Ο θαυματουργός βασιλικός πολτός και οι θεραπευτικές του ιδιότητες

Του Μανώλη Κουφόπουλου, 

Από την αρχαία Ελλάδα και την Αίγυπτο μέχρι και σήμερα ο βασιλικός πολτός εξυμνείται για τις δράσεις του στο ανθρώπινο σώμα. Οι αρχαίοι Έλληνες τον θεωρούσαν τροφή των θεών (νέκταρ και αμβροσία) και ο Αριστοτέλης το έδινε στους μαθητές του, με στόχο τη βελτίωση της νοητικής τους ικανότητας. Αρκετά διαδεδομένη ήταν η χρήση του στην αρχαία Αίγυπτο, με αποκορύφωμα την  ύπαρξή του ως το μυστικό για τον καλλωπισμό της Κλεοπάτρας. Παράλληλα, οι Κινέζοι αυτοκράτορες και στρατηγοί τον κατανάλωναν για την επίτευξη μακροζωίας, ευρωστίας και αυξημένης σεξουαλικής ικανότητας σε μεγάλη ηλικία.

Παρόλο που χρησιμοποιούνταν όλα αυτά τα χρόνια, σύμφωνα με τις καταγραφές, δεν φαίνεται να ήταν γνωστοί οι λόγοι που ο βασιλικός πολτός έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Πολύ αργότερα, τον 17^ο αιώνα, εντομολόγοι στην Ευρώπη κατάφεραν να περιγράψουν τη δράση του στις μέλισσες. Τον 19^ο αιώνα τα συστατικά του αναλύθηκαν και στα μέσα του 20^ου αιώνα η χρήση του έγινε πολύ διαδεδομένη με την ανάπτυξη της μελισσοθεραπείας (apitherapy).  Από τότε μέχρι και σήμερα έχει έρθει στην επιφάνεια πλήθος στοιχείων που επιβεβαιώνει ή και διαψεύδει ορισμένα οφέλη του. Στο άρθρο αυτό, λοιπόν, θα αναλύσουμε μερικές από τις ιδιότητες του βασιλικού πολτού και κατά πόσο μπορεί να μας ωφελήσει.

Παραγωγή και δράσεις στις μέλισσες

Ο βασιλικός πολτός εκκρίνεται από ειδικούς αδένες του φάρυγγα των νεαρών εργατριών μελισσών. Χρησιμοποιείται για την τροφή των προνυμφών και τον  καθορισμό της βασίλισσας. Όλες οι προνύμφες έως την 3^η ημέρα της ζωής τους τρέφονται με αυτόν. Αν συνεχιστεί η διατροφή με βασιλικό πολτό από την 3^η μέχρι την 5^η μέρα, τότε οι μέλισσες αυτές θα γίνουν βασίλισσες, ενώ οι υπόλοιπες εργάτριες. Από τη στιγμή που θα καθοριστεί η βασίλισσα, αυτή θα τρέφεται αποκλειστικά με βασιλικό πολτό για την υπόλοιπη ζωή της. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε το γεγονός ότι η βασίλισσα επιβιώνει για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (5 χρόνια σε σχέση με 45 μέρες) και παράγει καθημερινά τέτοια ποσότητα σε αυγά (2000-3000) που αντιστοιχεί στο βάρος της.

Δεδομένου ότι τρέφεται αποκλειστικά με πολτό, μπορούμε να σκεφτούμε ότι αυτός περιέχει όλα τα στοιχεία που απαιτούνται όχι μόνο για την επιβίωση, αλλά και για την υγεία της βασίλισσας. Τα οφέλη αυτά έχουν επιβεβαιωθεί σε διάφορα άλλα είδη (ποντίκι, μύγα, μεταξοσκώληκας) και εν μέρει στον άνθρωπο. Είναι αναμενόμενο ότι τα παρατηρούμενα οφέλη είναι μειωμένα σε σχέση με τα άλλα είδη, αν αναλογιστούμε την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου σώματος, καθώς και το μέγεθός του.

Τα συστατικά και η ποιότητά του

Ο βασιλικός πολτός αποτελείται από διάφορα είδη θρεπτικών συστατικών, με την κάθε κατηγορία να έχει και τα δικά της οφέλη. Νερό, πρωτεΐνες (MRJPs), λιπίδια (10-HDA), υδατάνθρακες, βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία, καθώς και άλλες ενώσεις συγκαταλέγονται στη σύνθεσή του. Το ποσοστό που αναλογεί στο καθένα διαφέρει ανάλογα με τη μορφή με την οποία τον καταναλώνουμε. Για παράδειγμα, το νερό βρίσκεται σε ποσοστό 60-70% στη φυσική μορφή του βασιλικού πολτού, ενώ στη σκόνη είναι αμελητέο. Το αντίστροφο ισχύει για τα άλλα συστατικά, μια και η σκόνη είναι μία συμπυκνωμένη μορφή.

