Του Ηλία Λεοντάρη,
Οι ελληνικές πόλεις των παραλίων της Μικράς Ασίας, αποτέλεσαν απότοκο της αποικιακής πολιτικής των ελληνικών φύλων του κυρίως Ελλαδικού κορμού (Ίωνες, Αιολείς, Δωριείς), η οποία έγινε πράξη τον 11ο-9ο αιώνα π.Χ. με τον κοινώς αποδεκτό όρο «Α΄ Ελληνικός Αποικισμός». Οι Αιολείς μετακινήθηκαν προς τα βόρεια μικρασιατικά παράλια και δημιούργησαν ισχυρές πόλεις όπως η Μυτιλήνη και η Φώκαια. Οι Ίωνες στα κεντρικά με τις ισχυρότερες και σημαντικότερες πόλεις, που αποτέλεσαν αργότερα τον πυρήνα της επανάστασης (Μίλητος, Έφεσος, Σάμος, Κολοφών, Πριήνη, Χίος κλπ.) και οι οποίες θα δημιουργήσουν μια μεταξύ τους συμμαχία, την «Ιωνική Δωδεκάπολη» ή «Κοινό των Ιώνων» κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα. Τέλος, οι Δωριείς θα αποικίσουν στα νότια με τις έξι σημαντικότερες πόλεις τους, την Κω, την Κνίδο, την Αλικαρνασσό και τις τρεις μεγάλες ροδιακές πόλεις, Λίνδο, Κάμειρο και Ιαλυσό. Οι πόλεις αυτές κατείχαν ισχυρό εμπόριο με όλη την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και συμμετείχαν ενεργά και στον «Β΄ Ελληνικό Αποικισμό», ιδρύοντας σημαντικές αποικίες τόσο στην Ιταλική χερσόνησο, όσο και στον Εύξεινο Πόντο.
Οι πόλεις αυτές κατά τον 6ο αιώνα πέρασαν στη ζώνη επιρροής του Λυδικού βασιλείου, το οποίο ήθελε αφενός να εκμεταλλευτεί την πρόσβαση στη θάλασσα και αφετέρου για οικονομικούς λόγους, διότι είχε καλές απολαβές από την ελαφριά ομολογουμένως φορολογία, την οποία τους είχε επιβάλλει. Δεδομένου ότι η λυδική επικυριαρχία δεν παρακώλυε ούτε τα σταθερά δημοκρατικά πολιτεύματα των πόλεων αυτών, αλλά και δεν αποτελούσε τροχοπέδη στις εμπορικές τους συναλλαγές, οι οποίες συνιστούσαν τη βάση της οικονομικής τους ευμάρειας, την δέχτηκαν σιωπηρά. Με αυτόν τον τρόπο είχε επιτευχθεί η ειρήνη και η σταθερότητα στην περιοχή, κάτι που δεν ίσχυσε αργότερα με τους Πέρσες. Οι Πέρσες εν αντιθέσει με τους προκατόχους τους, επιβάρυναν την οικονομία των ελληνικών πόλεων με έντονη φορολογία, ενώ παράλληλα παρεμπόδιζαν τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Αυτό οδήγησε σε μια αποστροφή των Ελλήνων της Μικράς Ασίας προς το πρόσωπο των Περσών και δημιούργησε ένα έντονα τεταμένο κλίμα. Συν τοις άλλοις οι Πέρσες διέλυσαν τα καθεστώτα των πόλεων και εγκατέστησαν παντού φίλα προσκείμενες σε αυτούς τυραννίες, προκαλώντας ρήξη και στην πολιτική, πέρα από την οικονομική σφαίρα.
Αφορμή για την αρχή της επερχόμενης επανάστασης δόθηκε μετά τα γεγονότα στη Νάξο. Ο τύραννος της Μιλήτου, Αρισταγόρας, παρακολουθώντας μια επανάσταση στο νησί της Νάξου και θέλοντας να επεκτείνει την σφαίρα επιρροής του, προέτρεψε τον σατράπη των Σάρδεων Αρταφέρνη να πολιορκήσουν το νησί, ανεπιτυχώς βέβαια, όπως αποδείχθηκε αργότερα. Ο Αρισταγόρας, φοβούμενος την πιθανή τιμωρία των Περσών για την αποτυχία του, βρήκε την ευκαιρία να ξεσηκώσει τους Έλληνες των πόλεων της Μικράς Ασίας κατά του Περσικού ζυγού. Ξεκίνησε, λοιπόν, από την ίδια τη Μίλητο και σιγά-σιγά επετύγχανε τη σταδιακή συμμετοχή και άλλων πόλεων στο κίνημα του, με πρωταρχικές αυτές του Κοινού. Έπειτα, προσπάθησε να ζητήσει αρωγή και συμμαχία από τις πόλεις του κυρίως ελλαδικού κορμού, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Μόνο η Αθήνα και η Ερέτρια ανταποκρίθηκαν στέλνοντας έναν μικρό στόλο από 25 πολεμικά πλοία στο σύνολο.
