Της Χριστίνας Κοντόγιωργα,
Η Χιλή αποτελεί τη γενέτειρα των μεγαλύτερων ποιητών και διάσημων νικητών του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας ֗ποιητών κι αντι-ποιητών, που θα αφήσουν το στίγμα τους μέσα από την πρωτοπόρα για τον 20ο αιώνα αποτύπωση του ιστορικού και πολιτικού στοιχείου και των οποίων η πένα θα χαρακτηρισθεί επαναστατική, τολμηρή και ιδιόρρυθμη.
Γεννηθείσα στην Κοιλάδα Elqui της Χιλής, η Gabriela Mistral θα φθάσει από τη φτωχή και ταπεινή της διαβίωση στο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1945. Υπήρξε νομάδα διευθύντρια εκπαιδευτικός και παιδαγωγός, άκρως πνευματώδης κι ενθουσιώδης, αλληλέγγυα των αυτοχθόνων οικισμών και μιγάδων, ούσα η ίδια Ινδιάνα. Ήταν μια αγροτική δασκάλα, με ασκητική και γήινη ζωή, με βαθιά έχθρα στο κοσμοπολίτικο κι εξευρωπαϊστικό μοτίβο, που έπλεξε το εγκώμιο στην πρώτη ύλη της χιλιανής γης. Ο λόγος της είναι απλοϊκός και λαϊκός και μέσα από αυτόν αποζητά την ελευθερία, την ειρήνη και τη δικαιοσύνη. Στον ποιητικό διάβα της θα συναντήσει επικριτές, που, ωστόσο, δεν θα πτοήσουν την υπερηφάνεια της, που, καθώς υποστήριζε, πήγαζε από την ουσιαστική αγάπη για τη γη της.
Αριστοκράτης Χιλιανός ποιητής, με μητέρα ποιήτρια, ο Vicente García-Huidobro Fernández είναι πρωτοπόρος με το λογοτεχνικό κίνημα avant garde, ενώ, παράλληλα, θεωρείται δημιουργός και θεράπων του λογοτεχνικού κινήματος Creacionismo, που θα πει Δημιουργισμός. Φοίτησε σε εβραϊκό λύκειο στο Σαντιάγο, από το οποίο αποβλήθηκε λόγω του ότι φορούσε ένα δαχτυλίδι που έμοιαζε με βέρα. Το 1910 σπούδασε φιλολογία στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου της Χιλής και το 1912 εξέδωσε το πρώτο του περιοδικό με τίτλο Musa Joven.
Ο Humberto Díaz-Casanueva υπήρξε ποιητής, διπλωμάτης και εκπαιδευτικός. Το 1970 θα διοριστεί από τον Σοσιαλιστή Πρόεδρος Salvador Allende ως Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Χιλής στα Ηνωμένα Έθνη, θητεία που θα υπηρετήσει από το 1970 έως και το πραξικόπημα του 1973. Το 1971 θα κερδίσει το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Χιλής, ενώ θα αποβιώσει στις 22 Οκτωβρίου σε ηλικία 86 ετών.
Έχοντας αφήσει την υπογραφή του στη χιλιανή και παγκόσμια κουλτούρα, ο Pablo Neruda αναγνωρίστηκε, μαζί με τον Αργεντίνο Jorge Francisco Luis Borges, ως ένας εκ των 26 συγγραφέων του δυτικού κανόνα και ξεχώρισε για την ιδιοφυΐα του και την εμπλοκή του με το πολιτικό στοιχείο. Κομμουνιστής, υπηρέτησε ως Αριστερός πολιτικός και διπλωμάτης, ενώ υπήρξε σύμβουλος Allende. Από την εφηβεία του κιόλας ξεκίνησε να δημοσιεύει άρθρα και ποιήματα για την τοπική εφημερίδα, έχοντας τη στήριξη της δασκάλας και μετέπειτα συναδέλφου του, Gabriela Mistral. Το σήμα κατατεθέν του ήταν το πράσινο μελάνι, που συμβόλιζε την επιθυμία και την ελπίδα. Ο Neruda θα αφήσει την τελευταία του πνοή το 1973, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα – oρόσημο στη xιλιανή ιστορία το 1973, υπό την ηγεσία του στρατηγού Augusto Pinochet, όποτε και θα έρθει η ανατροπή της δημοκρατικά εκλεγμένης και βασισμένης στην εξάλειψη της φτώχειας και της ανισότητας σοσιαλιστικής διακυβέρνησης του Salvador Allende, την οποία θα διαδεχθούν οι αλλεπάλληλες κι απεχθείς δολοφονίες, εξαφανίσεις και βιασμοί αντιφρονούντων πολιτών και ιθυνόντων προσώπων, καθώς και βανδαλισμοί πολιτιστικής κληρονομιάς.
Στις 23 Ιανουαρίου του 2018 θα φύγει από τη ζωή στα 103 του χρόνια ο Nicanor Parra, χαρακτηριζόμενος από την αντιποιητική κι αναμορφωτική του χροιά, την οποία εισαγάγει με τη δεύτερη ποιητική συλλογή του ονόματι Poemas y antipoemas το 1954. Το ρεύμα της αντιποίησης θα καθορίσει την ισπανική λογοτεχνία, τους μπιτ και κάθε εξελικτική τάση, που ρημάζει το ποιητικά κατεστημένο. Ακραία ορθολογιστής και ρεαλιστής, ο Parra μελλοντικά στρέφεται και στην αυτοϋπονόμευση του ίδιου του λόγου του.
