Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Σήμερα ξεκίνησε η διήμερη συνεδρίαση του Δ.Σ. της Ε.Κ.Τ., που για αυτόν τον μήνα φιλοξενείται στην Αθήνα (έπειτα από πολλά χρόνια), στην οποία θα παρθεί απόφαση για το ύψος των επιτοκίων και, γενικότερα, για την πορεία της νομισματικής πολιτικής. Επίσης, αναμένονται και σημαντικές ανακοινώσεις σχετικά με το ψηφιακό ευρώ, κάτι που έχει τραβήξει την προσοχή των οικονομολόγων, της αγοράς και του Τύπου εδώ και πολύ καιρό.
Τι αναμένεται για τα επιτόκια;
Οι Κεντρικές Τράπεζες των δυτικών οικονομιών, συμπεριλαμβανομένου και της Ευρωζώνης, έχουν φτάσει σχεδόν στην κορύφωση των αυξήσεων των επιτοκίων. Από την αγορά και τους αναλυτές, το πιθανότερο σενάριο για την επικείμενη απόφαση της Ε.Κ.Τ. είναι μια ακόμα «παύση» στις αυξήσεις, η οποία, μάλιστα, εκτιμάται από πολλούς ότι ίσως να είναι και η οριστική του κύκλου αυξήσεων που ξεκίνησε το 2022. Ωστόσο, σε αυτό το ύψος πρόκειται να διατηρηθούν για πολύ μεγάλο διάστημα, μπορεί και για ολόκληρο το 2024 αν δεν εξαλειφθεί ο κίνδυνος του πληθωρισμού, σύμφωνα με τις τελευταίες δηλώσεις αξιωματούχων.
Να υπενθυμίσουμε πως από την τελευταία αύξηση (10η στη σειρά) το επιτόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης (για τον δανεισμό των τραπεζών του Ευρωσυστήματος διάρκειας μίας ημέρας) ανέρχεται στο 4,75%, το επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης (για τον δανεισμό των τραπεζών του Ευρωσυστήματος διάρκειας μίας εβδομάδας) στο 4,50% και το επιτόκιο διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων στο 4%. Με τον πληθωρισμό να προβλέπεται για το 2023 να διαμορφωθεί λίγο πάνω από το 5% και τα επιτόκια πολιτικής να βρίσκονται κάτω από αυτό το επίπεδα, από τεχνικής άποψης συνεχίζεται η επέκταση και συνεπώς υπάρχουν μικρά περιθώρια για περαιτέρω αυξήσεις, εφόσον το επιτρέπει και το μακροοικονομικό περιβάλλον της ζώνης του ευρώ.
Η οικονομία της Ευρωζώνης εκτιμάται από την πλειονότητα των οικονομολόγων πως θα μείνει στάσιμη ή μπορεί και να συρρικνωθεί κατά το β’ εξάμηνο του τρέχοντος έτους. Σύμφωνα με τα τωρινά δεδομένα, εφόσον ο ρυθμός πληθωρισμού συνεχίσει να συγκλίνει προς τον στόχο του 2% και η οικονομία έχει αποδυναμωθεί σημαντικά, μετά το γ’ τρίμηνο του επόμενου έτους ίσως ξεκινήσουν οι μειώσεις. Βέβαια, αυτό το σενάριο, πλέον, είναι από τα αισιόδοξα, καθώς ο πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς –εάν κλιμακωθεί η κατάσταση και ενταθεί ο κίνδυνος σοβαρής ανθρωπιστικής κρίσης στην περιοχή της Γάζας– μπορεί να πάρει περιφερειακές προεκτάσεις. Στο σενάριο όξυνσης και διεύρυνσης του πολέμου στη Μέση Ανατολή, οι τιμές του πετρελαίου θα δεχθούν σοβαρές ανοδικές πιέσεις, γεγονός που θα προκαλέσει νέο ντόμινο ανατιμήσεων σε πληθώρα αγαθών και εκ νέου επιτάχυνση του πληθωρισμού, κάτι που θα παρατείνει πιθανότατα τη νομισματική «σύσφιξη». Αντισταθμιστικός παράγοντας ενός πληθωριστικού σοκ, τόσο για την τιμή του πετρελαίου όσο και για πολλά ακόμα αγαθά, αποτελεί η μείωση της ζήτησης που προβλέπεται το επόμενο διάστημα, δεδομένης της οικονομικής επιβράδυνσης και της πιθανής ύφεσης που προβλέπεται. Ωστόσο, ενδεχομένως να μην είναι επαρκής για να δημιουργήσει αντιστάσεις στην άνοδο των τιμών, λόγω κιόλας της σημερινής της ανθεκτικότητας.
