Της Ειρήνης-Μαρίας Εξάρχου,
Μια νέα τάση, αλλά και πρόκληση για το δημόσιο διεθνές δίκαιο, αποτελεί αυτό που αποκαλούμε ”remedial secession”, η λεγόμενη απόσχιση εδαφών που υποστηρίζουν την αυτονομία τους από το κυρίαρχο κράτος. Συνήθως, μέσα από την διεθνή ιστορία γνωρίζουμε πως η ανεξαρτησία επέρχεται ύστερα από πόλεμο και έτσι διαχωρίζεται ένα ”new born state” από το κυρίαρχο, δηλαδή το ”parent state” του. Πλέον, όμως, πολλές περιοχές έχουν αρχίσει έναν αγώνα προς την ανεξαρτησία με διαφορετικές μεθόδους και έτσι το διεθνές δίκαιο με ελλιπή νομοθεσία ως προς το ζήτημα, δυσκολεύεται να δώσει λύσεις.
Αρχικά, θα πρέπει να ορίσουμε το κράτος, το οποίο σύμφωνα με τη Σύμβαση του Montevideo θα πρέπει να διαθέτει τα εξής στοιχεία: λαό, μόνιμο πληθυσμό που διαμένει σε μια συγκεκριμένη επικράτεια, κυβέρνηση και δυνατότητα σύναψης σχέσεων με άλλα κράτη, δηλαδή νομική υπόσταση. Ως προς τον ορισμό του secession, υπάρχει διχογνωμία. Κάποιοι διεθνολόγοι προσδιορίζουν την έννοια ως «τη δημιουργία μιας νέας οντότητας παίρνοντας έδαφος και πληθυσμό από ένα ήδη υπάρχον κράτος και παρά ή με τη θέληση αυτού», αλλά δεν υπάρχει ένας ενιαίος οργανικός ορισμός. Συνήθως, δηλαδή, αναφερόμαστε σε κράτη, τα οποία περιλαμβάνουν διάφορων ειδών μειονότητες που διεκδικούν την ανεξαρτησία τους, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τις περιοχές Donetsk και Luhansk στην Ουκρανία.
Παράλληλα, έχουν προκύψει και περαιτέρω κατηγορίες του ”remedial secession” όπως το ”unilateral secession’’, δηλαδή την απόσχιση εδάφους και πληθυσμού από ήδη υπάρχον κράτος, χωρίς απαραίτητα, τη συγκατάθεσή του, το ”constitutional secession”, δηλαδή την απόσχιση που στηρίζεται σε συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα και τέλος το ”consensual secession”, όπου η δημιουργία της νέας οντότητας είναι συναινετική με το parent state και συνήθως προϊόν διαπραγματεύσεων. Περίπτωση ”consensual secession” αποτελεί αυτή της δημιουργίας του Νότιου Σουδάν, ύστερα από απόσχιση εδάφους από την Δημοκρατία του Σουδάν. Αξίζουν να αναφερθούν και περιπτώσεις ”constitutional secession” με Συντάγματα που αναφέρουν το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών τους, όπως αυτό του 1974 της πρώην Γιουγκοσλαβίας αλλά και το άρθρο 72 του Συντάγματος της ΕΣΣΔ του 1977 που μιλάει για right to secession. Στον αντίποδα, Συντάγματα όπως αυτό της Τουρκίας, καταδικάζουν σθεναρά τέτοιου είδους δικαιώματα, καθώς βλάπτουν την εδαφική ακεραιότητα του κράτους.
Κατά το παρόν δημόσιο διεθνές δίκαιο, το δικαίωμα απόσχισης ούτε απαγορεύεται αλλά ούτε και επιτρέπεται με γενικά σχόλια της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ να κάνουν λόγο μόνο για δικαίωμα αυτοδιάθεσης. Και πάλι, όμως, το ζήτημα χαρακτηρίζει μια ασάφεια, αφού όλοι οι άνθρωποι -σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών- έχουν έτσι κι αλλιώς δικαίωμα να αυτοκαθορίζονται ή μάλλον σύμφωνα με την αρχή της ισότητας, να αναπτύσσουν ελεύθερα την προσωπικότητά τους χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις και να επιδιώκουν την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική τους ανάπτυξη. Κάθε κράτος προφανώς έχει την υποχρέωση να σέβεται το δικαίωμα του self-determination. Περιλαμβάνεται, όμως, το δικαίωμα του secession σε όλα τα παραπάνω; Και σε τι διαφέρει με το δικαίωμα αυτοδιάθεσης;
To τελευταίο ερμηνεύεται ευρύτατα από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ κυρίως για να προστατεύσει κατεχόμενους πληθυσμούς από τις δυσχερείς συνέπειες της αποικιοκρατίας και να διατηρήσουν έτσι την «ακεραιότητα του λαού», αναγνωρίζοντας για παράδειγμα στην Παλαιστίνη το δικαίωμα του self determination. Λίγη όμως σημασία έχει, αφού και πάλι δεν υπάρχει συγκεκριμένο και ουσιαστικό ρυθμιστικό πλαίσιο. Όπως και στην περίπτωση του Κοσόβου το 1999 έγινε φανερό, πως πολλές φορές πολιτικά κίνητρα εμποδίζουν και τον ίδιο τον ΟΗΕ να μιλήσει καθαρότερα και να ορίσει το ”secession”. H απόσχιση του Κοσόβου από τη Σερβία αποτελεί περίπτωση unilateral secession.
Τέλος, η μόνη περίπτωση κατά την οποία κατά γενική ομολογία επιτρέπεται από το διεθνές δίκαιο η λεγόμενη απόσχιση είναι, εαν πρόκειται για περίπτωση κατάφωρης παραβίασης δικαιωμάτων των μειονοτήτων που κατοικούν στο έδαφος του parent state από το ίδιο το parent state (εάν δηλαδή έχουν καταλήξει να τους αντιμετωπίζουν σαν πολίτες β’ κατηγορίας) και έτσι κρίνεται αναγκαία η ανεξαρτητοποίηση αυτών των μειονοτικών πληθυσμών. Σε αυτήν την περίπτωση η απόσχιση λειτουργεί λυτρωτικά υπό μία έννοια και έτσι θεραπεύει την καταπίεση. Συμπερασματικά, θα λέγαμε πως το ”remedial secession” εφαρμόζεται ως τελευταία λύση σε περιπτώσεις παραβίασης δικαιωμάτων μειονοτήτων και εθνοτικών ομάδων -όπου γίνεται κατάχρηση εξουσίας από το κράτος- και πάντα προστατεύεται ,πάντως, η εδαφική ακεραιότητα του parent state. Άρα, η αρχή της αυτοδιάθεσης είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Αναγκαία είναι, πάντως, μια βαθύτερη επίλυση του ζητήματος σε επίπεδο διεθνούς δικαίου με εκ νέου κωδικοποίηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The Essence of Remedial Secession: From the Perspectives of Human Right and Preservation of Natural Resources, scirp.org, διαθέσιμο εδώ
