Της Ελένης Αβραμίδου,
Η 1η Νοεμβρίου αποτελεί την Πανελλήνια Ημέρα δωρεάς οργάνων και είναι μια σημαντική υπενθύμιση της αξίας των μεταμοσχεύσεων. Ως μεταμόσχευση ονομάζουμε την επέμβαση κατά την οποία ένας ιστός ή όργανο εισάγεται σε έναν ασθενή που αποτελεί και τον λήπτη. Η πηγή του οργάνου ή ιστού μπορεί να είναι είτε ο ίδιος ο λήπτης, που και στην προκειμένη περίπτωση ονομάζεται αυτομεταμόσχευση, είτε ένας άλλος άνθρωπος-δότης, γενετικά μη ταυτόσημος με τον δέκτη και ονομάζεται αλλογενής μεταμόσχευση. Υπάρχει και η λιγότερο διαδεδομένη περίπτωση της ξενομεταμόσχευσης, που όργανα ή ιστοί διαφορετικών από τον άνθρωπο ειδών (π.χ. χοίρων) μεταμοσχεύονται σε έναν λήπτη.
Αναφορικά με τη μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων, τα όργανα για τα οποία πραγματοποιούνται σήμερα μεταμοσχεύσεις είναι η καρδιά, οι πνεύμονες, το ήπαρ, το πάγκρεας, οι νεφροί και το έντερο, με πιο συχνά πραγματοποιούμενη μεταμόσχευση να είναι αυτή των νεφρών. Σήμερα, το όργανο που μεταμοσχεύεται μπορεί να προέρχεται είτε από μετά θάνατον δωρεά είτε από ανιδιοτελή ζώσα δωρεά, κυρίως στην περίπτωση μεταμόσχευσης νεφρού, αλλά και σε περιπτώσεις μεταμόσχευσης ήπατος, λεπτού εντέρου και πνεύμονα.
Η μεταμόσχευση είναι μια σύνθετη διαδικασία και μια πολύπλοκη επέμβαση που επιφέρει τον κίνδυνο σοβαρών –άμεσων ή σε δεύτερο χρόνο– επιπλοκών. Η περιπλοκότητα της διαδικασίας έγκειται στη φύση των επεμβάσεων με τις πολλαπλές αγγειακές αναστομώσεις, στην ανοσοκαταστολή που θα πρέπει να υποβληθεί ο λήπτης και στη γενικότερη κατάσταση του ασθενούς. Ωστόσο, οι μεταμοσχεύσεις αποτελούν τη βέλτιστη και πολλές φορές μοναδική λύση σε ασθενείς με τελική ανεπάρκεια ζωτικών οργάνων, βελτιώνοντας κατά πολύ την ποιότητα ζωής τους και το προσδόκιμο επιβίωσής τους.
Με μια μικρή ιστορική αναδρομή διαπιστώνουμε πως ο κλάδος αυτός της ιατρικής επιστήμης είναι σχετικά πρόσφατος. Συγκεκριμένα, μόλις το 1954 πραγματοποιήθηκε η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση νεφρού μεταξύ ομοζυγωτικών διδύμων από τους Joseph Murray και John Merrill, ενώ και για αρκετά ακόμη χρόνια, λόγω της έλλειψης κατάλληλης ανοσοκατασταλτικής αγωγής, οι μόνες μεταμοσχεύσεις που είχαν επιτυχία ήταν αυτές μεταξύ ζευγών γενετικά πανομοιότυπου δότη-λήπτη.
Μύθοι και αλήθειες
Η ιδέα της μεταμόσχευσης πολλές φορές, λόγω ελλείπων γνώσεων και λανθασμένων αντιλήψεων, αποτελεί αντικείμενο διχασμένων απόψεων, με πολλούς να την κατακρίνουν. Ακολουθούν επιστημονικά τεκμηριωμένες απαντήσεις σε μερικές από τις πιο συχνές ανησυχίες και ερωτήσεις αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις.
Εάν οι γιατροί γνωρίζουν ότι είμαι εγγεγραμμένος στο μητρώο δωρητών δεν θα προσπαθήσουν να σώσουν τη ζωή μου σε τυχόν νοσηλεία μου σε δημόσιο νοσοκομείο
Η προστασία και υπεράσπιση της ανθρώπινης ζωής αποτελεί προτεραιότητα κάθε ιατρού με βάση τον όρκο του Ιπποκράτη. Η αφαίρεση οργάνων πραγματοποιείται μετά την επέλευση του θανάτου, είτε εγκεφαλικού είτε καρδιακού. Η διάγνωση του θανάτου επιτελείται από μια ομάδα ιατρών, πλήρως ανεξάρτητη της ομάδας μεταμοσχεύσεων, η οποία περιλαμβάνει τον θεράπων ιατρό και ιατρούς άλλων ειδικοτήτων (αναισθησιολόγους, νευρολόγους, νευροχειρουργούς κ.ά.). Μόνο μετά την πιστοποίηση θανάτου ενημερώνεται ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων και ελέγχεται εάν ο ασθενής είναι εγγεγραμμένος στο μητρώο δωρητών.
Με τη μετά θάνατον δωρεά οργάνων μου, το σώμα μου θα παραμορφωθεί
Αυτή η άποψη φυσικά είναι λανθασμένη, οι ιατροί που πραγματοποιούν την αφαίρεση των οργάνων από τον νεκρό δότη οφείλουν και δείχνουν τον ύψιστο σεβασμό στο σώμα του.
