Του Γιάννη Αρμύρα,
Ο πόλεμος στη Βοσνία ήταν μια πολεμική σύγκρουση μεταξύ των τριών δυνάμεων της πρώην Γιουγκοσλαβίας, της Κροατίας, της Βοσνίας και της Σερβίας. Ήταν η τελευταία πράξη της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, που με το τέλος του πολέμου, η γνώστη «Σοσιαλιστική Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας» έπαψε να υπάρχει πλέον ως κράτος. Ας πάρουμε, όμως, τα γεγονότα από την αρχή. Πως δημιουργήθηκε η Γιουγκοσλαβία; Περιληπτικά, με την υπογραφή της Συνθήκης της Κέρκυρας και τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στα Βαλκάνια, την 1η Δεκεμβρίου, δημιουργήθηκε ένα νέο κράτος, ένα νέο βασίλειο με το όνομα «Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων». Το βασίλειο αυτό αναγνωρίστηκε διεθνώς το 1922 και στις 3 Οκτωβρίου του 1929, μετονομάστηκε σε «Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας».
Το όνομα της Γιουγκοσλαβίας, το όποιο χρησιμοποιείται ακόμη από τις παλιότερες γενιές των Ελλήνων για να αναφερθούν στους κατοίκους της πρώην αυτής χώρας, προέρχεται από τις λέξεις “Југ/Jug” (Γιούγκ) και “Славија/Slavija” (Σλάβια), που σημαίνουν «νότος» και «χώρα των Σλάβων» αντίστοιχα. Η παλαιότερη απόδοση του ονόματος Γιουγκοσλαβία στα ελληνικά, ήταν Νοτιοσλαβία. Ο όρος αυτός επέζησε αρκετά χρόνια, παρά την εκτεταμένη χρήση του όρου Γιουγκοσλαβία. Με την λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τη νίκη των Γιουγκοσλάβων Παρτιζάνων του Τίτο στον πόλεμο της αντίστασης, το βασίλειο μετατράπηκε πρώτα σε ομοσπονδιακή λαϊκή δημοκρατία και μετά σε σοσιαλιστική ομοσπονδιακή δημοκρατία. Η αναφορά στον Γίοσιπ Μπροζ Τίτο δεν είναι τυχαία, ο ίδιος διοίκησε τη Γιουγκοσλαβία ως Πρόεδρός της, από το 1953 μέχρι τον θάνατό του, το 1980. Όσο ο Τίτο βρισκόταν στο «τιμόνι» της χώρας, υπήρχε μια σταθερή Γιουγκοσλαβία (sic), χωρίς οικονομικά προβλήματα, με μια επίσης σταθερή εθνική σύσταση.
Ο θάνατός του αφαίρεσε αυτό που πολλοί διεθνείς πολιτικοί παρατηρητές θεωρούσαν την κύρια ενωτική δύναμη της Γιουγκοσλαβίας και στη συνέχεια άρχισε να αυξάνεται η εθνοτική ένταση στη χώρα. Η κρίση που προέκυψε στη Γιουγκοσλαβία συνδέθηκε με την αποδυνάμωση των κομμουνιστικών κρατών στην Ανατολική Ευρώπη προς το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του, τα προβλήματα δεν άργησαν να έρθουν. Συγκεκριμένα, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ο εθνικισμός αυξήθηκε κατακόρυφα, οι τακτικές του Τίτο για μια δραματική αύξηση της γιουγκοσλαβικής οικονομίας δεν απόδωσαν καρπούς, με αποτέλεσμα η υπερβολική επέκταση της οικονομίας να προκαλέσει πληθωρισμό και να ωθήσει τη Γιουγκοσλαβία σε οικονομική ύφεση. Οι διαφορετικές πολιτικές των ομοσπονδιών, οδήγησαν σε εντάσεις. Η Κροατία και η Σλοβενία είχαν ως σκοπό την υιοθέτηση του δημοκρατικού πολιτεύματος και την αποκέντρωση.
