Του Αντώνη Σολάκου,
Διαβάζοντας τον Σωτήρη Δημητρίου, θα διαπιστώσει κάνεις πως στο μεγαλύτερο μέρος του λογοτεχνικού έργου του οι ήρωες κινούνται μεταξύ εντός και εκτός μιας γραμμής, ενός άτυπου συνόρου ζωής και θανάτου κυριολεκτικού ή μεταφορικού. Από τη μια το εντός καθρεφτίζει την ομαλότητα, τη νόρμα, ενώ από την άλλη το εκτός τη «μη κανονικότητα», μέσα στο ασφυκτικό για τους ήρωες πλαίσιο των σχέσεων της ζωής τους.
Οι ήρωές του, μπλεγμένοι στο εσωτερικό της ανθρώπινης «συνάφειας του κόσμου», προσπαθούν να ξεφύγουν από αυτό που τους καταδιώκει. Ήρωες καθημερινοί, αλλά και ιδιότυποι, αιχμάλωτοι από το παρελθόν και το παρόν τους καταγράφονται μέσω ενός περιμετρικού λογοτεχνικού φακού.
Το μυθιστόρημα Τους τα λέει ο θεός αποτελεί το ενδιάμεσο από τα τρία μυθιστορήματα, που στεγάζονται κάτω από τον άτυπο τίτλο «Η τριλογία των συνόρων»: Ν’ ακούω καλά τ’ όνομά σου, 1993, Τους τα λέει ο Θεός 2002, Σαν το λίγο το νερό, μυθιστόρημα, 2007.
Στο μυθιστόρημα το αστικό τοπίο, που κατεξοχήν χρησιμοποιείται ως σκηνικό στα διηγήματά του, εγκαταλείπεται. Ο φακός στρέφεται προς την ύπαιθρο και στο φαινόμενο της μετανάστευσης. Οι ήρωες του μυθιστορήματος είναι εθνικά διαφορετικοί μεταξύ τους: «ντόπιοι», γηγενείς, ομογενείς, αλλά και αλλοδαποί διαμορφώνουν ένα μωσαϊκό ανθρώπων, που ζει γύρω από ένα μικρό γεωγραφικό τετράγωνο του χάρτη, χωρισμένο από μια γραμμή: το σύνορο διαμορφώνει και τις μεταξύ τους σχέσεις.
Οι ήρωες του μυθιστορήματος οφείλουν να συνεργαστούν για την οικοδόμηση ενός σπιτιού, αφού είναι μάστορες και εργάτες. Ο θεός, ωστόσο, αλλάζει το σκηνικό. Λόγω της βροχής πρέπει οι εργασίες να σταματήσουν. Οι ήρωες αναγκασμένοι να συνυπάρξουν μέσα σε μια αποθήκη, μέχρι να σταματήσει η βροχή, αρχίζουν και κουβεντιάζουν. Μέσα από τους διαλόγους τους, καταλαβαίνουμε τελικά πως δεν είναι και τόσο διαφορετικοί. Όλοι τους έχουν μια ρευστή εθνική ταυτότητα και, έχοντας βιώσει τη μετανάστευση, όλοι τους κουβαλούν ένα φαρμάκι και έναν πόνο μέσα τους…
Τότε ξεκινά να ξετυλίγεται το κουβάρι των προσωπικών εκμυστηρεύσεων και παθημάτων της μετανάστευσης που έχει βιώσει ο καθένας. Κάθε ήρωας έχει την ανάγκη να καθαρίσει τη ψυχή του από τα βάσανα που κουβαλά στη μνήμη του ως ξένο σώμα ή καλύτερα, όπως θα λέγε και ο Σωτήρης, ως «ξενουριά σε έναν νέο τόπο»…
Κάθε τόσο σταματούν την εξιστόρησή τους, γεμίζουν τα ποτήρια με ρακή και πιάνουν ένα τραγούδι για να αποσυμπιέσουν τον πόνο και τον καημό των αφηγήσεών τους. Το πολυφωνικό τραγούδι λειτουργεί στο μυθιστόρημα ως συνδετικό στοιχείο, αλλά και όχημα επίτευξης της κάθαρσής τους. Τραγούδια από την εδώ και την εκεί ήπειρο, αλλά και από την Αλβανία, λειτουργούν ως όχημα εκτόνωσης του εσωτερικού τους.
Μέσω του τραγουδιού, που τις περισσότερες φορές το ξεκινά ο μπαρμπα-Σταύρος, ο γηραιότερος της παρέας και παιδεμένος από τη μοίρα, η επιμέρους εθνοτική και πολιτισμική διαφορά γίνεται συλλογικότητα, μια κοινοτική έκφραση. Το τραγούδι αποτελεί το αγάλλιασμα της ψυχής των ηρώων, διατηρεί τον ρυθμό αφήγησης όπως και το ντέφι κρατάει τον ρυθμό του χορού.
Τα τραγούδια είναι προσεκτικά τοποθετημένα μέσα στην αφήγηση λειτουργώντας ως εγκιβωτισμένες μεταφορές. Οι διαφορετικές φωνές και ταυτότητες συντονίζονται και ακούγονται ως μία αφήγηση, τα σύνορα καταργούνται και αναδεικνύουν πως, παρά τις ταμπέλες του «Βορειοηπειρώτη», του «βλάχου», του «Αλβανού», κάτι κοινό τους συνδέει: όλοι μετέχουν στο τραγούδι γιατί σε όλους είναι γνώριμη ετούτη η μουσική. Όλοι, εντέλει, έχουν ένα κοινό «διαβατήριο»…
Από τον μετανάστη «ντόπιο» που χτίζει το σπίτι του έως και τα «γυφτόπουλα», το τραγούδι σφυρηλατεί μια κοινή ταυτότητα. Το πολυφωνικό τραγούδι τους αντηχεί σαν μία και μοναδική φωνή που φωνάζει –όπως κλείνει και το μυθιστόρημα απηχώντας τον στίχο του παραδοσιακού τραγουδιού– «έχουν πολλά παράπονα»…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τους τα λέει ο Θεός, μυθιστόρημα, Πατάκης, 2016 (πρώτη έκδοση μεταίχμιο 2002)
- Αυδίκος, Ε. Γ. (2009). Εισαγωγή στις σπουδές του λαϊκού πολιτισμού. Αθήνα: Κριτική, politeianet.gr, διαθέσιμο εδώ
- Διαμαντή, Α. (2014). Το ελληνόφωνο πολυφωνικό τραγούδι της Αλβανίας και η ελληνική μειονότητα: Κοινωνία Ιστορία Πολιτική Μετανάστευση. Άρτα: ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ, Τμήμα Λαϊκής & Παραδοσιακής Μουσικής.
