Της Γεωργίας Καρυώτη,
Η εγγυημένη επιτυχία ενός έργου, η ευρύτερη αποδοχή του από το κοινό και, κατ’ επέκταση, οι κερδοφόρες εισπράξεις ήταν πάντοτε ο μέγιστος σκοπός σχεδόν κάθε δημιουργού ή τουλάχιστον κάθε διοικητικού σώματος. Η κλάκα ήταν μία από τις τακτικές επίτευξης αυτών των σκοπών, η οποία, ακόμη και σήμερα, ακολουθώντας τους ρυθμούς της τεχνολογίας, εξακολουθεί να υφίσταται με διαφορετικές μορφές. Οι ρίζες της λέξης βρίσκονται στο γαλλικό ρήμα claqeur, που σημαίνει (χειρο)κροτώ, κάνω θόρυβο, ενώ σαν τακτική θεωρείται ότι υπάρχει από τα αρχαία χρόνια. Η κλάκα, λοιπόν, αποτελεί μια οργανωμένη επί χρήμασι επαγγελματική ομάδα ατόμων, η οποία καλείται να χειροκροτήσει, κυρίως να επιδοκιμάσει αλλά και κάποιες φορές να αποδοκιμάσει μια παράσταση, με σκοπό την επιρροή του υπόλοιπου κοινού.
Λίγο πριν τα μέσα του 19ου αιώνα η κλάκα είχε γίνει πλέον θεσμός στην Όπερα του Παρισιού, με τους σκηνοθέτες να υπόσχονται δωρεάν εισιτήρια και μισθούς στους αποκαλούμενους claqeurs ή αλλιώς κλακαδόρους, οι οποίοι κρυμμένοι ανάμεσα στο κοινό έδιναν, στην κυριολεξία, τη δική τους παράσταση. Επρόκειτο για μια ιεραρχούμενη ομάδα με αρχηγό, που αποκαλούταν “chef de claque”, ο οποίος συνεργαζόταν με τους αρμόδιους της παράστασης και σαν μαέστρος έδινε το σήμα για την έναρξη της δικής του ορχήστρας. Επιπλέον, ο “chef de claque” είναι πιθανόν να έπρεπε να έχει γνώσεις μουσικής, προκειμένου να κατευθύνει την ομάδα του να χειροκροτήσει την κατάλληλη στιγμή, ώστε οι θεατές να μην αποσυγκεντρώσουν τους υψίφωνους. Πέρα, όμως, από τον “chef de claque”, υπήρχαν οι «κομισάριοι», οι άριστοι γνώστες των καλών σημείων των παραστάσεων, οι “rieurs” και οι “chatouilleurs”, οι υπεύθυνοι της κωμωδίας και οι “pleureuses”, οι οποίες ήταν γυναίκες που προσποιούνταν ότι συγκινούνταν στις τραγωδίες. Επίσης, πολλές φορές εξυπηρετούσαν και μεμονωμένα κάποιους ηθοποιούς ή μάλλον την ακόρεστη φιλοδοξία τους, πετώντας στη σκηνή ανθοδέσμες και ζητωκραυγάζοντας το όνομά τους. Βέβαια, πολλοί επιτήδειοι θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τη λειτουργία των κλακών, προκειμένου να συκοφαντήσουν και να αποδοκιμάσουν έναν ηθοποιό ή ακόμα και έναν ολόκληρο θίασο. Σύντομα, η κλάκα εφαρμόστηκε και σε άλλες ευρωπαϊκές σκηνές, όπως στο Μιλάνο και στο Λονδίνο.
Με λίγα λόγια, οι κλάκες, πέρα από το γεγονός ότι ενίσχυαν την επιτυχία ενός έργου, παράλληλα διαμόρφωναν την κριτική πολλών θεατών και τη γενικότερη στάση τους απέναντι σε μια παράσταση, δημιουργώντας μια κοινή και σίγουρη κατεύθυνση για τον τρόπο που θα έπρεπε να αντιληφθούν ένα έργο. Άλλωστε, η όπερα, για πολλά χρόνια πριν τις κλάκες, ήταν περισσότερο ένας χώρος κοινωνικής συνδιαλλαγής της αριστοκρατικής τάξης, που εξασφάλιζε ένα υψηλό πνευματικό υπόβαθρο και, κυρίως, ένα καθώς πρέπει κοινωνικό προφίλ στους θεατές. Έτσι, η λειτουργία των “claqeurs” συντελούσε, εν αγνοία του κοινού, και στην υιοθέτηση της κοινωνικά και καλλιτεχνικά «σωστής» κριτικής, από μέρους του.
Πέρα από την όπερα, αργότερα οι κλακαδόροι άρχισαν να δραστηριοποιούνται και στους κινηματογράφους, ενώ σήμερα μια κοινή μορφή της κλάκας αποτελεί το γνωστό κονσερβοποιημένο γέλιο που ακούγεται πίσω από ατάκες σε τηλεοπτικές σειρές, εκπομπές και ραδιοφωνικές παραγωγές. Ήταν πολύ δημοφιλής πρακτική στις σειρές και σε κάποιες εκπομπές της δεκαετίας του 1990, οι οποίες έχουν απήχηση μέχρι και σήμερα, όπως το Friends και το Big bang theory. Το γέλιο θεωρείται μεταδοτικό και αυτό εκμεταλλεύονταν οι παραγωγές, έχοντας ένα ζωντανό ακροατήριο κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων κάποιων εκπομπών, προκειμένου να ενισχύουν το γέλιο του τηλεθεατή. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί πως οι κλακαδόροι έχουν επεκταθεί και σε άλλους χώρους, όπως αυτόν της πολιτικής, αν και με αρνητική χροιά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Music, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- When Paid Applauders Ruled the Paris Opera House, daily.jstor.org, διαθέσιμο εδώ
- Claquer, oed.com, διαθέσιμο εδώ
