Του Άρη Σηφάκη,
Οι προσωπικές εταιρίες, σε αντίθεση με τις κεφαλαιουχικές, εδράζονται στην ύπαρξη της έννομης σχέσης των εταίρων με το νομικό πρόσωπο της εταιρίας που με την σειρά του εδράζεται στην σύμβαση εταιρίας, όπως προβλέπεται από τον Αστικό Κώδικα (άρθρα 741-784). Μεταξύ των εταίρων και της εταιρίας διαμορφώνεται ενοχική σχέση με παραγόμενα δικαιώματα και υποχρεώσεις, με το στοιχείο της προσωπικής συμβολής των εταίρων να είναι εντονότερο, ενώ για τις υποχρεώσεις της εταιρίας συντρέχει προσωπική ευθύνη των ίδιων των εταίρων. Αντιθέτως, στις κεφαλαιουχικές εταιρίες (ΑΕ, ΕΠΕ, ΙΚΕ) υπάρχει πλήρης διαχωρισμός ανάμεσα στην εταιρική περιουσία του νομικού προσώπου και στην περιουσία του εταίρου ή μετόχου. Αυτό οδηγεί και σε αντίστοιχο διαχωρισμό της ευθύνης περί εταιρικών χρεών, αφού ευθύνεται για αυτά η ίδια η εταιρία.
Ωστόσο, οι ίδιες οι προσωπικές εταιρίες δεν συνιστούν μια μοναδική νομική οντότητα, αλλά διακρίνονται με την σειρά τους σε επιμέρους νομικά μορφώματα, με κοινές διατάξεις αφενός στην σύμβαση εταιρίας στον Αστικό Κώδικα, αλλά και ειδικότερες που αφορούν την καθεμία ξεχωριστά. Οι βασικές διακρίσεις των προσωπικών εταιριών είναι αυτές της ομόρρυθμης και της ετερόρρυθμης εταιρίας, που είναι και οι πλέον συνηθισμένες, ενώ υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις, όπως η αστική εταιρία με νομική προσωπικότητα, η αφανής εταιρία και η κοινοπραξία. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μια ανάλυση των βασικών γνωρισμάτων της ομόρρυθμης εταιρίας, ενώ σε επόμενο της ετερόρρυθμης εταιρίας.
Θεμελιώδης νόμος για το νομικό καθεστώς των παραπάνω εταιριών είναι ο ν.4072/2012. Για την ομόρρυθμη ισχύουν οι διατάξεις των άρθρων 249-269 του νόμου. Στην ομόρρυθμη εταιρία, η οποία φέρει νομική προσωπικότητα, επιδιώκεται εμπορικός σκοπός, με τους εταίρους να ευθύνονται για το παθητικό της εταιρίας προσωπικά, απεριόριστα και εις ολόκληρον (άρθρο 249). Η ομόρρυθμη εταιρία, σε αντίθεση με τις κεφαλαιουχικές και, όπως όλες οι προσωπικές, αποκτά την ιδιότητα του εμπόρου κατά το ουσιαστικό σύστημα, ενώ και οι ομόρρυθμοι εταίροι θεωρούνται έμποροι. Η ανάληψη των υποχρεώσεων τους γίνεται με την σύμβαση σύστασης της εταιρίας (εταιρική σύμβαση) κατ’ άρθρο 252, που, εντούτοις, η σύναψή της δεν συνεπάγεται την απόκτηση νομικής προσωπικότητας για την ομόρρυθμη εταιρία (στο εξής ΟΕ).
