Της Αλεξάνδρας Μαρκεζίνη,
Τα αντικαταθλιπτικά είναι μια κατηγορία φαρμάκων που μειώνουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης (όπως η πεσμένη διάθεση, η ευερεθιστότητα, το άγχος, η δυσκολία στον ύπνο), επιδρώντας στην ισορροπία των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο όπως είναι οι κατεχολαμίνες (αδρεναλίνη, νοροαδρεναλίνη, ντοπαμίνη).
Η αντίδραση του κάθε ανθρώπου στα αντικαταθλιπτικά είναι διαφορετική και αυτό φυσικά οφείλεται στο γενετικό υπόβαθο του ασθενούς, το είδος και την δόση του φαρμάκου και το περιβάλλον (π.χ. κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης). Έτσι, αν όλα τα προκείμενα «συνεργαστούν» υπάρχει πιθανότητα εμφάνισης ανεπιθύμητων συμπτωμάτων. Κάποιοι άνθρωποι παρουσιάζουν μεγάλη ευαισθησία αναφορικά με τα αντικαταθλιπτικά και τις παρενέργειές τους, ενώ άλλοι δεν εμφανίζουν κάποιο πρόβλημα.
Η πρώτη γενιά αντικαταθλιπτικών έχει συνδεθεί με μία πληθώρα παρενεργειών. Μεγαλύτερη αισιοδοξία όμως φαίνεται να φέρουν τα πιο σύγχρονα φάρμακα στα οποία τα ανεπιθύμητα συμπτώματα είναι περιορισμένα.
Η δεκαετία 1950-1960 υπήρξε σημείο αναφοράς για τον κλάδο της ψυχιατρικής, καθώς τότε ανακαλύφτηκε η πρώτη γενιά αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, γνωστά ως «Τρικυκλικά Αντικαταθλιπτικά» (TCAs). Το όνομά του οφείλεται στην ύπαρξη τριών δακτυλίων στην χημική τους δομή. Αποδεδειγμένα προκαλούν τις περισσότερες και σημαντικότερες παρενέργειες όπως επιληπτικές κρίσεις, αϋπνία, άγχος, αρρυθμία ή ακανόνιστο καρδιακό ρυθμό, υπέρταση, δυσκοιλιότητα, κατακράτηση ούρων, αυξημένη πίεση στα μάτια.
Επίσης, στην παλαιότερη γενιά τέτοιων φαρμάκων ανήκουν οι Αναστολείς της Μονοαμινοξειδάσης (ΜΑΟΙs). Πρακτικά αναστέλλουν την δράση της μονοαμινοξειδάσης, ένα ένζυμο του εγκεφάλου που βοηθά στην διάσπαση των νευροδιαβιαστών, όπως η σεροτονίνη. Αν διασπαστεί λιγότερη σεροτονίνη, θα υπάρχει περισσότερη σεροτονίνη στην κυκλοφορία του εγκεφάλου κάτι που θεωρητικά, αυτό οδηγεί σε πιο σταθερή, χαρούμενη διάθεση και λιγότερο άγχος. Οι γιατροί πλέον χορηγούν MAOIs μόνο αν οι SSRIs (αναλύονται παρακάτω) δεν φανούν αποτελεσματικοί. Στις παρενέργειές τους περιλαμβάνονται: Υπέρταση, θολή όραση, εξάνθημα, επιληπτικές κρίσεις, οίδημα, απώλεια ή αύξηση βάρους, σεξουαλική δυσλειτουργία
Τη δεκαετία 1980-1990 ανακαλύφθηκαν οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) που είναι αποτελεσματικοί στην θεραπεία της κατάθλιψης, τις αγχώδεις διαταραχές, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κ.α. Έχουν λιγότερες παρενέργειες συγκριτικά με τα παλαιότερα αντικαταθλιπτικά. Δρουν μπλοκάροντας την επαναπρόσληψη της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. (εξού και το επιλεκτικοί). Η ενέργεια αυτή βοηθά τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου να λάβουν και να μεταφέρουν μηνύματα, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει περισσότερο χαρούμενη και σταθερή διάθεση. Η παρενέργεια που αναφέρεται με μεγάλη συχνότητα είναι η «αμβλύτητα», που σημαίνει ότι περίπου το 40-60& των χρηστών εμφανίζει συναισθηματική ουδετερότητα.
Έκτοτε έχουν τεθεί σε κυκλοφορία διάφορα άλλα είδη αντικαταθλιπτικών. Οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης (SNRIs). Οι SNRIs αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης, δύο νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, που παίζουν ρόλο-κλειδί στην σταθεροποίηση της διάθεσης.
