Του Ηλία-Λεωνίδα Λεοντάρη,
Η αρχαιομετρία ως επιστήμη εισήχθη από τον Άγγλο Καθηγητή C.F.C. Hawkes περί τη δεκαετία του 1950 στην Οξφόρδη της Αγγλίας. Ο όρος αρχαιομετρία αναφέρεται στη μελέτη της πολιτισμικής κληρονομιάς με την εφαρμογή των θετικών επιστημών. Τέτοιες επιστήμες είναι η Φυσική, η Χημεία, η Βιολογία, τα Μαθηματικά, η Γεωλογία, η Αστρονομία κλπ. Πρώτα ψήγματα ενασχόλησης επιστημόνων με «αρχαιομετρικά» (τηρουμένων των αναλογιών), ζητήματα ήταν τον 18ο-19ο αιώνα, φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας, όπου υφίσταται τεράστια ποικιλία επιστημονικών μεθόδων στις υπηρεσίες του πολιτισμού και της αρχαιολογικής έρευνας. Τοιουτοτρόπως, καλλιεργείται και επιτυγχάνεται η διεπιστημονικότητα, η οποία προσφέρει μια πιο εμπεριστατωμένη και ολοκληρωμένη –επιστημονικά– άποψη για μια ορθότερη «ματιά» στις ανθρώπινες δραστηριότητες του παρελθόντος.
Με τη συμβολή της αρχαιομετρικής διαδικασίας εξασφαλίζεται η επιτυχής χρονολόγηση των υλικών/αντικειμένων ή/και των ιστορικών και αρχαιολογικών φάσεων, όπως, επίσης, και η απόδειξη αυθεντικότητάς τους. Πολύ εύκολα ανακαλύπτει η επιστημονική κοινότητα τις διάφορες τεχνολογίες και τεχνικές της αρχαιότητας, οι οποίες βοηθούν να ανασυσταθούν στοιχεία της καθημερινής ζωής των παρελθουσών κοινωνιών. Επιπρόσθετα, καθοριστική σημασία για τον πολιτισμό συντελεί η προστασία και η συντήρηση των τεχνέργων και μνημείων, με σκοπό τη διάσωση και ανάδειξή τους.
Με τη συμβολή, επιπλέον, επιστημών, όπως η Τοπογραφία και τα Μαθηματικά υπολογίζονται και εντοπίζονται οι γεωγραφικές θέσεις, ενώ η στρωματογραφία, βασική μέθοδος που χρησιμοποιείται από τους αρχαιολόγους, προέρχεται από την επιστήμη της Γεωλογίας. Άλλες βασικές μέθοδοι για την όλη διαδικασία της αρχαιομετρίας αποτελούν η χρονολόγηση με C-14 (< W.F. Libby: νόμπελ Χημείας 1960), η δενδροχρονολόγηση, η φωταύγεια κλπ. Οι αναλυτικές μέθοδοι αυτές μπορεί να είναι είτε καταστροφικές, είτε μη καταστροφικές και διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με τη ζητούμενη πληροφορία: χαρακτηρισμού υλικών (AAS, NAA, XRF κλπ.), απόλυτης και σχετικής χρονολόγησης (C-14, αρχαιομαγνητισμός, φωταύγεια, ενυδάτωση οψιανού κλπ.), αρχαιογεωφυσικές μέθοδοι (γεωραντάρ, μαγνητική ή ηλεκτρική διασκόπηση) και άλλες (DNA, Stable Isotopes, κλπ.).
Άκρως σημαντικό ρόλο ενέχει η επιστήμη της συντήρησης, η οποία περιλαμβάνει επιστήμες όπως η Φυσική, η Χημεία, η Βιολογία, η Ιστορία, η Αρχαιολογία, η Ανθρωπολογία κ.α. και έχει ως στόχο την κατανόηση των τεχνολογιών του παρελθόντος και των φυσικών ή τεχνικών υλικών που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι. Επιπλέον, αποκαθιστά τις καταστροφές και τη φθορά των υλικών αντικειμένων/έργων τέχνης/αρχιτεκτονημάτων κλπ. και ερευνά, προκειμένου να βελτιστοποιήσει στο μέγιστο της τεχνικές συντήρησης. Συνεπώς, αρχαιομετρία και επιστήμη της συντήρησης συνδυάζουν διάφορα επιστημονικά πεδία και τεχνικές με σκοπό τη μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα υλικά τα οποία απασχολούν συνήθως τις θετικές επιστήμες, τα οποία υπόκεινται σε έρευνα στα εργαστήρια είναι: ο λίθος (οψιανός, πωρόλιθος, μάρμαρο κ.α.), το μέταλλο, το γυαλί, η κεραμική/πηλός, τα οργανικά υλικά (οστά, φυτά κ.α.), τα υλικά ζωγραφικής τέχνης (βαφές κ.α.) κλπ. .
Η ελληνική αρχαιομετρία προάγεται μέσω συγκεκριμένων φορέων στην Ελλάδα. Αρχικά τα εξής ερευνητικά ιδρύματα: το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας στο Ε.Κ.Ε.Φ.Ε «Δημόκριτος», το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ στο Ι.Τ.Ε. Κρήτης, το Ινστιτούτο Πολιτιστικής και Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας (Ι.Π.Ε.Τ.) στην Ξάνθη και το Διαγνωστικό Κέντρο Έργων Τέχνης στο Ίδρυμα Ορμύλια. Επιπρόσθετα, πλείστα ελληνικά Πανεπιστήμια συνδράμουν στο έργο της αρχαιομετρίας με μεταπτυχιακά προγράμματα εξειδίκευσης (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου κ.α.) και με εργαστήρια αρχαιομετρίας (Κέντρο Αρχαιομετρίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Εργαστήριο Αρχαιομετρίας Πανεπιστήμιου Πελοποννήσου, Τμήμα Χημικών Μηχανικών Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ.α.). Πολλά εργαστήρια του Υπουργείου Πολιτισμού και Ξένων Αρχαιολογικών Σχολών, οι οποίες δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, συμμετέχουν ενεργά στην αρχαιομετρική διαδικασία, με κορυφαία εξ αυτών την Ελληνική Αρχαιομετρική Εταιρεία, ιδρυθείσα το 1982, μιας εκ των παλαιοτέρων στην Ευρώπη, με χιλιάδες δράσεις, δημοσιεύσεις και συμμετοχές σε ερευνητικά προγράμματα έκτοτε. Τέλος, συνεισφορά στην αρχαιομετρία ενέχουν τα δεκάδες περιοδικά αρχαιομετρίας, όπως, επίσης, και 40 εργαστήρια αρχαιομετρίας και 85 Εργαστήρια με αρχαιομετρικές δραστηριότητες σε διεθνές επίπεδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λυριτζής, Γ., 2007. Φυσικές επιστήμες στην αρχαιολογία, Αθήνα: εκδόσεις Δάρδανος.
- Λυριτζής, Ι. (επιμ.), 2008. Νέες Τεχνολογίες στις Αρχαιογνωστικές Επιστήμες, Αθήνα: εκδόσεις Gutenberg.
- Λυριτζής, Ι. και Ζαχαριάς, Ν., 2010. Αρχαιοϋλικά (αρχαιολογικές, αρχαιομετρικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις), Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
- Renfrew, C. and Bahn, P., 2013. Αρχαιολογία, Θεωρίες, μεθοδολογία και πρακτικές εφαρμογές, Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα.
- Michael Richards and Kate Britton, 2020. Archaeological Science: an Introduction, Cambridge University Press.