Κάτοχος πλειάδας βραβείων, ο ποιητής Gonzalo Rojas με επιρροές από τους κλασικούς, καθώς και από τους Γάλλους Valéry, Baudelaire και Rimbaud, γεννιέται στη Χιλή του 1917 σε εργατική οικογένεια και θα γίνει νεαρός αρχισυντάκτης στο περιοδικό Αντάρκτικα του Σαντιάγο και μετέπειτα λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Βαλπαραΐσο, μέχρι η δικτατορία του Pinochet να του απαγορεύσει να διδάξει σε οποιοδήποτε πανεπιστήμιο της Χιλής και να του αφαιρέσει την υπηκοότητα, όποτε και το Πανεπιστήμιο του Ροστόκ της Ανατολικής Γερμανίας του προσφέρει μία θέση. Το 1948 εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή και το 1992 θα τιμηθεί με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Χιλής και το Βραβείο «Βασίλισσα Σοφία». Η Κυβέρνηση της Χιλής με τον θάνατο του Rojas θα κηρύξει διήμερο πένθος.
Ο Enrique Lihn Carrasco υπήρξε κατά κύριο λόγο Χιλιανός ποιητής, μα και συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και σκιτσογράφος, ωστόσο καταπιάστηκε με δοκίμια, διηγήματα, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και κόμικς. Από μαθητής ακόμη στο Λύκειο Αλεμάν του Σαντιάγο, ο Lihn θα επιδείξει την κλίση του στα γράμματα, γνωρίζοντας ήδη την ισπανική, τη γαλλική, την αγγλοσαξονική και τη λατινοαμερικανική γλώσσα. Σε ηλικία μόλις δεκατριών ετών, το 1942, εγγράφεται στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Χιλής με τη βλέψη της ζωγραφικής τέχνης, την οποία θα εγκαταλείψει για τη συγγραφική του καριέρα. Γίνεται ενεργό μέλος του Λαϊκού Μετώπου Δράσης στη Χιλή, με αισθητή υποστήριξή του στον Salvador Allende κατά τις προεδρικές εκλογές του 1958 και του 1964. Το 1965, σε ηλικία τριάντα πέντε ετών, ο Lihn λαμβάνει υποτροφία από την U.N.E.S.C.O. για σπουδές μουσειολογίας κατά μήκος πολλών ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Στο διάστημα 1970 έως 1973 διευθύνει το εργαστήρι ποίησης στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Χιλής κι υπηρετεί ως ερευνητής καθηγητής λογοτεχνίας στο Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών, με επικεφαλής τον Cristián Huneeus, στη Σχολή Φυσικών και Μαθηματικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Χιλής από το 1972.
Με γαλλική καταγωγή, ο Jorge Teillier γεννιέται στη νότια Χιλή κι ανατρέφεται, με απώτερο σκοπό να γίνει καθηγητής ιστορίας. Μυείται από τον καθηγητή Cid στον σουρεαλισμό κι ερωτεύεται την ποίηση. Γόνος κομμουνιστή και πατέρας ο ίδιος εξορισμένης κόρης, διαχωρίζει την ιδεολογία από το έργο του, για το οποίο λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του θα χαρακτηρισθεί ως ο πρώτος ποιητής του έθνους. Θεωρείται πως έχτισε ένα νέο ποιητικό ιδεώδες, μέσα από μία συναισθηματική γλώσσα και μία μετασουρεαλιστική και μυστικά ρεαλιστική νόρμα.
Ηθικός ποιητής μαζί με τον Teillier, ο συγγραφέας και ποιητής Oscar Hahn γεννιέται το 1938 στη Χιλή κι αποτελεί μέλος της λογοτεχνικής γενιάς της δεκαετίας του 1960. Ο Hahn θα κερδίσει ήδη από το 1959 πολλά διακεκριμένα βραβεία, καθώς και το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας στη Χιλή και το Βραβείο Ιβηροαμερικανικής Ποίησης “Pablo Neruda”. Το 1972 ορίζεται μέλος του Προγράμματος Διεθνών Συγγραφέων κι, επιστρέφοντας στη Χιλή, θα γίνει επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Χιλής, Arica. Έναν χρόνο αργότερα, η δικτατορία του Pinochet θα τον συλλάβει και θα απαγορεύσει την κυκλοφορία του βιβλίου του Love’s Disease. Θα αποτελέσει μέλος της Γλωσσολογικής Ακαδημίας της Χιλής και θα συμμετάσχει στην οργανωτική επιτροπή του Διεθνούς Συνεδρίου Ισπανικής Γλώσσας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- González, M. (1987). Chile 1972-73: The Workers United in Revolutionary Rehearsals. ed. Colin Barker, London, pp 81.
- Robbins, D. (2019). The History of Chile: A Fascinating Guide to Chilean History. Independently published.
- Skarmeta, A. (2022). Ο Ταχυδρόμος του Νερούδα. Αθήνα: Κλειδάριθμος.
