Της Μαρίας Κλειδή,
Το προσφυγικό ζήτημα παγκοσμίως έρχεται όλο και περισσότερο στην επικαιρότητα με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες να υπολογίζει ότι μέχρι τα μέσα του 2022, 84 εκατομμύρια άνθρωποι εκδιώχθηκαν βίαια από τα σπίτια τους, από τους οποίους τα 27 εκατομμύρια αναγνωρίστηκαν ως πρόσφυγες και οι υπόλοιποι παρέμειναν στη χώρα τους ως εσωτερικά εκτοπισθέντες ή βρίσκονταν σε αναμονή ως προς την αίτηση του ασύλου τους από τρίτη χώρα. Πάνω από το 40% των εκτοπισθέντων σε παγκόσμια κλίμακα ήταν κάτω των 18 ετών. Αιτίες των τεράστιων μετακινήσεων που διαγράφονται σε ολόκληρη την υφήλιο είναι οι πολεμικές συρράξεις, οι πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις μέσα στα πλαίσια μιας χώρας και η εκδήλωση διάφορων μορφών βίας, ή η αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Σε άλλες περιπτώσεις πρόκειται για επαναπατρισμό ανθρώπων που ζούσαν για χρόνια στη ξενιτιά ή η μετακίνηση με σκοπό την επανένωση μιας οικογένειας που τα μέλη της έχουν χωριστεί για κάποιον από τους παραπάνω λόγους. Μετακινήσεις πληθυσμών συμβαίνουν εδώ και χιλιετίες και στην πλειοψηφία τους «κουβαλούν» μαζί τους ιστορίες που μοιάζουν με κατορθώματα, με ηρωικές πράξεις, με περιστάσεις δύσκολες, τις οποίες οι άνθρωποι που δεν έχουν βρεθεί σε παρόμοια κατάσταση δεν προσεγγίζουν εύκολα, δεν τις καταλαβαίνουν. Άνθρωποι μπορεί να μετακινούνται είτε ως πρόσφυγες είτε ως μετανάστες, σε όποια όμως κατηγορία και να βρίσκονται είναι ξενιτεμένοι.
Τι είναι πρόσφυγας; Ο πρόσφυγας εγκαταλείπει την πατρίδα του χωρίς να το θέλει, συνήθως λόγω ένοπλων συρράξεων ή διώξεων. Αναζητά καταφύγιο σε μια άλλη χώρα αφήνοντας πίσω την προηγούμενη ζωή του και πορεύομενος μπροστά, συνήθως με μοναδικό στόχο την επιβίωση. Προσφεύγω (προς+φεύγω) σημαίνει ότι απευθύνομαι σε κάποιον ζητώντας βοήθεια. Πρόκειται για μια έκκληση, ο πρόσφυγας ψάχνει για μια σανίδα σωτηρίας τη δύσκολη ώρα που όλο του το παρελθόν καταστρέφεται και το μέλλον του είναι πιο αβέβαιο από ποτέ. Σε τέτοιες περιπτώσεις βίαιων διώξεων και πολεμικών επεισοδίων τι μπορεί κανείς να πάρει μαζί του; Σίγουρα, όχι πολλά. Όσο ευκατάστατος και να είναι κάποιος, όταν απομακρύνεται από έναν πόλεμο, σίγουρα, χάνει πάνω από το 70% της περιουσίας του, και ό,τι μπορεί να κουβαλήσει πιθανότατα να χαθεί στη διαδρομή, ή να χρειαστεί να το ανταλλάξει για να βρεθεί σε ένα μέρος όπου είναι πιο ασφαλές. Το μόνο που σίγουρα μπορεί να «κουβαλήσει» είναι οι αναμνήσεις, η ιστορία του, που μετά από την ανάγκη απομάκρυνσης από τα πάτρια εδάφη έχει εμπλουτιστεί με πικρία, πόνο, νοσταλγία που δεν δύναται να ικανοποιηθεί, τουλάχιστον άμεσα.
