Η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα στη Ναμίμπια και οι αποζημιώσεις από τη Γερμανία της “Vergangenheitsaufarbeitung”

Του Νίκου Διονυσάτου, 

Η Γερμανία είναι σήμερα μια χώρα, που σε τίποτα φυσικά δεν θυμίζει τον πριν το 1945 εαυτό της. Εξαιρετικά πολυπολιτισμική, κοινωνικά προοδευτική και με κάποιους από τους πιο στέρεους δημοκρατικούς θεσμούς στον κόσμο, η χώρα αποτελεί ένα παγκόσμιο παράδειγμα σχεδόν απόλυτης κάθαρσης του παρελθόντος. Μετά, λοιπόν, το πέρας των δύο παγκοσμίων πολέμων, που προκάλεσε ο γερμανικός μεγαλοϊδεατισμός, έγινε επιτακτική ανάγκη από τους διεθνείς παίκτες, η νέα διαιρεμένη Γερμανία να μπορέσει να αποδεχτεί και να κατανοήσει ό,τι είχε κάνει. Για τον λόγο αυτό, τόσο στη Δυτική, όσο και στην Ανατολική Γερμανία, επιστρατεύτηκε η λεγόμενη “Vergangenheitsaufarbeitung”, δηλαδή η «αποδοχή του παρελθόντος», όπως περίπου μεταφράζεται στα Ελληνικά.

Αυτή η «αποδοχή του παρελθόντος», κατά τις τελευταίες δεκαετίες, επετεύχθη μέσω της κριτικής και εις βάθος διδασκαλίας της σύγχρονης γερμανικής ιστορίας στις νέες γενιές. Η γερμανική σχολική ιστορία σήμερα εκτείνεται βασικά από την Ενοποίηση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, το 1871, και τελειώνει με την Επανένωση των δύο Γερμανιών, το 1990. Μάλιστα, το μεγαλύτερο τμήμα της σχολικής ιστορίας καταλαμβάνουν με διαφορά τα όσα τραγικά συνέβησαν την περίοδο 1933-1945. Παρά, ωστόσο, την εκτενή διδασκαλία του σκοτεινού γερμανικού παρελθόντος, ή μάλλον εξαιτίας της διδασκαλίας μιας πολύ συγκεκριμένης εκδοχής αυτού του παρελθόντος, οι Γερμανοί σήμερα έχουν ξεχάσει συλλογικώς ένα από τα χειρότερα εγκλήματα που προκάλεσαν, πριν την περίοδο των Ναζί.

Στα τέλη του 19^ου αιώνα, η νεόδμητη Γερμανική Αυτοκρατορία ήθελε να εισέλθει ισότιμα στο παιχνίδι των μεγάλων αποικιοκρατικών δυνάμεων. Για τον λόγο αυτό, το 1884, θα συγκαλούνταν το Συμβούλιο του Βερολίνου, με το οποίο η αφρικανική ήπειρος θα χωριζόταν σε ζώνες αποικιακής εξάπλωσης, με αποτέλεσμα οι Γερμανοί να εξασφαλίσουν μια σειρά από κτήσεις σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της μαύρης ηπείρου. Η αποικιακή αυτοκρατορία των Γερμανών θα κρατούσε μόλις 30 χρόνια, μέχρι το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όμως θα είχε τεράστιας κλίμακας επιπτώσεις σε πολλές από τις αποικιοκρατούμενες κοινωνίες. Μια από τις περιοχές αυτές, και ίσως εκείνη που βίωσε τις πιο καθοριστικές και μακροπρόθεσμες συνέπειες της γερμανικής κατάκτησης, ήταν η Ναμίμπια, ή (Γερμανική) Νοτιοδυτική Αφρική, όπως ονομάστηκε αρχικώς.