Η άνοδος του Μιλόσεβιτς ως Πρόεδρος της σερβικής ομοσπονδίας κατάφερε να οξύνει τα πνεύματα. Η τεταμένη κατάσταση στο Κόσοβο μεταξύ Σέρβων και Αλβανών, έδωσε την ευκαιρία στον Μιλόσεβιτς να δείξει τις προθέσεις του. Μετά την αντιγραφειοκρατική επανάσταση και το επιτυχημένο πραξικόπημα στο Μαυροβούνιο, φτάνουμε στη χρονιά ορόσημο για τα μελλοντικά γεγονότα, στο 1991. Το 1991 θεωρείται χρονιά ορόσημο, λόγω των εθνοτικών εντάσεων μεταξύ Σέρβων και Κροατών στην Κροατία και την μετέπειτα ανεξαρτησία της Σλοβενίας, όπως και της Κροατίας. Είναι αναγκαίο να γίνει αναφορά στην εκλογή του κροατικού εθνικιστικού κόμματος (HDZ), με ηγέτη τον Φράνιο Τούτζμαν. Αυτή κίνησε τον τότε μεγάλο σερβικό πληθυσμό, με το κερασάκι στην τούρτα να είναι μια αλλαγή του κροατικού συντάγματος, που άλλαξε το καθεστώς των Σέρβων της Κροατίας από ένα έθνος (народ/narod) σε έθνος που συνυπάρχει μαζί με μειονότητες (народи и мањине/narodi i manjine). Ακόμη, η Σλοβενία και η Κροατία τον Ιούνιο ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους, έπειτα από τα δημοψηφίσματα ανεξαρτησίας στις προαναφερόμενες χώρες τον Δεκέμβριο του 1990 και τον Μάιο του 1991 αντίστοιχα.
Το πρώτο κεφάλαιο του Γιουγκοσλαβικού εμφυλίου, ήταν ο πόλεμος της Κροατίας, ο όποιος μάλιστα ήταν ο μεγαλύτερος πόλεμος του εν λόγω εμφυλίου. Περιληπτικά, αντιμαχόμενοι ήταν η Κροατία και η Βοσνία και από την άλλη μεριά η Σερβία, η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας και Σερβική Δημοκρατία της Κράινας. Ο πόλεμος αυτός ως αποτέλεσμα είχε την νίκη και ανεξαρτησία της Κροατίας και την εφιαλτική ήττα της Σερβίας, που είδε με την επιχείρηση «Καταιγίδα» (Олуја/Oluja) πάνω από 250.000 Σέρβους να εγκαταλείπουν την Κροατία. Το δεύτερο κεφάλαιο του Γιουγκοσλαβικού εμφυλίου ήταν ο πόλεμος της Σλοβενίας, ο οποίος διήρκησε μόλις 10 ημέρες και ως αποτέλεσμα είχε την ολοκληρωτική ανεξαρτησία της από την Γιουγκοσλαβία. Το τρίτο και πιο αιματηρό κομμάτι του εμφυλίου ήταν ο πόλεμος της Βοσνίας, που αποτελεί και θέμα του άρθρου.