Το 2015 γνώρισα στην Αθήνα κάποιους νεαρούς πρόσφυγες από τη Συρία και την Παλαιστίνη. Χρειάζονταν πληροφορίες για το πώς να μετακινηθούν με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και παρότι δεν γνώριζαν καλά την ελληνική, μόνο λίγες λέξεις, στους λίγους μήνες που βρίσκονταν στην Ελλάδα, κατάφεραν να συνεννοηθούν. Λίγο η διεθνής αγγλική, λίγο η ελληνική, αλλά περισσότερο ήταν η ανάγκη για επικοινωνία, που έκανε τους ανθρώπους αυτούς τόσο εκφραστικούς και ανοιχτούς στην οποιαδήποτε μορφή σύνδεσης και τους καθιστούσε απόλυτα κατανοητούς. Διακρίνονταν από μια απλότητα και στα μάτια μου έμοιαζαν άνθρωποι που «διψούσαν» για ζωή. Αποφάσισα να κάνω παρέα μαζί τους και να μάθω για την ιστορία τους. Ο μικρότερος, 21χρονος Σύριος είχε διαφύγει μόνος του από την πατρίδα του, η οικογένειά του είχε μείνει πίσω, ίσως μου είπε «έφυγαν και αυτοί για κάποιον άλλο τόπο» και ο πατέρας του αφού είχε χάσει το πόδι του από μολυσματική πληγή που απέκτησε στη διάρκεια μιας εξέγερσης στα πλαίσια του Εμφυλίου και της γενικότερης προσπάθειας ανατροπής του δικτατορικού καθεστώτος, είχε μεταφερθεί από τον συριακό στρατό του Άσαντ σε φυλακές απ’ όπου δεν επρόκειτο να ξανά βγει. Τα τελευταία χρόνια ζούσε στη χώρα του ακούγοντας βόμβες να «τσιρίζουν» λίγα τετράγωνα από το σπίτι του, βλέποντας του πανέμορφους δρόμους της πόλης του, τα σπίτια, τα μνημεία, τους χώρους λατρείας να καταστρέφονται. Είχε φύγει όμως από εκεί και τώρα κοιτούσε μπροστά για το μέλλον. Συγκεκριμένα, μου είπε, «στην αρχή ζούσαμε σε σκηνή, μετά μας παραχώρησαν ένα κοντέινερ, τώρα μένω με τους φίλους που έχω γνωρίσει από αυτό το ταξίδι σε σπίτι και στο μέλλον θα ζήσω στο δικό μου σπίτι». Σήμερα ζει μόνιμα στη Σουηδία και έχει το δικό του διαμέρισμα, έχει φτιάξει μια νέα ζωή γεμάτη ανθρώπους και συναισθήματα.
Τη χώρα του, τις αναμνήσεις του τις ανακαλεί συχνά και με μεγάλη περηφάνια μιλάει για την πατρίδα. Στη μνήμη του δεν χάνονται, είναι ένας επιζών ενός τραγικού πολέμου, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, για ένα ιδανικό που σε άλλες χώρες αυτή τη στιγμή θεωρείται δεδομένο. Λίγη λιγότερη καταπίεση, λίγη παραπάνω ελευθερία. Ο 27χρονος Παλαιστίνιος ήταν επίσης φιλικός, όμως πιο συνετός και λιγομίλητος. Οι πληγές του δεν ήταν μόνο συναισθηματικές. Δέχθηκε δύο πυροβολισμούς στον κορμό, ο ένας από τους οποίους προκάλεσε παραμόρφωση στον αριστερό του ώμο. Δεν μίλησε για τον τρόπο που κατάφερε να ξεφύγει, ούτε για το ποιους αγαπημένους άφησε πίσω, είχε όμως ένα χαμόγελο που μπορώ να πως είχε μια δόση ελπίδας. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε με τα χαρτιά του δεν το έβαλε κάτω. Το γεγονός ότι κατάγεται από την Παλαιστίνη βρέθηκε εμπόδιο πολλές φορές στο δρόμο του. Σήμερα δεν ξέρω που βρίσκεται, όμως το 2020 βρισκόταν στη Στοκχόλμη.
Τα «απομεινάρια» της Παλαιστίνης έχουν χαρακτηριστεί από πολλούς ως οι μεγαλύτερες φυλακές παγκοσμίως, ειδικά όσον αφορά στη λωρίδα της Γάζας. Οι δύο αυτές χώρες, η Συρία και η Παλαιστίνη, που μετρούν πάνω από δύο χιλιετίες ιστορία, ξεκινώντας με το όνομα Συρο-Παλαιστίνη μετά την άλωση της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ., τις τελευταίες δεκαετίες έχουν «κατακρεουργηθεί», η μία λόγω του Εμφυλίου Πολέμου και η δεύτερη, επειδή η πολύχρονη κατοχή της δεν λέει να τελειώσει και οι τελευταίοι της κάτοχοι τείνουν να την περιορίζουν και να την οδηγούν κάθε μέρα και πιο κοντά στον αφανισμό. Τα μεταναστευτικά ρεύματα από τις δύο αυτές χώρες μετρούν εκατομμύρια ανθρώπους που καθημερινά προσπαθούν να διαφύγουν σε γειτονικά ή άλλα κράτη. Μόνη συντροφιά, στην αρχή αυτού του ταξιδιού, η ιστορία τους και η ελπίδα για τη δημιουργία μιας νέας ζωής, καλύτερης, ελεύθερης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΗΜΕΡΑ, encyclopedia.ushmm.org. Διαθέσιμο εδώ
