Του Ιούλιου Παπάζογλου,
Η λέξη εμφύλιος είναι μία έννοια που ταλανίζει το Ελληνικό γένος ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ. Κάθε ελληνική οικογένεια, έχει στο βιογραφικό της μία ιστορία από τους εμφυλίους ή ένα θύμα, κάνοντας την εξιστόρηση των γεγονότων, εκείνων των εποχών ακόμα πιο δύσκολη. Δυστυχώς, η ιστορία δεν έχει ασχοληθεί επαρκώς και αντικειμενικώς με το θέμα των εμφυλίων, όπως ακριβώς και τα σχολεία τα οποία προτιμάνε να προσπεράσουν τα κεφάλαια που αναφέρονται σε αυτές τις μαύρες εποχές. Η ιστορία ενός λαού δεν έχει να επιδείξει μόνο τις χρυσές σελίδες του, πρέπει να φανερώνει και τις σκοτεινές πλευρές του, καθώς η γνώση των λαθών βοηθάει τις νεότερες γενεές να μην επαναλάβουν τα σφάλματα των προκατόχων τους.
Όταν στις 27 Απριλίου του 1941, οι Γερμανοί ύψωναν τη σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, κανένας Έλληνας δεν μπορούσε να φανταστεί πόσο θα κρατούσε αυτή η κατοχή αλλά και το πια τραγικά γεγονότα θα την ακολουθούσαν. Γρήγορα, σχεδόν όλος ο ελληνικός πληθυσμός οργανώθηκε σε αντιστασιακές οργανώσεις, οι οποίες προκαλούσαν με τις δράσεις τους, σοβαρά προβλήματα στις γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής. Τον Σεπτέμβριο του 1941, ιδρύθηκε το ΕΑΜ και λίγο αργότερα ακολούθησε και το στρατιωτικό του σκέλος, ο ΕΛΑΣ. Το ΕΑΜ, ιδρύθηκε από μέλη του ΚΚΕ το οποίο είχε κηρυχτεί παράνομο από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, προσπαθώντας να βρουν έναν τρόπο να πολεμήσουν ενάντια στον κατακτητή. Τα στελέχη του ΕΑΜ, τα οποία είχαν συνηθίσει να κρύβονται από την αστυνομία και είχαν εκπαιδευτεί κατάλληλα στην τεχνική του σαμποτάζ, γρήγορα κατάφεραν να οργανωθούν, να συντονιστούν και να πραγματοποιήσουν τις πρώτες ενέργειες τους κατά των κατοχικών δυνάμεων.
Το ΕΑΜ σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να γίνει ένα παλλαϊκό κίνημα το οποίο αριθμούσε χιλιάδες μέλη και επέκτεινε την επιρροή του και εκτός Αθηνών, οργανώνοντας τα πρώτα του στρατιωτικά τάγματα σε ορεινές και δύσβατες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας, ακολουθώντας μια τακτική ανταρτοπόλεμου. Η βάση του ΕΑΜ, δεν αποτελούταν μόνο από κομμουνιστές, αλλά και από απλούς πολίτες οι οποίοι δεν είχαν ακούσει ποτέ για την κομμουνιστική ιδεολογία και ενδιαφέρονταν αποκλειστικά και μόνο για την απελευθέρωση της πατρίδας τους, κάνοντας έτσι τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ τον κυρίαρχο αντιστασιακό φορέα της χώρας στα δύσκολα χρόνια της κατοχής. Παράλληλα με την δράση του ΕΑΜ, ιδρύθηκαν και άλλες αντιστασιακές οργανώσεις, όπως ο ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα, η ΕΚΚΑ του Δημητρίου Ψαρρού και η ΠΑΟ στη βόρεια Ελλάδα, η οποία αντιστεκόταν στη βουλγαρική κατοχή και αλλοίωση του ελληνικού στοιχείου. Όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις κατάφεραν να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές στον εχθρό, συμβάλλοντας στην καθυστέρηση και στην αλλαγή των επιχειρησιακών σχεδίων των Γερμανών για τη συνέχεια του πολέμου.
Στις 25 Νοεμβρίου του 1942, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, υπό την καθοδήγηση των Αγγλικών δυνάμεων, ανατίναξαν την γέφυρα του Γοργοποτάμου, η οποία αποτελούσε τη μοναδική αρτηρία που συνέδεε την κεντρική Ευρώπη με την Αφρική, καθυστερώντας με αυτό τον τρόπο τη μεταφορά των πολεμοφοδίων και άλλων απαραίτητων αγαθών στις Γερμανικές δυνάμεις του Ρόμελ, οι οποίες προσπαθούσαν να καταλάβουν την Αίγυπτο από τους Βρετανούς. Η επιχείρηση αυτή, ήταν η τελευταία με από κοινού δράση των δύο οργανώσεων, έκτοτε οι δύο αυτές δυνάμεις θα μάχονται για την πρωτοκαθεδρία της αντίστασης, αλλά και για την επιρροή που θα ασκήσουν στην μεταπολεμική Ελλάδα. Το 1943, είναι το έτος στο οποίο η τύχη του πολέμου αλλάζει πλευρά και γέρνει προς την πλάστιγγα των Συμμαχικών Δυνάμεων. Την ίδια στιγμή στο εσωτερικό της χώρας, ξεσπάει ο κατοχικός εμφύλιος, ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις, προκαλώντας σοβαρές επιπτώσεις στη συνέχιση του αντιστασιακού αγώνα αλλά και στις συνειδήσεις χιλιάδων πολιτών.