Στο πλαίσιο αυτό,  ανάλογα με την περιοχή στην οποία βρίσκονται οι μέλισσες και την τροφή τους επηρεάζεται η ποιότητα του τελικού προϊόντος. Αν τρέφονται με φυσικό τρόπο (π.χ. με άνθη φυτών), τότε ο βασιλικός πολτός είναι καλύτερης ποιότητας σε σχέση με αυτές που τρέφονται κυρίως με ζάχαρη. Το τελευταίο συμβαίνει όταν οι μελισσοκόμοι, με στόχο τη βιομηχανική παραγωγή βασιλικού πολτού, προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν το κέρδος, θυσιάζοντας την ποιότητα.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η μορφή (φυσική, σκόνη, φιαλίδιο, freeze-dried), αλλά και οι συνθήκες αποθήκευσης επηρεάζουν τα οφέλη του βασιλικού πολτού, μια και μπορούν να επιδράσουν στην ακεραιότητα των συστατικών του. Στη φυσική του μορφή μπορεί να αποθηκευτεί σε θερμοκρασία ψυγείου (4^οC) για 6 μήνες και στην κατάψυξη (-18^οC) για 1 έτος. Από την άλλη, ο freeze- dried αντέχει για διπλάσιο χρονικό διάστημα. Σε θερμοκρασία περιβάλλοντος ο βασιλικός πολτός διατηρεί τις ιδιότητές του για περισσότερο από 2 έτη, όταν έχει αναμειχθεί με μέλι. Αντίστοιχα, σε μορφή σκόνης ή κάψουλας, αν αποθηκευτεί σε ξηρό και κρύο χώρο διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο σημείο αυτό θα αναλύσουμε μερικές από τις ευεργετικές δράσεις του βασιλικού πολτού. Ωστόσο, καλό είναι να έχουμε στον νου μας ότι ορισμένα άτομα θα ευνοηθούν περισσότερο από άλλα σε κάποιες κατηγορίες και άλλα μπορεί να μην παρατηρήσουν διαφορές.

Γήρανση και αντιοξειδωτική δράση

Από τα αρχαία χρόνια πιστεύαμε ότι προσφέρει ευεξία και μακροζωία. Πλέον έχουμε επιβεβαιώσει αυτή την πεποίθηση. Συγκεκριμένα, η γήρανση των κυττάρων και κατ’ επέκταση του οργανισμού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο οξειδωτικό στρες (ROS). Στο ίδιο πλαίσιο διάφοροι εκκριτικοί παράγοντες επηρεάζουν την «ηλικία» των ιστών. Φυσικά, υπάρχει πλήθος στοιχείων που επηρεάζουν τη γήρανση. Τα ερευνητικά δεδομένα, λοιπόν, δείχνουν ότι ο βασιλικός πολτός επιδρά σε μερικά από αυτά και παρατηρείται καθυστέρηση της εμφάνισης του γήρατος, καθώς και μειωμένη απώλεια μνήμης και ατροφία διάφορων οργάνων.

Καρκίνος

Ο βασιλικός πολτός έχει θαυματουργές ιδιότητες στη θεραπεία και διαχείριση του καρκίνου. Δρα συνεργατικά με τη χημειοθεραπεία, αυξάνοντας την τοξική δράση στα καρκινικά κύτταρα και αμβλύνοντας τις συνέπειες στα υγιή. Επίσης, σε συνδυασμό με το μέλι, φαίνεται να μειώνει κατά πολύ την κούραση και την αδυναμία που παρατηρείται στους ασθενείς με νεοπλάσματα.

Αναπαραγωγικό σύστημα και εμμηνόπαυση

Εδώ και δεκαετίες ο βασιλικός πολτός χορηγείται σε μεταεμμηνοπαυσιακές γυναίκες για τη διαχείριση των συμπτωμάτων και τη μερική αποκατάσταση των ορμονικών αλλαγών. Ειδικότερα, τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης οφείλονται κυρίως στην απότομη πτώση των οιστρογόνων. Δεδομένου ότι ο βασιλικός πολτός παρουσιάζει οιστρογονική δράση, χορηγείται ως υποκατάστατο φαρμακευτικής θεραπείας. Την ίδια στιγμή, βελτιώνει τα συμπτώματα της οστεοπόρωσης (αύξηση απορρόφησης ασβεστίου).

Επίσης, φαίνεται να βοηθάει και στον προεμμηνοπαυσιακό πόνο στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Από την άλλη πλευρά, έχει οφέλη και στο αναπαραγωγικό σύστημα των ανδρών. Βρέθηκε ότι οι άνδρες που τον κατανάλωναν είχαν μικρότερο αριθμό νεκρών ή προβληματικών σπερματοζωαρίων, κάτι που επιβεβαιώνει τη χρήση του στην αρχαιότητα για τη βελτίωση της ανδρικής σεξουαλικής ικανότητας.

