Της Κωνσταντίνας Στάμου,
Ένας πολύ σημαντικός τομέας της πολιτισμικής ελληνικής κληρονομιάς είναι τα ήθη, τα έθιμα και η παράδοσή της. Τα τελευταία χρόνια έχει μεγαλώσει η απόσταση των νέων γενεών με την έννοια της παράδοση και μοιάζει πλέον με κάτι μακρινό και παλαιικό. Ή αυτή, τουλάχιστον, είναι η άποψη που βλέπουμε να συμμερίζονται οι παλαιότερες γενεές για τη σύγχρονη σχέση παράδοσης και νέων. Ανά τους αιώνες, αλλά και σήμερα παρατηρείται μια προσαρμογή της παράδοσης στα σημερινά δεδομένα μέσα από πρωτότυπους μετασχηματισμούς παραδοσιακών σχημάτων από πλευράς των νέων καλλιτεχνών. Αδιαμφισβήτητα, η θέση της στη σημερινή κοινωνία διαφέρει δραστικά σε σύγκριση με αυτήν που κατείχε κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, όμως οι αφορμήσεις που πηγάζουν από την ίδια σε σύγχρονα δημιουργήματα υμνούν την αξία της στο σήμερα.
Τα δομικά στοιχεία της ελληνικής παράδοσης χρονολογούνται ήδη από το Βυζάντιο και η θρησκεία (ο Χριστιανισμός) έχει μείζονα ρόλο σε αυτήν. Τα έθιμα μάς προσφέρουν γνώσεις για το παρελθόν, για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τις αξίες τους κ.α. Μία σημαντική πληροφορία που διαθέτουμε για την περίοδο, κυρίως, του 20ου αιώνα, είναι ο τρόπος ντυσίματος και διασκέδασης των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Οι ελληνικές, όμως, φορεσιές δε μαρτυρούν μόνο την προτίμηση των καθημερινών ανθρώπων στα ντυσίματα αλλά και τις ιδέες τους, τις οποίες φρόντιζαν να περικλείουν στις φορεσιές τους με μικρές επιπρόσθετες λεπτομέρειες. Όλες οι φορεσιές στην ελληνική επικράτεια δεν ήταν πανομοιότυπες και η κάθε περιοχή προσάρμοζε στα τοπικά χαρακτηριστικά της και τον τρόπο ντυσίματός της. Το κλίμα ήταν ένας βασικός παράγοντας των διαφοροποιήσεων που εμφανίζουν μεταξύ τους.
Η παλαιότερη συλλογή ελληνικών φορεσιών είναι η συλλογή του Αντώνη Μπενάκη που άρχισε στις αρχές του 21ου αιώνα. Οι ελληνικές φορεσιές διακρίνονται σε πεδινές-γεωργικές/ορεινές – ποιμενικές/αστικές/νησιώτικες. Η φορεσιά μπορούσε να αποτελέσει ένδειξη και κοινωνικής κατάστασης, αν κάποιος ήταν ανύπαντρος, νεόνυμφος, βοσκός κ.α. Οι γιορτές και οι εκδηλώσεις ήταν ένας ακόμη καίριας σημασίας παράγοντας που απαιτούσε μεταβολές της κλασσικής καθημερινής φορεσιάς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι Θρακιώτικες σαρακατσάνικες φορεσιές που μαρτυρούνε την υπερβολή που επικρατούσε κυρίως στις γυναικείες φορεσιές. Αυτό συνέβαινε, διότι σε μεγάλες χαρές όπως ο γάμος στη γυναικεία φορεσιά προστίθεντο πολλά κοσμήματα και στολίδια, με αποτέλεσμα η φορεσιά να γίνεται βαριά και να ξεπερνά τα 30 κιλά.
Τέλος, στις βασικές παραμέτρους επιρροής του τρόπου ντυσίματος τους ήταν η εκκλησία. Σύμβολα της κύριας ελληνικής θρησκείας όπως ο σταυρός, ο δικέφαλος αετός, οι πολύχρωμες πέτρες και άλλα προστίθεντο από τρίτους στις νυφικές φορεσιές προληπτικά για το κακό. Οι Κυριακές ήταν ιερές μέρες και έραβαν ειδικές φορεσιές για να παρευρεθούν στην εκκλησία. Οι γυναίκες της κάθε περιοχής ύφαιναν μόνες τα ρούχα τους. Τα εσώρουχα και τα γαμήλια στρωσίδια προετοιμάζονταν τις ημέρες του γάμου, αφού το σώμα της νύφης έπρεπε να ήταν «καθαρό» και να ξάπλωνε σε αποστειρωμένα ανέγγιχτα καλύμματα. Επίσης, συνηθίζονταν οι κεφαλόδεσμοι στις νύφες, καθώς θεωρούσαν ότι φέρνουν καλοτυχία και ευτυχία.
Εάν συγκρίνουμε διαφορετικές τοπικά φορεσιές μεταξύ τους όπως της Εύβοιας, της Αγιάννας κ.α. θα παρατηρήσουμε κάποια βασικά σημεία των ελληνικών φορεσιών. Αρχικά, η φανέλα που έμπαινε ως βάση στη φορεσιά. Το ποκάμισο που διέφερε ανά την περίσταση και την ηλικία. Η τραχηλία, στερεωμένη στο σιγκούνι και έμπαινε κάτω από αυτό ως τη μέση καλύπτοντας το στήθος. Η τσιπούνια, η οποία αποτελούσε το εξωτερικό φόρεμα και στις νέες είχε χρώμα μαύρο, ενώ στις γυναίκες μεγαλύτερων ηλικιών ήταν άσπρο. Και τέλος, η ποδιά, η οποία δενόταν με μια ζώνη που ονομαζόταν ποδολουρίδα. Στις αντρικές φορεσιές έφερε την ονομασία ζωνάρι. Στο κάτω μέρος της φορεσιάς βρίσκονται τα υποδήματα που αποτελούνταν από τσαρούχια για τους άντρες και τακούνια για τις γυναίκες. Έπειτα, ο καθένας είχε τη δυνατότητα πάνω σε αυτή τη βάση να πειραματιστεί, ανάλογα και με τον καιρό, με παχιές κάλτσες, μαντήλια κ.α.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Είναι σύγχρονη η παράδοση σήμερα;, pnykapress.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές, searchculture.gr, διαθέσιμο εδώ