Βλέποντας τον πόλεμο να τερματίζει με την ήττα των Γερμανικών δυνάμεων και των συμμάχων τους, η κατοχική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη σε συνεννόηση με τις δυνάμεις κατοχής ιδρύουν τα Τάγματα Ασφαλείας, με σκοπό την μείωση της δράσης και την εξόντωση του ΕΑΜ. Το ΕΑΜ, βλέποντας ότι η νίκη των Συμμαχικών Δυνάμεων είναι προ των πυλών, ξεκίνησε δράσεις εξουδετέρωσης των υπόλοιπων οργανώσεων, με σκοπό την μη ύπαρξη τους στον μεταπολεμικό, πολιτικό σχεδιασμό της χώρας. Οι συγκρούσεις που ακολούθησαν μέσα στο 1943 αλλά και το 1944 ήταν σφοδρές, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη διάλυση της ΕΚΚΑ από το ΕΑΜ και τη δολοφονία του αρχηγού της, στις 17 Απριλίου του 1944, αποτελώντας μία από τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία του ΕΑΜ. Αξιοπρόσεκτο, είναι και το γεγονός, ότι κατά τη διάρκεια του κατοχικού εμφυλίου σχεδόν όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις συνεργάστηκαν με τον κατακτητή. Ο ΕΔΕΣ, για να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, συνεργάστηκε ουκ ολίγες φορές με τους Γερμανούς, αλλά και το ΕΑΜ προχώρησε σε συνεργασία με τις Βουλγαρικές δυνάμεις για να εξουδετερώσει την ΠΑΟ, το οποίο και κατάφερε το καλοκαίρι του 1944.
Υπήρξαν, βέβαια και οργανώσεις όπως η οργάνωση Χ, της οποίας η δράση περιοριζόταν εντός των Αθηνών και ο κύριος ρόλος της ήταν η αντίσταση στο ΕΑΜ, προχωρώντας σε συνεργασία με τον κατακτητή για την εξαφάνιση του ΕΛΑΣ από την πρωτεύουσα. Το ΕΑΜ, αποτέλεσε την μοναδική οργάνωση που πολέμησε κατά των ταγμάτων ασφαλείας και των Xιτών, καθώς δεν αναγνώριζε σε αυτούς κανένα ίχνος αντιστασιακής δράσης. Έως, τις αρχές του 1945, όταν και ο ΕΔΕΣ είχε περιοριστεί στην Ήπειρο, το ΕΑΜ ήταν η μόνη οργάνωση που αριθμούσε χιλιάδες μέλη από τα οποία τα περισσότερα είχαν χάσει την ζωή τους στις μάχες με τους κατακτητές αλλά και με τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις, αποτελώντας τη μοναδική δύναμη που θα μπορούσε να καταλάβει την εξουσία, μιμούμενη το παράδειγμα των Παρτιζάνων του Τίτο στην Γιουγκοσλαβία.
Δυστυχώς, ο κατοχικός εμφύλιος δεν έληξε αλλά αποτέλεσε το εναρκτήριο λάκτισμα για την συνέχιση αυτού του αλληλοσπαραγμού, που οδήγησε πολλές οικογένειες να διχαστούν και αδέρφια να σκοτώνονται στο όνομα μίας ιδεολογίας που ποτέ δεν εφαρμόστηκε για το καλό τους, αλλά ως ένας μηχανισμός πλάνης και πόλωσης των μαζών. Το τέλος του πολέμου βρήκε τους Έλληνες διαιρεμένους, σε μία χώρα οικονομικά και πολιτικά κατεστραμμένη, καθώς οι μισοί Έλληνες μετανάστευσαν για ένα καλύτερο μέλλον και οι άλλοι μισοί βασανίστηκαν και εξορίστηκαν για τις ιδέες τους.
Το μετεμφυλιακό κράτος δεν αναγνώρισε τίποτα στους αγωνιστές του ΕΑΜ, οι οποίοι με πείσμα και αυταπάρνηση αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της χώρας, διαπράττοντας μία σοβαρή αδικία, την οποία διόγκωσε η χούντα των συνταγματαρχών, με την αναγνώριση των ταγμάτων ασφαλείας, ως μέρος της Εθνικής Αντίστασης. Την αδικία αυτή, διόρθωσε ο Ανδρέας Παπανδρέου, τον Αύγουστο του 1982, όταν η κυβέρνηση αναγνώρισε το ΕΑΜ ως τμήμα της Εθνικής Αντίστασης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πλακούδας, Σπυρίδων (2017), Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949), Αθήνα: Εκδόσεις Επίκεντρο.
- Καλύβας, Στάθης, & Μαραντζίδης, Νίκος (2016), Εμφύλια Πάθη, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο.
