Της Χιόνας Οικονομάκη,
Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της κομβικής δεκαετίας του ’20 με ιδιαίτερα έντονη συμμετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι και μία πεζογραφία ιδιότυπη, εμφανώς επηρεασμένη από τον ιδεολογικό του προσανατολισμό. Κριτικός, δημοσιογράφος, μεταφραστής, ρήτορας εργατικών και φοιτητικών συγκεντρώσεων και φυσικά πεζογράφος, ο Πέτρος Πικρός αποτελεί μία εμβληματική μορφή της ελληνικής λογοτεχνίας που συνέβαλε καθοριστικό ρόλο στην ανανέωση του ελληνικού ρεαλισμού.
Ο ίδιος μεγάλωσε στην Ελβετία και ακολούθησε ιατρικές σπουδές στη Γερμανία και τη Γαλλία, όπου και ήρθε σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες, από τις οποίες και επηρεάστηκε καθοριστικά. Το 1919 ο Πέτρος Πικρός θα εγκατασταθεί στην Ελλάδα όπου και θα εμπλακεί άμεσα με το εργατικό και φοιτητικό κίνημα. Η παρουσία του στον χώρο της αριστεράς ήταν ιδιαίτερα έντονη, ενώ το 1921 εισήχθη και επίσημα στην Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Νεολαία της Αθήνας. Ακόμη, διετέλεσε Αρχισυντάκτης του «Ριζοσπάστη», ενώ εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε πλήθος εφημερίδων αποσχολούμενος με κάθε είδους θεματικές, ενώ παράλληλα ασχολούνταν ενεργά με τη λογοτεχνία.
Το λογοτεχνικό έργο του Πικρού είναι, σαφέστατα, βαθιά επηρεασμένο από την ιδεολογία του, ενώ σε αυτό διακρίνεται το εξής παράδοξο αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρον χαρακτηριστικό. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων η έκβαση των ιστοριών του είναι «ανοιχτή», δίχως να δίνεται κάποιο συγκεκριμένο τέλος, λυτρωτικό ή όχι για τους χαρακτήρες. Φυσικά, το μοτίβο αυτό που διέπει την πεζογραφία του Πικρού δεν είναι συγκυριακό, αλλά έγκειται στην αντίληψη του ίδιου πως η λογοτεχνία θα πρέπει να αντικατοπτρίζει, πλήρως, την κοινωνία. Συνεπώς, όσο τα κοινωνικά προβλήματα διαιωνίζονταν χωρίς να υπάρχει κάποια λύση για αυτά, ήταν μάταιο η ρεαλιστική λογοτεχνία να δημιουργεί την ψευδαίσθηση της διεξόδου, ενός τέλους ατελούς και στην πραγματικότητα μη προσεγγίσιμου.
Οι ήρωες του Πέτρου Πικρού είναι άνθρωποι κατώτερων κοινωνικών τάξεων που, πολλές φορές, απεικονίζονταν στην έσχατη κατάσταση που θα μπορούσαν να βρίσκονται. Η απολύτως ρεαλιστική περιγραφή της καθημερινότητας των ανθρώπων που ζουν κάτω από τα όρια της επιβίωσης είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της πεζογραφίας του, ενώ ο ίδιος ο συγγραφέας φαίνεται να αντιμετωπίζει με μία πολύ ελαφριά συμπάθεια τους κατατρεγμένους χαρακτήρες που δημιουργεί. Χαρακτήρες που βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας, συνήθως ακολουθώντας μία παραβατική, αποκλίνουσα από τη νόρμα, συμπεριφορά και που συχνά τοποθετούνται σε κλειστούς και σκοτεινούς χώρους, σε μία συμβολιστική απόδοση των κοινωνικών ανισοτήτων και της ανέχειας την οποία υφίστανται. Ο ασφυκτικά καταπιεσμένος χώρος βρίσκεται σε σύμπνοια με τον «εγκλωβισμό» μέσα στον οποίο ζούσαν τα περιθωριοποιημένα άτομα κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, δέσμιοι του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκονται αλλά και της ίδιας της ζωής, που με έναν παράδοξο και συνάμα μοιρολατρικό τρόπο φαίνεται να είναι προδιαγεγραμμένη.
Επιπρόσθετα, το έργο του χαρακτηρίζεται από μία οπτική πεσιμιστική που προσεγγίζει με απόλυτη αμεσότητα και ειλικρίνεια τις συνθήκες διαβίωσης των βασανισμένων ανθρώπων, εκείνων που βρίσκονται στη θέση των θυμάτων της κοινωνικής πραγματικότητας, εκείνων που μαστίζονται από εσωτερικές και εξωτερικές δυσμένειες. Η λεπτομερής, αυτή, αποτύπωση της κοινωνικής πραγματικότητας περιλαμβάνει και κάποια νατουραλιστικά στοιχεία που συμβάλλουν στη διαμόρφωση μίας θεώρησης «αδιέξοδης» και θλιβερής μα ταυτοχρόνως ειλικρινούς.
Ο Πέτρος Πικρός είναι ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους της γενιάς του Μεσοπολέμου. Ένας συγγραφέας που ένιωσε τον παλμό της κοινωνικής πραγματικότητας και δεν επαναπαύτηκε ποτέ. Ένας συγγραφέας που κατόρθωσε να προσδώσει μία ανανεωτική χροιά στον άλλοτε αυστηρά ηθογραφικό ρεαλισμό που χαρακτήριζε τη λογοτεχνική παραγωγή της χώρας μας, αφήνοντας ανεξίτηλο στις σελίδες της λογοτεχνίας μας το δικό του στίγμα. Ένα στίγμα ιδιαίτερο και μοναδικό που θα αποτελεί πάντοτε πηγή έμπνευσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ντουνιά Χριστίνα, Πέτρος Πικρός: Τα όρια και η υπέρβαση του νατουραλισμού, Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2006.