Η Ναμίμπια είναι μια χώρα που παρά το ασύλληπτο μέγεθος της (έχει περίπου 2,5 φορές την έκταση της Γερμανίας), έχει μόλις 2,7 εκατομμύρια κατοίκους (δηλαδή περίπου όσους, η μικροσκοπική Μολδαβία). Έτσι, η Ναμίμπια είναι το δεύτερο πιο αραιοκατοικημένο κράτος στον κόσμο, μόνο μετά την Μογγολία, και καλύπτεται ως επί τω πλείστον από τεράστιες ξηρές ερήμους. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί, ότι η Ναμίμπια έχει το δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμό λευκών, ποσοστιαία, στην αφρικανική ήπειρο, μόνο μετά τη Νότιο Αφρική, αλλά και ότι ένα υπολογίσιμο τμήμα αυτού του λευκού πληθυσμού είναι γερμανόφωνοι έποικοι, που παρέμειναν από τις αρχές του 20^ου αιώνα και κράτησαν την κουλτούρα τους ζωντανή μέχρι σήμερα. Αυτό καθιστά τη Ναμίμπια το μοναδικό κράτος στην Αφρική, στο οποίο τα Γερμανικά έχουν σημαντική παρουσία, και κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου τυχαίο. Πέραν του ότι η γεωγραφία και η δημογραφία της Γερμανικής Νοτιοδυτικής Αφρικής επέτρεπαν την εγκατάσταση ενός μικρού, αλλά καθοριστικού, αριθμού εποίκων, το γερμανόφωνο μέλλον της χώρας θα επισφραγιζόταν με το ξέσπασμα του Α’ Παγκόσμιου. Το 1915, η Νότια Αφρική κατέλαβε την περιοχή, και για τα επόμενα 75 χρόνια την κράτησε υπό τον έλεγχο της. Αυτό σήμαινε, ότι κατά τον 20^ο αιώνα, η Ναμίμπια θα καλούνταν να υπομείνει το απάνθρωπο σύστημα ρατσιστικών διακρίσεων του απαρτχάιντ. Έτσι, στα πλαίσια του απαρτχάιντ, οι νέοι Αγγλοσάξονες έποικοι και ειδικά οι ολλανδόφωνοι Μπόερς, βρήκαν έναν ισχυρό σύμμαχο στο πρόσωπο της τοπικής γερμανικής κοινότητας και αποφάσισαν να ενισχύσουν την τοπική της ταυτότητα.

Η νοτιοαφρικανική κυριαρχία θα συνεχιζόταν μέχρι το 1990, όταν έπειτα από χρόνια ένοπλης αντίστασης της οργάνωσης SWAPO, το καθεστώς της Πραιτόρια θα παραχωρούσε επιτέλους ανεξαρτησία στη Ναμίμπια. Το SWAPO κυβερνάει αυταρχικά μέχρι σήμερα, και παρά την οικονομική βελτίωση που βιώνει η χώρα λόγω του ορυκτού της πλούτου, η διαφθορά και η ανισότητα εξακολουθούν να βρίσκονται σε υψηλότατα επίπεδα. Αυτό, όμως, που πικραίνει τους περισσότερους κατοίκους της Ναμίμπιας σήμερα, δεν βρίσκεται εντός των συνόρων της, αλλά περίπου 8.000 χιλιόμετρα μακριά, στην Ευρώπη. Εάν ρωτήσει κανείς ένα νέο άνθρωπο στη Γερμανία είναι πιθανόν να μη γνωρίζει καν που βρίσκεται το αφρικανικό αυτό κράτος, πόσω μάλλον ότι η χώρα του το κατακρεούργησε, πριν από έναν αιώνα. Αυτό συμβαίνει, καθώς, όπως προαναφέρθηκε, το γερμανικό κράτος έχει διαγράψει το ιστορικό κεφάλαιο της αποικιοκρατίας, και κατ’ επέκταση τη γενοκτονία που ενορχηστρώθηκε στη Ναμίμπια, εκ μέρους του, για την εξόντωση των λαών Herero και Nama, μεταξύ 1904 και 1908.

Η γενοκτονία αυτή ήταν η πρώτη γενοκτονία του 20^ου αιώνα, οργανώθηκε με χειρουργική ακρίβεια από τη γερμανική αποικιακή διοίκηση για την εξόντωση των Herero και των Nama, και μέχρι το γερμανικό κράτος να ζητήσει επίσημα συγγνώμη από το λαό της Ναμίμπιας, το 2004, και να αποδώσει αποζημιώσεις 1,1 δισεκατομμυρίων στους απογόνους των θυμάτων της γενοκτονίας, το 2021, εν πολλοίς δεν γινόταν αντιληπτή καν σαν γενοκτονία. Οι Γερμανοί, έπειτα από μια αποτυχημένη εξέγερση των δύο αυτών εθνοτικών κοινοτήτων, το 1903, αποφάσισαν ότι θα έπρεπε να τιμωρηθούν παραδειγματικά. Έτσι, την άνοιξη του 1904, μια ογκώδης γερμανική στρατιωτική δύναμη έφτασε στην αποικία, υπό τη διοίκηση του διαβόητου στρατηγού Lothar von Trotha, με εντολή να σβήσει από το χάρτη τους εξεγερμένους. Τον Αύγουστο του 1904, στη μάχη του Waterberg, ο Trotha προέταξε τους άριστα εξοπλισμένους και εκπαιδευμένους στρατιώτες του, έναντι μιας συντονισμένης δύναμης Herero και Nama, η οποία συγκεντρώθηκε ως μια ύστατη προσπάθεια αντίστασης στα αντίποινα που οι αυτόχθονες ήξεραν ότι θα έρχονταν. Ο ιθαγενής στρατός, του οποίου οι Γερμανοί φαίνεται να υπερτερούσαν 5 προς 1, συνετρίβη και οι επιζώντες καταδιώχθηκαν ανηλεώς μέσα στην έρημο. Αυτό θα σηματοδοτούσε την αρχή της γενοκτονίας.