Αντιθέτως, η τελευταία αποκτάται με την καταχώριση και δημοσίευση της σύμβασης και του καταστατικού στο ΓΕΜΗ (άρθρο 251), και ισχύει πλέον ως ομόρρυθμη. Ο νόμος θεωρεί πως για να είναι έγκυρη η δημοσίευση, απαιτείται η καταχώριση οπωσδήποτε στοιχείων, όπως η επωνυμία της ΟΕ, ο σκοπός της, η έδρα της, τα ονοματεπώνυμα και η κατοικία των εταίρων, καθώς και ο εκπρόσωπος της, ενώ πρέπει κάθε τροποποίηση του καταστατικού να δημοσιεύεται επίσης. Τίθεται το ερώτημα, τι καθεστώς θα διέπει μια ομόρρυθμη εταιρία που ενώ φέρει καταστατικό και σύμβαση, δεν έχουν δημοσιευθεί στο ΓΕΜΗ; Την απάντηση την παρέχει ευθέως ο νομοθέτης στην παρ. 3 του άρθρου 251, όπου γίνεται λόγος για την αδημοσίευτη ομόρρυθμη εταιρία ως ιδιαίτερη περίπτωση ομόρρυθμης εταιρίας. Η τελευταία δεν θα φέρει αφενός νομική προσωπικότητα, αφετέρου θα έχει τόσο πτωχευτική ικανότητα όσο και ικανότητα δικαίου, και θα εφαρμοστούν αναλογικά για αυτήν οι διατάξεις της ομόρρυθμης εταιρίας.
Πάνω στα ζητήματα διαχείρισης και εκπροσώπησης ισχύει γενικώς στις προσωπικές εταιρίες ότι δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ των εταίρων και της διοίκησης του νομικού προσώπου όπως π.χ. ισχύει σε μια ΑΕ. Έτσι, κατά το άρθρο 254 παρ. 2, όλοι οι εταίροι φέρουν δικαίωμα διαχείρισης των υποθέσεων της εταιρίας και δη κατά το σύστημα της ατομικής διαχείρισης. Δηλαδή, ο καθένας μπορεί να προβαίνει σε πράξεις συνήθους διαχείρισης, χωρίς, να απαιτείται η σύμπραξη των λοιπών εταίρων, εκτός αν στο καταστατικό έχει προβλεφθεί διαφορετικά (σύστημα συλλογικής διαχείρισης).
Στον παραπάνω κανόνα, υπάρχουν οι εξής εξαιρέσεις κατά τον ίδιο τον νόμο: 1) Για τις πράξεις μη-συνήθους διαχείρισης, όπου απαιτείται η συναίνεση όλων των εταίρων για να τελεσθεί νόμιμα μια πράξη διαχείρισης, 2) Η περίπτωση άσκησης του δικαιώματος εναντίωσης στο πλαίσιο της συνήθους διαχείρισης, όπου δηλαδή ένας άλλος διαχειριστής-εταίρος εναντιωθεί στην διενέργεια μιας πράξης, ο άλλος οφείλει να απέχει από αυτήν. Κατά τα άλλα τα μέρη μπορούν να ορίζουν στο καταστατικό είτε ότι διαχειριστές είναι κάποιοι ή ένας εκ των εταίρων είτε πως υφίσταται σύστημα συλλογικής διαχείρισης. Αντίστοιχα κάθε εταίρος έχει και δικαίωμα να είναι εκπρόσωπος της ΟΕ (άρθρο 257 παρ. 1). Η εκπροσώπηση περιλαμβάνει διενέργεια δικαστικών και εξώδικων ενεργειών κατά τη συναλλαγή της ΟΕ με τρίτους, με αντίστοιχη δυνατότητα των μερών να ορίσουν διαφορετικά τον τρόπο εκπροσώπησης της εταιρίας βάσει του καταστατικού, καθώς η διάταξη είναι ενδοτικού δικαίου. Ωστόσο, τυχόν περιορισμοί του καταστατικού ή βάσει απόφασης των εταίρων όσον αφορά την εκπροσώπηση δεν προβάλλονται έναντι τρίτων είτε είναι καλόπιστοι είτε όχι (άρθρο 257 παρ. 3). Ο καλόπιστος τρίτος προστατεύεται μόνο σε περιπτώσεις που η πράξη εκπροσώπησης έγινε καθ’ υπέρβασιν του εταιρικού σκοπού.
