Του Κωνσταντίνου Μανωλόπουλου,
Ο Κάτων ο Πρεσβύτερος, όταν επέστρεψε από το ταξίδι του στην Καρχηδόνα, τρομοκρατήθηκε από τη μεγάλη ανάπτυξη της πόλης και φοβούμενος για την υπεροχή της απέναντι στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποφάσισε να κάνει κάτι για να την αποδυναμώσει. Έτσι λοιπόν, κάθε φορά που του δινόταν η ευκαιρία, απευθυνόμενος στη Ρωμαϊκή Σύγκλητο, επαναλάμβανε στο τέλος των αγορεύσεών του τη φράση “Cēterum cēnseō Carthāginem esse dēlendam”, η οποία σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει: «η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί». Έτσι, τελικά, συμβάλλοντας και αυτός, οδήγησε τους Ρωμαίους στον Τρίτο -και από ότι φάνηκε και τελευταίο- Καρχηδονικό Πόλεμο και στον πλήρη αφανισμό της πόλης αυτής. Η καταστροφή ήταν ολική. Οι Ρωμαίοι «διέβησαν τον Ρουβίκωνα» και δεν άφησαν τίποτα στο διάβα τους. Όργωσαν την περιοχή και στη συνέχεια την «έσπειραν» με αλάτι προκειμένου να μην φυτρώσει τίποτα ξανά για αιώνες. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι από την πλευρά των επιτιθέμενων, η αποκτήνωση που δημιουργεί ο πόλεμος και ο φόβος που κυριεύει τους ανθρώπους καταστρέφουν τα πάντα στο πέρασμά τους. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται πολλές φορές «η τακτική της καμένης γης».
Το 2020 στην περιοχή του Αρτσάχ (Οι Αρμένιοι γενικά δεν χρησιμοποιούν τον όρο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Προτιμούν τον όρο Αρτσάχ, που είναι η αρμενική ονομασία της περιοχής) στον τότε αυτόνομο θύλακα της Αρμενίας όταν έγινε για ακόμα μια φορά ένοπλη σύγκρουση μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η συνθηκολόγηση μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Αρκετοί άνθρωποι χρειάστηκε να εκτοπιστούν. Στην περιοχή του Καλμπατζάρ, όμως, έγινε κάτι το παράδοξο. Οι κάτοικοι της περιοχής, πριν εγκαταλείψουν τον τόπο τους, ξεκίνησαν να βάζουν φωτιές στα σπίτια, στα σχολεία, στα δάση και γενικότερα να καταστρέφουν οποιαδήποτε υποδομή. Υπάρχουν αναφορές, μάλιστα, ότι άφησαν ακόμα και απειλητικά σημειώματα, προκειμένου να τα βρουν οι Αζέροι κατακτητές.
Δεν είναι σαφείς οι λόγοι που οι Αρμένιοι κάτοικοι της περιοχής αποφάσισαν να βάλουν φωτιά στα σπίτια τους. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το έκαναν για να εμποδίσουν τους Αζέρους να τα χρησιμοποιήσουν. Άλλοι ότι το έκαναν από θλίψη ή οργή για την απώλεια της περιοχής. Ό,τι και από τα δύο να συμβαίνει αποτελεί από μόνο του μια υπερφυσική κατάσταση. Δεν είναι εύκολο να αναλογιστεί κανείς την ανθρώπινη απόγνωση. Το να αναγκάζεσαι να καταστρέψεις την περιουσία, τον ζωτικό και κοινωνικό σου χώρο είναι μια πέρα από τα στενά όρια της λογικής, πράξη.
Η τακτική της καμένης γης από την πλευρά των αμυνόμενων δεν έχει χρησιμοποιηθεί μόνο τότε. Οι ρίζες της κρατάνε αιώνες πίσω. Η διαφοροποίηση όμως είναι ότι γινόταν αποκλειστικά για στρατηγικούς λόγους. Όχι όταν είχαν χάσει τον πόλεμο, αλλά κατά την διάρκειά του, ώστε να αναγκάσουν τους αντιπάλους τους να υποχωρήσουν. Πρώτη φορά που πιθανόν χρησιμοποιήθηκε ήταν κατά τη διάρκεια των Πελοποννησιακών Πολέμων. Οι Αθηναίοι έκαψαν τα αγροκτήματά τους στη Στερεά Ελλάδα, προκειμένου να εμποδίσουν τους Σπαρτιάτες να βρουν τροφή και νερό. Με αυτό τον τρόπο, τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν. Μια άλλη περίπτωση που επιχειρήθηκε να χρησιμοποιηθεί είναι όταν ο Αδόλφος Χίτλερ εξέδωσε το διάταγμα «Νέρων», στις 19 Μαρτίου το 1945. Το διάταγμα αυτό αποσκοπούσε ακριβώς στην καταστροφή όλων των υλικών υποδομών και υλικών αξιών της Γερμανίας, για να μην παραδοθεί τίποτα στα χέρια των Συμμαχικών Δυνάμεων. O Υπουργός Εξοπλισμών και Πυρομαχικών, Άλμπερτ Σπέερ, αρνήθηκε να το εκτελέσει. Λίγες μέρες μετά, στις 30 Απριλίου, ο Χίτλερ θα αυτοκτονούσε.
Όλα αυτά αποτελούν ιστορία όπως και ο πόλεμος στην Αρμενία, ο οποίος πιθανόν «έκλεισε» και αυτός οριστικά. Στις 19 Σεπτεμβρίου του 2023, το Αζερμπαϊτζάν κήρυξε τον πόλεμο στην περιοχή του Αρτσάχ για ακόμα μια φορά. Η Αρμενία δεν επενέβη στρατιωτικά και έτσι η περιοχή αυτή επανεντάχθηκε στο Αζερμπαϊτζάν. Τουλάχιστον 300 άνθρωποι σκοτώθηκαν και από τις δύο πλευρές, ενώ περίπου 100.000 Αρμένιοι εκτοπίστηκαν μια για πάντα. Λίγες μέρες μετά τα τραγικά αυτά γεγονότα βρέθηκα και εγώ στην περιοχή της Αρμενίας. Συνάντησα ανθρώπους πονεμένους. Ανθρώπους ξενιτεμένους και σκυθρωπούς. Όταν τους μίλαγες, όμως, συνειδητοποιούσες ότι το χαμόγελό τους δεν είχε «σβήσει». Δεν ξέρω αν λειτουργούσε σαν ασπίδα για αυτούς ή βαθιά μέσα τους είχαν την ελπίδα ότι θα επιστρέψουν πάλι στον τόπο τους. Το ερώτημα που μου ερχόταν συνεχώς στο μυαλό ήταν: Αν είχαν περισσότερο χρόνο να εγκαταλείψουν τον τόπο τους, θα κατέστρεφαν μόνοι τους, ξανά την Καρχηδόνα τους; Και αν κάποια στιγμή γυρνούσαν πίσω, πώς θα αντίκριζαν ξανά την κατεστραμμένη γη;
