Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Ύστερα από το τέλος της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 και την επικράτηση των Μπολσεβίκων, υποστηρικτών του μαρξιστικού Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού κόμματος ενάντια στη Μοναρχία και τη συμμαχία μεταξύ πολιτικών κομμάτων, τα οποία οργάνωσαν μια προσωρινή κυβέρνηση, άνοιξε μια νέα σελίδα στην Ιστορία της Ρωσίας, αλλά και των γύρω λαών. Οι Μπολσεβίκοι με αρχηγό των Βλαντιμίρ Λένιν οργανώνουν και ιδρύουν τη Σοβιετική Ένωση. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση κράτος που έχει ποτέ δημιουργηθεί έως και το 1991 που τελικά διαλύθηκε, περιλάμβανε εδάφη όπως τη σημερινή Ουκρανία, Ρωσία Λευκορωσία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν Γεωργία, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Μολδαβία, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Λιθουανία, Λετονία και Εσθονία (οι 3 τελευταίες προσαρτήθηκαν με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου), αυτές οι 15 σοβιετικές σοσιαλιστικές δημοκρατίες αποτελούσαν το κράτος της Σοβιετικής Ένωσης. Είχε έκταση 22,4 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα ήταν το μεγαλύτερο σε έκταση κράτος της Υφηλίου, ενώ το 1991 ο πληθυσμός ανερχόταν σε 293 εκατομμύρια, καθιστώντας την το τρίτο πολυπληθέστερο κράτος της Γης.
Τον Αύγουστο του 1922 δημιουργήθηκε μια επιτροπή (Λαϊκός Επίτροπος επί των εθνοτήτων) με επικεφαλής τον Ιωσήφ Στάλιν, της οποίας σκοπός ήταν η ομαλή ενοποίηση όλων των σοβιετικών σοσιαλιστικών δημοκρατιών. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου στο θέατρο Μπολσόι της Μόσχας διεξήχθη το πρώτο ενωτικό συνέδριο εκπρόσωποι από τη Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία υπέγραψαν για την ένωση των χωρών τους. Ο Λένιν ως νέος ηγέτης της Ρωσίας είχε να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις του εμφυλίου πολέμου που είχε ήδη ξεσπάσει στη Ρωσία μεταξύ Κόκκινου στρατού (δηλ. Κομμουνιστών) και Λευκού στρατού (δηλ. Φιλοτσαρικών) γεγονός που τον έφερε στο σημείο να πέσει θύμα δολοφονίας, αλλά και να αναπτύξει την κατεστημένη οικονομία της χώρας. Οι πολιτικές του Λένιν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου προκάλεσαν κοινωνικές αναταραχές, απεργίες και διαδηλώσεις.
Μετά την εξέγερση της Κρονστάνδης, ξεκίνησε τη Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ). Επιτρεπόταν στους αγρότες να πωλούν τα προϊόντα τους στην ελεύθερη αγορά και να προσλαμβάνουν ανθρώπους ως εργάτες. Οι αγρότες που επέκτειναν τις φάρμες τους ονομάζονταν κουλάκοι. Τα εργοστάσια που απασχολούν λιγότερα από είκοσι άτομα μπορούν να ανακτηθούν από τους προηγούμενους ιδιοκτήτες τους. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν πως είναι ο μεγαλύτερος επαναστάτης που ανέδειξε ποτέ η ιστορία, ο Λένιν πέθανε στις 21 Ιανουαρίου 1924 από εγκεφαλικό επεισόδιο σε ηλικία μόλις 53 ετών. Πριν τον θάνατό του, ο Λένιν, διαισθανόμενος τις μεθόδους του μαθητή και του συνεργάτη του Στάλιν, τον θεώρησε ακατάλληλο για διάδοχό του στην ηγεσία της χώρας. Αλλά ο Στάλιν κατάφερε να παραμερίσει τους κομματικούς του αντιπάλους και να αναλάβει την ηγεσία του κόμματος. Εξάλειψε όλους εκείνους που τον ενθάρρυναν να αμβλύνει τη σκληρή του δικτατορία, συμπεριλαμβανομένων επιφανών Μπολσεβίκων όπως ο Κίροφ, ο Κάμενεφ, ο Ζινόβιεφ και αργότερα ο Τρότσκι.
