Της Γεωργίας Κυριακοπούλου,
«Έξω από το ΝΑΤΟ», «έξω από την ΕΟΚ», «έξω οι βάσεις», ήταν μερικά από τα συνθήματα του Ανδρέα Παπανδρέου πριν τον εκλογικό του θρίαμβο το 1981 με 48%, ξεκινώντας την κυριαρχία του στην ελληνική πολιτική σκηνή.
Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) έγινε κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Όταν το 1974 σχημάτισε κυβέρνηση με στελέχη του παλαιού κόμματός του, της ΕΡΕ, και της Ένωσης Κέντρου, έστρεψε την εξωτερική πολιτική της χώρας προς την κατεύθυνση της Κοινότητας. Ο Καραμανλής ήταν γνωστός για την έντονη φιλοδυτική του στάση, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Ενθάρρυνε τις στενές σχέσεις με δυτικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ευρωπαίων εταίρων.
Την άνοιξη του 1981 υπέγραψε την συνθήκη με την οποία η Ελλάδα εντάχθηκε στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, συνεπής με την αρχική του απόφαση, ήδη από το 1961, να υπογράψει την Συμφωνία Σύνδεσης της Ελλάδας με την Κοινή Αγορά (η οποία είχε ανασταλεί από την ΕΟΚ κατά την περίοδο της δικτατορίας). Στις 14 Αυγούστου του 1974 η οικουμενική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή αποσύρει την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο σε ένδειξη διαμαρτυρίας, και επιστρέφει ξανά στις 19 Οκτωβρίου του 1980, 70 μέρες πριν από την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ, υπό την κυβέρνηση Ράλλη. Παράλληλα, το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ εξέφραζαν έντονα την αντίθεσή τους σε κάθε μορφή συμμετοχής της χώρας στις δομές της Ατλαντικής Συμμαχίας, διοργανώνοντας μαχητικά συλλαλητήρια. Ήταν η εποχή του «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο». Στην ιδρυτική του διακήρυξη το ΠΑΣΟΚ κάνει σαφές ότι η πολιτική που πρόκειται να ακολουθήσει στόχευε στην απεμπλοκή της χώρας από την ξένη εξάρτηση. Η θεωρία αυτής της εξάρτησης αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα της πολιτικής του κόμματος. Στις προεκλογικές του θέσεις στρέφεται εναντίον της ΕΟΚ ως κύριο αντιπολιτευτικό όπλο ενάντια στον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Σε μια ομιλία του στα Χανιά αναφέρει χαρακτηριστικά: «Αντιμετωπίζουμε ένα κοινωνικό και οικονομικό σταυροδρόμι. Οι τιμές που πουλάτε εσείς τα προϊόντα σας είναι πολύ χαμηλότερες από εκείνες της δυτικής Ευρώπης. Άρα σας λένε ότι πίσω από αυτό το κτίριο υπάρχει ένας παράδεισος που τον λένε ΕΟΚ, εκεί θα βρείτε την τιμή για τη λάδι,… εκεί θα εναποθέσετε πλέον τις ελπίδες για ένα μεγάλο μέλλον της πατρίδας μας […] μας βάζουν ποσοστώσεις στα κρασιά μας, αυτή τη μεταχείριση επιφυλάσσουν σε εμάς που είμαστε συνδεδεμένοι, ενώ πολύ ευνοϊκότερη για κάπου 56 χώρες που έχουν ειδική συμφωνία μαζί τους […] αλλά δεν πληροφορούν τον λαό γιατί ξέρουν ποια είναι η απάντηση τους. Όχι στην αγροτική καταστροφή […] που είναι η ΕΟΚ». Η δέσμευση του ΠΑΣΟΚ για χάραξη «αυτοδύναμης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης» με το σύνθημα «Η Ελλάδα στους Έλληνες», αποκτούν ιδιαίτερη απήχηση στον Έλληνα ψηφοφόρο και καταφέρνει με την προεκλογική του γοητεία να κερδίσει πανηγυρικά τις εκλογές του 1981.
Οι ρητορικές κορόνες του Παπανδρέου κατά του ΝΑΤΟ και της ΕΟΚ και οι υποσχέσεις ότι θα διώξει τις αμερικανικές βάσεις, δεν τηρήθηκαν. Στις προγραμματικές δηλώσεις του 1981, αναφέρει πως η χώρα δεν πρόκειται να αποχωρήσει από την ΕΟΚ, αλλά η εντολή για αποχώρηση θα ανήκε στο λαό που θα αποφάσιζε μέσω δημοψηφίσματος. Παρά ταύτα, αποφασίζει πως η έξοδος θα προκαλούσε τεράστιο κόστος για την χώρα. Το 1982, κατέθεσε μνημόνιο στην ΕΟΚ με το οποίο ζητούσε επαναδιαπραγμάτευση των όρων ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Παρόλο που το σκέλος των ειδικών προνομίων αρχικά απορρίφθηκε, έγινε τελικά δεκτό το σκέλος της οικονομικής ενίσχυσης που οδήγησε στα ΜΟΠ (Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα). Η διαπραγμάτευση αυτή θεωρήθηκε επιτυχημένη για το κόμμα, καθώς κατάφερε να κερδίσει χρηματοδότηση για τη χώρα.
Το 1983, με πρωτοβουλία του ΠΑΣΟΚ, η Ελλάδα προχωράει στην ανανέωση της σύμβασης με την αμερικανική κυβέρνηση για τις αμερικανικές βάσεις, προβλέποντας ότι, εντός δεκαοκτώ μηνών μετά το τέλος του 1988, και οι δυο κυβερνήσεις θα είχαν το δικαίωμα να τις κλείσουν. Αυτό συνέβη το διάστημα 1990-1992, όταν με πρωτοβουλία της αμερικανικής πλευράς, έκλεισαν τις πιο σημαντικές βάσεις λόγω του τέλους του Ψυχρού Πολέμου.
Μέσω αυτών των διαπραγματεύσεων ο Ανδρέας Παπανδρέου κατάφερε να εξασφαλίσει σημαντικά κονδύλια για την Ελλάδα. Έτσι, τα αντιευρωπαϊκά και αντιαμερικανικά του αισθήματα ατόνησαν και αντικαταστάθηκαν από φιλοευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, τα οποία αποτέλεσαν τη βάση για αυτή την μετεξέλιξη που ακολούθησε η Ελλάδα τη δεκαετία του 1980.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Έξω απ’ το ΝΑΤΟ!», kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Δερτιλής, Γ. Β. (2011), Ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας 1750-2015, Αθήνα: Εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