Η θρησκεία μου είναι κατά της μεταμόσχευσης
Στην πραγματικότητα και ενάντια στην κοινή γνώμη, οι περισσότερες θρησκείες τίθενται υπέρ της μεταμόσχευσης, καθώς αυτή ασπάζεται την αρχή της υπεράσπισης της ανθρώπινης ζωής. Ειδικότερα, αναφορικά με την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία, αυτή σύμφωνα με την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι υπέρ των μεταμοσχεύσεων, χαρακτηρίζοντας αυτές ως μια μορφή ελπίδας ζωής για τον λήπτη.
Η λίστες αναμονής δεν είναι έγκυρες και αξιόπιστες
Σύμφωνα με τα άρθρα 32 και 33 του Νόμου Υπ’ αριθμόν 5034, η κατανομή των οργάνων προς μεταμόσχευση γίνεται με διαφανή, αντικειμενικά και επιστημονικά κριτήρια, σύμφωνα με τις αρχές της ίσης μεταχείρισης, της διαφάνειας και της δικαιοσύνης. Τα κριτήρια κατανομής των οργάνων που λαμβάνονται υπόψη είναι τα εξής:
- ο επείγων χαρακτήρας της μεταμόσχευσης
- ο χρόνος αναμονής για μεταμόσχευση του υποψήφιου λήπτη
- η απουσία ασυμβατότητας
- το ιατρικό όφελος για τον λήπτη
Επιπλέον, εφαρμόζεται διακριτό σύστημα κατανομής ανά όργανο. Για παράδειγμα, στις μεταμοσχεύσεις ήπατος λαμβάνεται υπόψιν το σύστημα ταξινόμησης MELD.
Πώς μπορώ να εγγραφώ στο μητρώο μεταμοσχεύσεων; Γίνεται να δωρίσω τα όργανα μου ακόμη και εάν δεν είμαι εγγεγραμμένος;
Οποιοσδήποτε επιθυμεί να εγγραφεί στο Μητρώο Δωρητών μπορεί να το κάνει, συμπληρώνοντας τη «Δήλωση Δωρεάς Οργάνων και Ιστών», η οποία είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και στα γραφεία του. Στην περίπτωση που κάποιος δεν έχει δηλώσει γραπτώς επιθυμία ή άρνηση δωρεάς οργάνων μετά θάνατον, την απόφαση αυτή λαμβάνουν οι συγγενείς του, με γνώμονα τις επιθυμίες του όταν βρισκόταν εν ζωή.
Ελληνική πραγματικότητα: Πού βρίσκεται η χώρα μας αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις;
Στην Ελλάδα λειτουργούν αυτή τη στιγμή 6 μονάδες μεταμοσχεύσεων, εκ των οποίων 5 πραγματοποιούν μεταμοσχεύσεις νεφρού, 2 πραγματοποιούν μεταμοσχεύσεις ήπατος, 1 πραγματοποιεί μεταμοσχεύσεις παγκρέατος και 1 πραγματοποιεί μεταμοσχεύσεις καρδιάς-πνευμόνων. Η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση στη χώρα μας πραγματοποιήθηκε το 1968 στο ΑΧΕΠΑ και πρόκειται για μια μεταμόσχευση νεφρού της οποίας χειρουργός ήταν ο Κ. Τούντας.
Σήμερα, η κατάσταση στη χώρα μας σχετικά με τον αριθμό πραγματοποιούμενων μεταμοσχεύσεων είναι αποκαρδιωτική. Ενδεικτικά, να αναφέρουμε πως ο αριθμός δοτών ανά εκατομμύριο πληθυσμού στη χώρα μας ανέρχεται σε λιγότερο από 5 δότες, ενώ σε χώρες όπως η Ισπανία ξεπερνάνε τους 40. Αυτό έχει οδηγήσει σε μεγάλους χρόνους αναμονής. Παραδείγματος χάριν, για ένα νεφρικό μόσχευμα ο μέσος χρόνος αναμονής στη λίστα αγγίζει τα 9 χρόνια, ενώ, αντίστοιχα, σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη ανέρχεται μόλις στα 3.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες από επιφανείς επιστήμονες της χώρας μας και του εξωτερικού για τον εκσυγχρονισμό των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα. Σημαντικότερη αποτελεί αυτή του νέου νομοσχεδίου που θεσπίστηκε το 2023, που, μεταξύ των άλλων, επιτρέπει πλέον μεταμοσχεύσεις από όργανα που προέρχονται από δωρεά μετά από καρδιακό θάνατο, γεγονός που αναμένεται να αυξήσει τις μεταμοσχεύσεις ακόμα και κατά 50%. Επιπλέον, καμπάνιες ενημέρωσης που αφορούν ενημέρωση σε σχολεία, αλλά και ενημερώσεις ενήλικου πληθυσμού σκοπεύουν στην έγκυρη και εμπεριστατωμένη ενημέρωση και αποστιγματοποίηση αυτού του ιατρικού τομέα. Τέλος, η ίδρυση του Κέντρου Έρευνας και Καινοτομίας στη Μεταμόσχευση Συμπαγών Οργάνων του Α.Π.Θ., στο πλαίσιο της Ειδικής Μονάδας Βιοϊατρικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (Ε.Μ.Β.Ι.Ε.Ε.) της Ιατρικής του Α.Π.Θ, μπορεί να ενίσχυση την ερεύνα πάνω στον συγκεκριμένο τομέα, καθιστώντας τη χώρα μας πρωτοπόρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Facts and myths about organ donation, americantransplantfoundation.org. Διαθέσιμο εδώ
- Εκσυγχρονισμός του δικαίου για τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων, Ελληνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων, eom.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Organ Transplantation in Greece: The Need for Mediation, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ
- An overview of solid organ transplantation, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