Από το 1928, ο Στάλιν κυβερνούσε την αχανή χώρα ως απόλυτος μονάρχης. Η Εποχή του Τρόμου βρισκόταν στο αποκορύφωμά της, με φρικτές διώξεις που εξαπολύθηκαν εναντίον πραγματικών αντιπάλων και μη αντιπάλων του καθεστώτος του σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, ειδικά στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930. Τον Μάιο του 1945 η Σοβιετική Ένωση και συγκεκριμένα ο Κόκκινος Στρατός πέτυχε μια μεγάλη νίκη ενάντια στη Γερμανία του Χίτλερ η νίκη αυτή, όμως, άφησε πίσω πολλές ανθρώπινες απώλειες και από το σώμα του Κόκκινου Στρατού, αλλά και από τον σοβιετικό πληθυσμό, θεωρείται πως το 14% του πληθυσμού αφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, το όνειρο περί παγκόσμιας κομμουνιστικής ηγεμονίας είχε αρχίσει να καταρρέει, η κακή κατάσταση της οικονομίας αναγκάζει την ΕΣΣΔ να στραφεί προς την Ευρώπη για αναζήτηση κεφαλαίων και υλικών αγαθών, πράγμα που βελτίωσε τις σχέσεις Ανατολής-Δύσης.
Υπήρχαν πολλοί παράγοντες που οδήγησαν τελικά στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, όπως ο κεντρικός έλεγχος της οικονομίας, η έλλειψη σταθερότητας στην οικονομία, τα προβλήματα με τη διανομή των αγαθών, η έλλειψη κινήτρων για τη βελτίωση της ποιότητας λόγω έλλειψης ανταγωνισμού, Η τελευταία πράξη της αποσύνθεσης της ΕΣΣΔ έλαβε χώρα στις 25 Δεκεμβρίου 1991, όταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ σε τηλεοπτικό του διάγγελμα ανακοίνωσε την παραίτησή από τη θέση του Προέδρου της ΕΣΣΔ, την κατάργηση της θέσης του Προέδρου της ΕΣΣΔ και την εκχώρηση των αρμοδιοτήτων και των εξουσιών του στον Ρώσο Πρόεδρο, θέτοντας και επίσημα τέλος στο εβδομηντάχρονο βίο της ΕΣΣΔ. Δεν υπήρχε ελπίδα επιτυχίας υπό το σύστημα και το προσωπικό του δεν είχε καμία διάθεση να υποχωρήσει. Στις 19 Αυγούστου 1991, το «κατεστημένο» που αποτελούταν από σκληροπυρηνικά στοιχεία του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος επιχείρησε να καταλάβει την εξουσία συλλαμβάνοντας τον Γκορμπατσόφ. Το πραξικόπημα κράτησε μόνο τρεις ημέρες, ο Μπόρις Γέλτσιν ήταν αυτός που το σταμάτησε και παρά την επιστροφή του Γκορμπατσόφ στην εξουσία, η Σοβιετική Ένωση είχε ουσιαστικά τελειώσει ως οντότητα.
Στις περισσότερες χώρες του Ανατολικού Μπλόκ, η μετάβαση ήταν ειρηνική και ακολούθησε τις λαϊκές απαιτήσεις για αλλαγές στο μονοκομματικό σύστημα και την παραχώρηση δημοκρατικών δικαιωμάτων. Εξαίρεση αποτέλεσε η Ρουμανία, όπου το καθεστώς ανατράπηκε βίαια και έληξε με την εκτέλεση του Τσαουσέσκου και της συζύγου του. Το μεγαλύτερο σύμβολο του κομμουνισμού, το Τείχος του Βερολίνου είχε ήδη καταρρεύσει από τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1989. Αυτή η εικόνα διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο μέσω της τηλεόρασης, πυροδοτώντας την επανένωση των δύο Γερμανιών. Οι διαδηλώσεις μεγάλης κλίμακας στην Τσεχοσλοβακία, την Πολωνία, την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία και άλλες χώρες οδήγησαν στη μετάβαση από τα παλιά καθεστώτα σε νέα, πιο δημοκρατικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κεφαλής, Χρήστος (2017): Λένιν, η διάνοια της επανάστασης, Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος (Μοτίβο Εκδοτική).
- John, Merriman (2022): Ιστορία της νεότερης Ευρώπης από την αναγέννηση μέχρι σήμερα, επιστημονική επιμέλεια: Ιάκωβος Μιχαηλίδης, μετάφραση: Ανδρέας Κίκηρας, Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
- KHLEVNIUK V. OLEG (2018): Στάλιν-μια νέα βιογραφία, επιμέλεια: Μουρτζούκου Ελένη, μετάφραση: Γεωργίου Πέτρος, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκης.