Ούσα προσωπική η ομόρρυθμη εταιρία, εφαρμόζονται για αυτή, εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση εντός του ν.4072/2012 οι διατάξεις της σύμβασης εταιρίας κατά τον Αστικό Κώδικα (άρθρο 249). Ως εκ τούτου, οι εταίροι κατά την σύσταση της ΟΕ, καλούνται να καταβάλλουν ο καθένας μια σειρά εισφορών σε χρήμα ή είδος (ΑΚ 742) για τον σχηματισμό της εταιρικής περιουσίας. Στο καταστατικό, η συμμετοχή στα κέρδη και στις ζημίες μπορεί να οριοθετείται διαφορετικά, και να προβλέπεται διαφορετικό ποσοστό συμμετοχής σε αυτά ανά εταίρο. Αν δεν προβλέπεται κάτι ειδικότερο, η συμμετοχή στα κέρδη και ζημίες πάει ανάλογα του ποσοστού συμμετοχής στην ΟΕ, άρα βάσει της συμμετοχής μέσω των εισφορών (άρθρο 255 ν.4072/2012). Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να καταστεί σαφές πως η ευθύνη για τις ζημίες δεν πρέπει να συγχέεται με την ευθύνη των εταίρων προς τρίτους.
Η πρώτη περίπτωση αποτελεί ευθύνη εκ των έσω, άρα ευθύνη μεταξύ των εταίρων βάσει του λογαριασμού που συντάσσεται στο τέλος κάθε εταιρικής χρήσης, ενώ η δεύτερη συνιστά ευθύνη παράλληλη τόσο των εταίρων όσο και της ΟΕ κατά τις συναλλαγές της τελευταίας με τρίτους. Τυχόν συμφωνίες εντός ή εκτός του καταστατικού για περιορισμό ή αποκλεισμό ευθύνης ομόρρυθμου εταίρου παράγει δεσμευτικότητα μεν για τις μεταξύ των εταίρων σχέσεις (άρα για την ευθύνη από ζημίες), δεν μπορεί να προβληθεί επ’ ουδενί ,όμως, προς τρίτους (άρθρο 258 παρ. 1). Ο εταιρικός δανειστής που θα στραφεί κατά εταίρων για εταιρικό χρέος, δύναται να ικανοποιηθεί εξ ολοκλήρου από όποιον επιθυμεί ο ίδιος, δεδομένου ότι δεν μπορεί να προβληθεί από κάποιον ομόρρυθμο εταίρο ένσταση διζήσεως και να στραφεί ο δανειστής πρώτα κατά του νομικού προσώπου της ΟΕ και μετά κατά ενός εταίρου. Εκ του αντιστρόφου, ο εναγόμενος ομόρρυθμος εταίρος δικαιούται να προβάλλει κατά του δανειστή ενστάσεις που θα μπορούσε να προβάλλει και η ίδια η ΟΕ (άρθρο 258 παρ. 2).
Τέλος, η ομόρρυθμη εταιρία λύεται με τους τρόπους που προβλέπει ο νόμος στο άρθρο 259 καθώς και για λόγους που δύνανται να θέσουν οι εταίροι επί του καταστατικού. Λόγοι προβλεπόμενοι εκ του νόμου είναι η πάροδος ορισμένου χρόνου (εάν στο καταστατικό έχει ορισθεί ορισμένη διάρκεια της ΟΕ), λύση με απόφαση των εταίρων, πτώχευση της ΟΕ, καθώς και λύση της με δικαστική απόφαση για σπουδαίο λόγο κατόπιν αίτησης ομόρρυθμου εταίρου. Η αίτηση εκδικάζεται από το Μονομελές Πρωτοδικείο της περιφέρειας της έδρας της ΟΕ με την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Νικόλαος Κ. Ρόκας, Εμπορικές Εταιρίες, 9η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2019
- Σπυρίδων Δ. Ψυχομάνης, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, 4η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2020