Η επανάσταση ξεκίνησε το 499 π.Χ. και διήρκησε 5-6 χρόνια περίπου. Πρώτο σημαντικό πλήγμα κατά των Περσών, αποτέλεσε η πυρπόληση των Σάρδεων, μια εκ των σημαντικότερων πόλεων της Αχαιμενιδικής αυτοκρατορίας και πρωτεύουσα της σατραπείας της Λυδίας. Παρ’ όλα αυτά, λόγω σημαντικών απωλειών, αναγκάστηκαν οι Ίωνες να επιστρέψουν στην Έφεσο, δίνοντας έτσι χρόνο στους Πέρσες να ανασυνταχθούν και να συντρίψουν τον Ιωνικό στρατό εκεί. Αυτό οδήγησε στην αποχώρηση των Αθηναίων και Ερετριαίων, όμως στον αντίποδα, παρά την πρώτη μεγάλη τους ήττα, το κίνημα είχε θέσει τις ρίζες του και σε άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας. Η Κύπρος και οι Κάρες ήταν οι επόμενοι που επαναστάτησαν, ενώ ταυτόχρονα και στον Ελλήσποντο και την Προποντίδα οι μάχες συνεχίζονταν, με σημαντικότερο γεγονός την κατάληψη του Βυζαντίου από τον ιωνικό στρατό. Το 497 π.Χ. αποτελεί το έτος ορόσημο, καθώς ξεκινά η οργανωμένη αντεπίθεση των Περσών, που αποσκοπούσε αρχικά στον επιτυχημένο τερματισμό της επανάστασης στην Κύπρο και στην απελευθέρωση των στενών, τα οποία διέκοπταν την επικοινωνία με τις βόρειες περσικές κτήσεις της Βαλκανικής.
Με τους Κάρες πραγματοποιήθηκαν αρκετές μάχες προκειμένου να αναχαιτιστούν, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν επιτυχημένες για τους Πέρσες. Αποκορύφωμα αποτελεί η Μάχη στα Πήδασα (496 π.Χ.) κατά την οποία σκοτώθηκε ο Πέρσης διοικητής και άλλοι αξιωματούχοι, παγώνοντας ουσιαστικά τις εχθροπραξίες και αυτήν και την επόμενη χρονιά, έως ότου αναδιοργανωθούν. Περί το 494 π.Χ. θα σημειωθεί και η καθοριστικότερη μάχη της Επανάστασης. Στην νήσο Λάδη, κοντά στο κέντρο της επανάστασης -τη Μίλητο- θα δοθεί η τελική μάχη μεταξύ Ελλήνων-Περσών, η οποία θα οδηγήσει σε συντριπτική ήττα των ηνωμένων Ελλήνων και την σταδιακή επάνοδο των περσικών κτήσεων, ξανά στα χέρια του Μεγάλου Βασιλέα. Η ήττα στη Λάδη οδήγησε στην ολοκληρωτική καταστροφή της Μιλήτου και στον εξανδραποδισμό των κατοίκων της, ως εκδίκηση ίσως για την πυρπόληση των Σάρδεων λίγα χρόνια πριν αλλά και για παραδειγματισμό. Η ήττα των Ιώνων οφειλόταν αρχικά στην έλλειψη αξιόπιστου και χαρισματικού ηγέτη (ο Αρισταγόρας είχε δολοφονηθεί δυο χρόνια πριν) αλλά και στην αποστασία των Σαμίων και τη σταδιακή αποχώρηση των συμμάχων, οι οποίοι βλέποντας τους Σάμιους να αποχωρούν θεώρησαν φρονιμότερο να μην ριψοκινδυνέψουν, οδηγώντας στην συντριβή των εναπομεινάντων.
Τα αποτελέσματα της Ιωνικής Επανάστασης ήταν μάλλον ευνοϊκότερα απ’ ότι θα περίμενε κανείς. Οι Πέρσες και ο στρατηγός Μαρδόνιος, πιο συγκεκριμένα, εγκατέστησαν στις πόλεις αυτές δημοκρατικά πολιτεύματα, ορίστηκαν ως διαιτητές για τις μεταξύ των ελληνικών πόλεων διενέξεις και μείωσαν τη φορολογία, σε αναλογία με την οικονομική ευχέρεια της κάθε πόλης. Έτσι αυτό το σύστημα απεδείχθη πιο δίκαιο και ίσως να απέτρεπε στο μέλλον το ενδεχόμενο άλλων επαναστατικών διαθέσεων. Ο Ηρόδοτος (Ιστορίαι, 6.42.1-2) για τα αποτελέσματα αυτά παραθέτει: «Ἀρταφρένης… συνθήκας σφίσι αὐτοῖσι τοὺς Ἴωνας ἠνάγκασε ποιέεσθαι, ἵνα δωσίδικοι εἶεν καὶ μὴ ἀλλήλους φέροιέν τε καὶ ἄγοιεν. Ταῦτά τε ἠνάγκασε ποιέειν, καὶ τὰς χώρας μετρήσας σφέων κατὰ παρασάγγας, τοὺς καλέουσι οἱ Πέρσαι τὰ τριήκοντα στάδια, κατὰ δὴ τούτους μετρήσας φόρους ἔταξε ἑκάστοισι, οἳ κατὰ χώρην διατελέουσι ἔχοντες…». Βέβαια, από μια άλλη οπτική γωνία, αποτέλεσε η Επανάσταση την αφορμή για την εκστρατεία των Περσών κατά των Ελλήνων του Ελλαδικού κορμού, ορισμένοι εκ των οποίων είχαν συμμετάσχει προς βοήθεια των Ιώνων. Αυτό βέβαια ήταν μόνο το πρόσχημα, προκειμένου να κάνει ο Μεγάλος Βασιλέας τις επεκτατικές του βλέψεις πράξη…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bengtson, Hermann (1991), Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Αθήνα.
- Green, Peter (2004), Οι Ελληνοπερσικοί Πόλεμοι, Αθήνα.
- Mosse, Claude & Schnapp-Gourbeillon, Annie (2015), Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα.
- Παπαντωνίου, Γεώργιος (1979), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα.