Όσοι ελάχιστοι έφτασαν μέχρι τα σύνορα με το βρετανικό προτεκτοράτο της Μπετσουαναλάνδης, κατάφεραν να πάρουν άσυλο εκεί, αλλά οι Γερμανοί τους απαγόρευσαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους. Εν τω μεταξύ, μετά τη μάχη, τα στρατεύματα του Κάιζερ εισέβαλαν στις ανυπεράσπιστες κοινότητες των Herero και των Nama, και αφότου τις λεηλάτησαν, πήραν όλους τους κατοίκους που δεν πρόλαβαν να διαφύγουν, και τους μετέφεραν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, που για πολλούς αποτέλεσαν τη βάση για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. Ταυτόχρονα, όσοι από τις δύο φυλές είχαν καταφύγει στην έρημο, βρέθηκαν σε αδιέξοδο, καθώς οι Γερμανοί διώκτες τους δεν τους άφηναν να βγουν από εκεί, προχωρώντας σε απάνθρωπα μέσα προκειμένου να βεβαιωθούν ότι θα πέθαιναν από πείνα, δίψα και ασθένειες, όπως η δηλητηρίαση των πηγαδιών και η εξόντωση των κοπαδιών τους. Η προσπάθεια αφανισμού των Herero και των Nama θα κρατούσε ως το 1908, και παρότι θα προκαλούσε διεθνή κατακραυγή, δεν θα στερούσε από τη Γερμανία μια από τις πιο προσοδοφόρες αποικίες της. Ο στρατηγός Trotha δε, όχι μόνο δεν τιμωρήθηκε για τις πράξεις του, ως βασικός συντονιστής της γενοκτονίας, αλλά παρασημοφορήθηκε κιόλας από τον Κάιζερ για τις υπηρεσίες του στην Αφρική. Υπολογίζεται, ότι στη γενοκτονία εξοντώθηκε περίπου το 50% των Nama και το 80% (!) των Herero. Σε απόλυτα νούμερα, μιλάμε για ορισμένες δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους φυσικά, ωστόσο η κλίμακα στην οποία οι Γερμανοί κατέστρεψαν τις δύο αυτές κοινότητες ήταν πράγματι ασύλληπτη.

Η πιο τραγική πτυχή της γενοκτονίας, πάντως, ήταν εκείνη που προκάλεσε η επιστημονική κοινότητα της εποχής, η οποία μπρος στην αιματοχυσία, είδε μια μεγάλη ευκαιρία για διεύρυνση των δραστηριοτήτων της. Στα στρατόπεδα εργασίας της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, Ευρωπαίοι γιατροί έκαναν έρευνες σε ανθρώπινα πειραματόζωα, προκαλώντας τεχνητές επιδημίες με επικίνδυνες ασθένειες, ενώ διάφοροι ανθρωπολόγοι αιτήθηκαν και παρέλαβαν τα κρανία συνολικά 300 Αφρικανών κρατουμένων στα στρατόπεδα, τα οποία μεταφέρθηκαν σταδιακά σε διάφορα γερμανικά πανεπιστήμια για την πραγματοποίηση κρανιομετρικών μελετών. Αυτά τα κρανία δεν έχουν επιστραφεί ακόμα στο σύνολο τους, αν και τα τελευταία χρόνια πολλά ιδρύματα έχουν προχωρήσει στον επαναπατρισμό τους στη Ναμίμπια.

Ευτυχώς, η Γερμανία έχει αρχίσει να κινείται με κάπως μεγαλύτερο σεβασμό απέναντι στο συγκεκριμένο ακανθώδες ζήτημα και όλες οι δράσεις των τελευταίων ετών, από τη δημιουργία ταινιών και ντοκιμαντέρ, μέχρι την ιστορική απόδοση αποζημιώσεων, δείχνουν το δρόμο της αλληλοκατανόησης και της συνεργασίας  για το μέλλον των σχέσεων Γερμανίας και Ναμίμπιας…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• What Can We Learn from the Germans About Confronting Our History?, The New Yorker, διαθέσιμο εδώ
• Namimbia country profile, BBC, διαθέσιμο εδώ
• German Colonialism Still Divides Namibia, Are we Europe, διαθέσιμο εδώ
• Herero Genocide in Namibia, Montreal Holocaust Museum, διαθέσιμο εδώ
• The German-Herero Conflict, Britannica, διαθέσιμο εδώ
• A Forgotten Genocide: What Germany Did in Namibia, and What It’s Saying Now, The New York Times, διαθέσιμο εδώ