Νευρικό σύστημα

Δεν είναι τυχαίο που ο Αριστοτέλης προσέφερε βασιλικό πολτό στους μαθητές του. Γνωρίζουμε πλέον ότι ευνοεί την επιβίωση και ανάπτυξη των νευρικών κυττάρων και προστατεύει το νευρικό σύστημα από το οξειδωτικό στρες. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η ενίσχυση της μνήμης και της πνευματικής λειτουργίας. Παράλληλα, η δράση του στη θωράκιση του αιματοεγκεφαλικού φραγμού, σε συνδυασμό με τη ρύθμιση των επιπέδων του β-αμυλοειδούς, προστατεύει από ασθένειες, όπως είναι το Alzheimer’s.

Χοληστερίνη, υπέρταση, διαβήτης

Τα πιο γνωστά προβλήματα υγείας… υπερχοληστερολαιμία, υπέρταση και διαβήτης. Τουλάχιστον ένας συγγενής μας λαμβάνει φαρμακευτική θεραπεία για μία ή περισσότερες από αυτές τις παθολογικές καταστάσεις. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ίσως για μία επιδημία στον δυτικό κόσμο που έχει πλέον επεκταθεί στο μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Αρχικά, ο βασιλικός πολτός βελτιώνει το λιπιδαιμικό προφίλ των ασθενών (μείωση LDL) και τον μεταβολισμό της χοληστερόλης στο ήπαρ. Στο ίδιο πλαίσιο, δύναται να σταθεροποιήσει την αυξημένη αρτηριακή πίεση. Τέλος, σε διαβητικούς ασθενείς μπορεί να περιορίσει την υπεργλυκαιμία (αυξημένο σάκχαρο), χωρίς, όμως, να επιδρά στη δράση της ινσουλίνης ούτε να βελτιώνει την αντίσταση σε αυτή.

Δέρμα

Από την αρχαιότητα ο βασιλικός πολτός χρησιμοποιούνταν για την ίαση των πληγών του δέρματος. Αυτό δεν είναι τυχαίο, μια και προστατεύει από την ανάπτυξη βακτηρίων και επιταχύνει τη διαδικασία της επούλωσης. Μειώνει την τοπική φλεγμονή (έχει αντιφλεγμονώδη δράση) και υποκινεί τα κύτταρα που επιδιορθώνουν την βλάβη.

Τι πρέπει να προσέχουμε

Ο βασιλικός πολτός, όπως και άλλα τρόφιμα, δύναται να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι από απλή γαστρεντερική διαταραχή μέχρι και αναφυλακτικό σοκ. Για τον λόγο αυτό είναι πρέπον, αν έχουμε αλλεργία σε πολλά τρόφιμα και ειδικά στο μέλι ή στην πρόπολη, να συμβουλευτούμε έναν ιατρό. Στο ίδιο πλαίσιο, αν σκοπεύουμε να καταναλώσουμε μεγάλη ποσότητα βασιλικού πολτού (π.χ. ως μέρος κάποιας θεραπείας), μπορούμε να κάνουμε προληπτικά έλεγχο για αλλεργία. Ως προς την αλληλεπίδρασή του με φάρμακα, υπάρχουν ελάχιστες αναφορές που σχετίζονται με αρνητικές δράσεις.

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι τα οφέλη του βασιλικού πολτού καθορίζονται από τη μορφή και την καθαρότητα του προϊόντος που καταναλώνουμε, καθώς και από τον οργανισμό μας. Αν δεν παρατηρήσουμε ορισμένα από τα θετικά που αναφέρθηκαν, δεν πρέπει να αυξήσουμε την ποσότητα που καταναλώνουμε, εκτός και αν υπάρχει ιατρική συμβουλή. Όμοια, να τονίσουμε ότι ο βασιλικός πολτός δεν συνιστά πανάκεια για όλες τις ασθένειες ούτε μπορεί να αντικαταστήσει τη φαρμακευτική θεραπεία. Συνιστά ένα εργαλείο που συμπληρώνει την ιατρική παρέμβαση, αλλά δεν θα πρέπει να επαναπαυτούμε σε αυτόν. Όπως και με τα υπόλοιπα συμπληρώματα διατροφής, οφείλουμε να τον αξιοποιήσουμε με μέτρο και σύνεση.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Royal Jelly-A Traditional and Natural Remedy for Postmenopausal Symptoms and Aging-Related Pathologies. Molecules, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
• Honey, Propolis, and Royal Jelly: A Comprehensive Review of Their Biological Actions and Health Benefits. Oxid Med Cell Longev, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
• New Insights into the Biological and Pharmaceutical Properties of Royal Jelly. Int J Mol Sci, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
• Current Status of the Bioactive Properties of Royal Jelly: A Comprehensive Review with a Focus on Its Anticancer, Anti-Inflammatory, and Antioxidant Effects. Molecules, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
• Royal Jelly: Beneficial Properties and Synergistic Effects with Chemotherapeutic Drugs with Particular Emphasis in Anticancer Strategies. Nutrients, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
• Royal Jelly: An ancient remedy with remarkable antibacterial properties. Microbiol Res, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