Αν και τα SSRI και τα SNRI αντικαταθλιπτικά είναι νέας γενιάς και πιο αποτελεσματικά, μπορεί να έχουν γενικά τις ακόλουθες παρενέργειες: Αϋπνία, υπνηλία, πονοκέφαλο, ζαλάδα, άγχος, εφίδρωση, τρέμουλο, σεξουαλική δυσλειτουργία, αύξηση του βάρους. Σπανιότερα παρατηρείται υπογλυκαιμία ή χαμηλή γλυκόζη στο αίμα, μείωση των επιπέδων του νατρίου, ναυτία, εξάνθημα, ξηροστομία, δυσκοιλιότητα ή διάρροια, ασυνήθιστες σκέψεις. Ωστόσο, πιο συχνά απασχολούν η αύξηση βάρους, η μείωση της λίμπιντο ή σεξουαλικές διαταραχές.
Η αύξηση βάρους κατά τη διάρκεια της θεραπείας με αντικαταθλιπτικά μπορεί να είναι είτε ένδειξη βελτίωσης σε ασθενείς που έχουν απώλεια βάρους ως σύμπτωμα κατάθλιψης είτε υπολειπόμενο σύμπτωμα σε ασθενείς που τρώνε υπερβολικά όταν έχουν κατάθλιψη. Ωστόσο, σημαντική αύξηση βάρους κατά την οξεία φάση της θεραπείας ή αύξηση βάρους που συνεχίζεται παρά την επίτευξη πλήρους ύφεσης των καταθλιπτικών συμπτωμάτων είναι πιθανό να είναι παρενέργεια της αντικαταθλιπτικής θεραπείας. Η αύξηση βάρους είναι ένα σχετικά κοινό πρόβλημα τόσο κατά την οξεία όσο και κατά τη μακροχρόνια θεραπεία με αντικαταθλιπτικά και είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στη μη συμμόρφωση. Φαίνεται ότι τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCAs) και ίσως οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOIs) μπορεί να είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν αύξηση βάρους από τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) ή τα νεότερα αντικαταθλιπτικά, με εξαίρεση τη μιρταζαπίνη. Η παροξετίνη μπορεί να είναι πιο πιθανό να προκαλέσει αύξηση βάρους από τους άλλους SSRI κατά τη μακροχρόνια θεραπεία.
Γενικότερα, πρέπει να διευκρινιστεί ότι για να αξιολογηθεί το σύμπτωμα ενός φαρμάκου ως παρενέργεια, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν η διαταραχή του ασθενούς και η λειτουργία του φαρμάκου. Για παράδειγμα, όταν ένα άνθρωπος υποφέρει από αϋπνία, ένα αντικαταθλιπτικό που ηρεμεί είναι καλή επιλογή.
Εμβαθύνοντας λίγο παραπάνω στην περίπτωση του ύπνου, δεδομένης της σχέσης ύπνου και κατάθλιψης, αναπόφευκτα θα υπάρξει επίδραση των αντικαταθλιπτικών στον ύπνο. Τα τρέχοντα στοιχεία δείχνουν ότι αυτή η επίδραση εξαρτάται από την κατηγορία του αντικαταθλιπτικού που χρησιμοποιείται και τη δοσολογία. Η αϋπνία παρατηρείται συχνά με αναστολείς μονοαμινοξειδάσης (MAOIs), με όλα τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCAs) εκτός από την αμιτριπτυλίνη και όλους τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) με βενλαφαξίνη και μοκλομπεμίδη επίσης.
Παράλληλα με την αϋπνία, μερικά αντικαταθλιπτικά μπορεί να έχουν διεγερτικά αποτελέσματα, όπως η νευρικότητα, η ανησυχία και το άγχος. Αν και στην περίπτωση της κατάθλιψης σκοπός είναι η τόνωση και η παροχή ενέργειας, μερικές φορές, οι άνθρωποι που παίρνουν αντικαταθλιπτικά δεν μπορούν να χαλαρώσουν ή να μείνουν ξαπλωμένοι. Μάλιστα, τις πρώτες μέρες λήψης των αντικαταθλιπτικών, μπορεί να παρουσιαστεί πονοκέφαλος, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ασθενείς εμφανίζουν τρέμουλο το οποίο, αν επιμείνει, μπορεί να αποτελέσει αποτρεπτικό παράγοντα στην λήψη των αντικαταθλιπτικών.
Οι παραπάνω αναφορές σε πιθανά ανεπιθύμητα αποτελέσματα δεν παρατέθηκαν με σκοπό την αποθάρρυνση των ασθενών και την αποφυγή τω συγκεκριμένων φαρμάκων. Δεν είναι βέβαιο ότι όλοι εμφανίζουν τις παρενέργειες και στον ίδιο βαθμό. Για το λόγο αυτό απαραίτητη είναι η τήρηση των οδηγιών που παρέχονται από τον εκάστοτε θεράποντα ιατρό και η επικοινωνία μαζί του σε περίπτωση εμφάνισης ανεπιθύμητων συμπτωμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αντικαταθλιπτικά: συχνές παρενέργειες και προβλήματα, therapia.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Side effects – Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs), NHS. Διαθέσιμο εδώ
- Antidepressants, Cleveland Clinic. Διαθέσιμο εδώ
