουν χτιστεί μέσα στα σπίτια τους. Τα ofrendas μπορούν να διακοσμηθούν με κεριά, φωτεινές μαργαρίτες, ή αλλιώς cempasuchie και κόκκινα λειριά κοκόρων μαζί με τρόφιμα, όπως τορτίγιες και φρούτα.

Τα πιο σημαντικά σύμβολα που σηματοδοτούν την Ημέρα των Νεκρών, είναι οι σκελετοί (calacas) και τα κρανία (calaveras). Στις αρχές του 20^ου αιώνα, ο τυπογράφος – σκιτσογράφος, José Guadalupe Posada, ενσωμάτωσε φιγούρες σκελετών στην τέχνη του, με απώτερο σκοπό να χλευάσει πολιτικούς αλλά και να σχολιάσει την επαναστατική πολιτική. Το πιο γνωστό έργο του, υπήρξε το “La Cavalera Catrina” ή αλλιώς “Elegant Skull”, που απεικονίζει έναν γυναικείο σκελετό βαμμένο με μακιγιάζ και ντυμένο με φανταχτερά, πολύχρωμα ρούχα. Αυτή η μορφή καθιερώθηκε ως ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα εικονίδια της εορτής.

Κατά τη διάρκεια των σύγχρονων εορτασμών της Ημέρας των Νεκρών, οι άνθρωποι φορούν συνήθως μάσκες κρανίου και τρώνε καραμέλες ζάχαρης μορφοποιημένες σε σχήμα κρανίων. Το pan de ánimas των τελετουργιών της Ημέρας Όλων των Ψυχών στην Ισπανία αντικατοπτρίζεται στο pan de muerto, το παραδοσιακό γλυκό ψημένο καλό των εορτασμών της Ημέρας των Νεκρών σήμερα. Άλλα τρόφιμα και ποτά που σχετίζονται με τις διακοπές, αλλά καταναλώνονται όλο το χρόνο, περιλαμβάνουν πικάντικη μαύρη σοκολάτα και το ποτό με βάση το καλαμπόκι που ονομάζεται atole.

Μπορείτε να ευχηθείτε σε κάποιον μια ευτυχισμένη Ημέρα των Νεκρών λέγοντας, “Felizdía de los Muertos”.

Η σημασία πίσω από αυτήν την παράδοση

Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με έναν θάνατο, μαζί με το άτομο που θάβουμε, θρηνούμε και την πτυχή του εαυτού μας που σαπίζει παρέα του, κόβοντας σιγά-σιγά αυτόν τον ομφάλιο λώρο ο οποίος μας ένωνε. Αυτή η μικρή κοινότητα του Μεξικού έρχεται να μας διδάξει πως ένας θάνατος δεν είναι ικανός να διακόψει την ψυχική σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων, διότι πολύ συχνά ξεχνούμε πως πέρα από σάρκα, υπάρχει ένα αδάμαστο πνεύμα, το οποίο υπερβαίνει ακόμα και τις πιο μη αντιστρέψιμες συνθήκες.

Κάποια μέρα, λοιπόν, θα ξανασυναντηθούμε, όχι για να αλληλοεπιδράσουμε πάλι –καθώς οι ενέργειες μας ακόμη συνυπάρχουν– αλλά για να ικανοποιήσουμε τη στέρηση που τα γήινα μάτια προκαλούν και να αγκαλιαστούμε με τον πιο «άυλο» και χορταστικό τρόπο.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Día de los Muertos: A Brief History, National Hispanic Cultural Center
• Giardina, Carolyn, “‘Coco’: How Pixar Brought its ‘Day of the Dead’ Story to Life,” Hollywood Reporter, December 12, 2017
• Dobrin, Isabel, “Día de los Muertos Comes to Life Across the Mexican Diaspora,” NPR, November 2, 2017
• Scott, Chris. “Day of the Dead parade – Life imitates art,” CNN, October 28, 2016