Οι ενδείξεις για σοβαρές πτωτικές πιέσεις στην ανάπτυξη και για πιθανολογούμενη ύφεση
Σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές, όπως η εταιρεία Ned Davis Research, έχουν επισημανθεί το τελευταίο διάστημα 3 βασικοί συνδεόμενοι παράμετροι που θα θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο την οικονομία των Η.Π.Α. Αυτοί οι κίνδυνοι πρέπει να ανησυχούν και την Ευρώπη, ίσως και περισσότερο από τις Η.Π.Α. Η πρώτη παράμετρος, η οποία, ουσιαστικά, αναφέρθηκε παραπάνω, είναι προφανώς η αναζωπύρωση των προσδοκιών για άνοδο του πληθωρισμού.
Αποτέλεσμα αυτού, πέρα από τις περαιτέρω πιέσεις σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, θα είναι η επικίνδυνη αύξηση των αποδόσεων στην αγορά ομολόγων, που αποτελεί τη δεύτερη παράμετρο η οποία μπορεί να δημιουργήσει έντονη δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική αστάθεια, αφού θα ανατραπούν οι προσδοκίες για τα επιτόκια. Ήδη οι αποδόσεις των ομολόγων κρατικών 10ετών, όπως του αμερικανικού, είχαν αγγίξει προ ολίγον ημερών επίπεδα του 2006/2007.
Η τρίτη παράμετρος αποτελεί την επιδείνωση των πιστωτικών συνθηκών. Αυτήν την περίοδο, ο βασικός κίνδυνος που επικρατεί στην αγορά ομολόγων είναι ο επιτοκιακός. Αν βρεθεί στο επίκεντρο ο πιστωτικός κίνδυνος, λόγω αύξησης των πιστωτικών περιθωρίων (credit spread) των ομολόγων, τότε σηματοδοτούνται ενδείξεις για ένα πολύ αδύναμο οικονομικό περιβάλλον με αυξημένο κίνδυνο χρεοκοπίας, όπως επισημαίνουν αρκετοί οικονομολόγοι.
Επιπροσθέτως, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί και στη διαμόρφωση της καμπύλης αποδόσεων των ομολόγων. Πριν από κάθε ύφεση η καμπύλη των αποδόσεων αναστρέφεται, χωρίς να αποτελεί, όμως, προϋπόθεση για αυτήν. Αυτήν την περίοδο, λόγω της μεγάλης αβεβαιότητας για την πορεία της ανάπτυξης βραχυπρόθεσμα και του φόβου για ύφεση, η καμπύλη είναι ανεστραμμένη. Εφόσον η καμπύλη επανέλθει, τότε η οικονομία πιθανότατα εισέρχεται σε ύφεση, καθώς οι επενδυτές αναμένουν παρέμβαση της Κεντρικής Τράπεζας με «χαλάρωση» της πολιτικής της.
Τι θα γίνει με την «ποσοτική σύσφιξη»;
Η Ε.Κ.Τ., κατά την κρίση του Covid-19, επέκτεινε υπερβολικά τον ισολογισμό της μέσω των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης, για να διοχετεύσει τις αγορές με ρευστότητα. Τα προγράμματα αυτά, όμως, αναχρηματοδοτούνται μέχρι και σήμερα, παράγοντας που δεν βοηθά ιδιαίτερα στον πιστωτικό περιορισμό που θέλει να επιτύχει. Ήδη από πριν το καλοκαίρι ξεκίνησαν οι συζητήσεις για συρρίκνωση του χαρτοφυλακίου ομολόγων από την περίοδο της πανδημίας, που αγοράστηκαν μέσω του προγράμματος PEPP, η οποία, βέβαια, πρέπει να γίνει με προσοχή για να μην προκληθούν σοβαρές αναταράξεις στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου, διότι περιορίζεται κατά αυτόν τον τρόπο άμεσα η ρευστότητα. Παράλληλα, προκαλείται πρόβλημα και με τις τιμές των ομολόγων, καθώς οι τιμές αυτών των τίτλων είναι πολύ χαμηλότερες από αυτές που αγοράστηκαν από την Κ.Τ.
Πολλά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου είπαν ότι η Ε.Κ.Τ. θα πρέπει να σταματήσει την επανεπένδυση των εσόδων από ομόλογα λήξεως, που αγοράστηκαν στο πλαίσιο του λεγόμενου προγράμματος PEPP, νωρίτερα από την τρέχουσα προγραμματισμένη ημερομηνία στα τέλη του 2024. Ωστόσο, υπάρχουν έντονες αμφισβητήσεις για την ορθότητα μιας τέτοιας απόφασης. Η διεύρυνση των περιθωρίων αποδόσεων έχει εγείρει φόβους ότι οι αγορές μπορεί να διολισθήσουν σε μια ανατροφοδοτούμενη σπείρα, αυξάνοντας επικίνδυνα το κόστος δανεισμού των επιμέρους κρατών-μελών. Το PEPP είναι η «πρώτη γραμμή άμυνας» της Ε.Κ.Τ. έναντι τέτοιων κινδύνων.
Συζητήσεις για μεταβολή των υποχρεωτικών ελάχιστων αποθεματικών!
Τα υποχρεωτικά ελάχιστα αποθεματικά αποτελούν το ποσό των μετρητών που απαιτείται να διατηρούν οι τράπεζες (σε καταθέσεις στην εθνική Κ.Τ. μηδενικού επιτοκίου), για την ασφάλεια της κεφαλαιακής τους επάρκειας και της ρευστότητάς τους. Αν αυξηθεί αυτό το ποσοστό, θα περιορίσει τα διαθέσιμα κεφάλαια των τραπεζών που είναι για δανεισμό. Γενικότερα, θα αποτελέσει μια αλλαγή μακροπρόθεσμου χαρακτήρα, καθώς η μεταβολή αυτού το ποσοστού γίνεται σπάνια, και θα σηματοδοτήσει πως η Ε.Κ.Τ. τα επόμενο χρόνια θα είναι πιο «σφικτή» απ’ ό,τι στο παρελθόν. Ουσιαστικά, θα σημειωθεί μια σχεδόν ριζική αναθεώρηση του μελλοντικού λειτουργικού πλαισίου της Ε.Κ.Τ.
Η συζήτηση ξεκίνησε νωρίτερα φέτος με μια επιστολή του Προέδρου της Bundesbank, Joachim Nagel, και έκτοτε κορυφώθηκε με τον επικεφαλής της αυστριακής Κεντρικής Τράπεζας, Robert Holzmann, ο οποίος ζήτησε αύξηση από 1% σε 10% των υποχρεωτικών ελάχιστων αποθεματικών! Ορισμένοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν σηματοδοτήσει ότι υποστηρίζουν μια πιο μετριοπαθή προσαρμογή, της τάξης του 2-4%, αλλά όπως επισημαίνει ο οικονομολόγος της Barclays, Mariano Cena, αυτό είναι «ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, με τις διαφορές μεταξύ των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου να είναι βαθιές».
Συνοψίζοντας, πλέον οι συνεδριάσεις της Ε.Κ.Τ. θα είναι κυριολεκτικά «εφ’ όλης της ύλης», καθώς πλησιάζουμε προς την ολοκλήρωση του 2023 και οι πιέσεις προς αυτήν εντείνονται. Η Fed ήδη έχει ξεκινήσει την ποσοτική σύσφιξη, αν και λίγο διστακτικά, ενώ τα επιτόκιά της βρίσκονται αισθητά υψηλότερα από της Ε.Κ.Τ., παράγοντες που επηρεάζουν ιδιαίτερα την ισοτιμία ευρώ-δολαρίου και, κατ’ επέκταση, το εμπόριο των δύο οικονομιών, την ανταγωνιστικότητα των εταιρειών τους και τις εισαγωγές εμπορευμάτων που τιμολογούνται σε δολάρια. Επίσης, η Ε.Κ.Τ έχει στην ατζέντα της να ολοκληρώσει την αναθεώρηση του υποχρεωτικού ελάχιστου αποθεματικού μέχρι την εκπνοή του α’ τριμήνου του 2024, ενώ ο αρχικός στόχος ήταν μέχρι το τέλος του 2023 (υπήρξε καθυστέρηση λόγω της εστίασης των αξιωματούχων στη βραχυπρόθεσμη πολιτική των επιτοκίων και των διαφορετικών απόψεων που επικρατούν επί του θέματος). Πάντως, από την τρέχουσα συνεδρίαση, το πιο ενδιαφέρον νέο που πρόκειται να βγει θα αφορά το ψηφιακό ευρώ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ECB set to pause rate rises as focus shifts to shrinking balance sheet, ft.com, διαθέσιμο εδώ
- No more rate hikes (for now)! ECB set to take its foot off the brake, politico.eu, διαθέσιμο εδώ
- These are the 3 big risks that could break the stock market and economy, businessinsider.com, διαθέσιμο εδώ