Για αρχή, ο εμφύλιος της Βοσνίας ξεκίνησε ένα χρόνο μετά την ανεξαρτησία της Σλοβενίας και Κροατίας, τον Μάρτιο του 1992. Τα γεγονότα αυτού είναι πιο περίπλοκα σε σύγκριση με τους άλλους δύο πολέμους. Από αρκετούς ιστορικούς, μελετητές και αναλυτές πολέμου, αυτός ο ίδιος θεωρείται ως εμφύλια, αλλά ως διεθνή σύγκρουση λόγω της εμπλοκής του ΝΑΤΟ και την συμμετοχή ενός μεγάλου αριθμού ξένου εθελοντών (μεταξύ αυτών και Έλληνες). Όλα ξεκίνησαν με την εκλογή του Ιζετμπέγκοβιτς τον Δεκέμβριο του 1990 και με το βοσνιακό δημοψήφισμα του Φεβρουάριο του 1992, στο όποιο το 99,43% ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας, χωρίς φυσικά τους Σερβοβόσνιους που απείχαν. Για τους Σέρβους, ο πόλεμος ξεκίνησε την 1η Μαρτίου 1992, την επόμενη μέρα από το δημοψήφισμα, όταν ο Ραμίζ Ντέλαλιτς πυροβόλησε σε μια γαμήλια πομπή στην Μπαστσάρσια και σκότωσε τον πατέρα του γαμπρού, που ήταν Σέρβος. Αυτό το έγκλημα σηματοδότησε την έναρξη του Αμυντικού-Πατριωτικού Πολέμου, και μέσα σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, ανεγέρθηκαν οδοφράγματα σε ορισμένες γειτονιές του Σεράγεβο, ενώ υπήρχαν συχνοί πυροβολισμοί με όπλα. Την ίδια ώρα πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες αντιπολεμικές διαδηλώσεις.
Εκείνη την εποχή ο Γιουγκοσλαβικός στρατός είχε αποκλείσει το Σαράγιεβο, το οποίο θα βρισκόταν υπό πολιορκία μέχρι το 1995. Για τους Βόσνιους, η αρχή του πολέμου ήταν η 6η Απριλίου, όταν ξεκίνησε η πολυετής πολιορκία του Σαράγιεβο. Αυτή η ημερομηνία έχει διπλή συμβολική σημασία. Συγκεκριμένα, εκείνη την ημέρα η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνώρισε την ανεξάρτητη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, αλλά είναι επίσης η Ημέρα της πόλης του Σεράγεβο, επειδή τότε απελευθερώθηκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Κροάτες στη Βοσνία, από την άλλη, πιστεύουν ότι ο πόλεμος ξεκίνησε μισό χρόνο νωρίτερα, την 1η Οκτωβρίου 1991, με την επίθεση στην κροατική πόλη Ράβνο στα νοτιοανατολικά της χώρας, στην ενδοχώρα του Ντουμπρόβνικ και του Νιούμ.
Οι πιο μαύρες σελίδες του πολέμου ήταν φυσικά η πολιορκία του Σαράγιεβο και η σφαγή στην πόλη της Σρεμπρένιτσας (το όνομα της πόλης σημαίνει μικρό ορυχείο). Η πολιορκία του Σαράγιεβο ήταν μεγαλύτερη και μακροχρόνια πολιορκία στην σύγχρονη ιστορία. Κράτησε 1.425 ημέρες και η χειρότερη συνέπεια της πολιορκίας ήταν ότι μετρήθηκαν όχι λιγότεροι από 11.541 νεκρούς, εκ των οποίων 1.601 παιδιά, και 57.000 τραυματίες, εκ των οποίων 14.888 παιδιά, ανάμεσά τους 3.378 με βαριά τραύματα και 355 με μόνιμη αναπηρία, σε μια πόλη των τότε 360.000 κατοίκων. Επιπροσθέτως, αναφορά γίνεται στην σφαγή στην Σρεμπρένιτσα. Η σφαγή αυτή στην ανατολική Βοσνία ήταν η φονικότερη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την αρχή του πολέμου, δεκάδες χιλιάδες Βόσνιοι Μουσουλμάνοι από τις γύρω περιοχές, εγκαταλείποντας τις πόλεις και τα χωριά τους από τις επιθέσεις των Σερβοβόσνιων δυνάμεων, βρήκαν καταφύγιο στη Σρεμπρένιτσα.
Οι συνθήκες διαβίωσης στην κατακλυσμένη από πρόσφυγες πόλη ήταν άθλιες. Οι άνθρωποι ζούσαν στα κλιμακοστάσια και τους διαδρόμους των κτιρίων, σε αυτοκίνητα, σε κτίρια δημόσιων ιδρυμάτων, όπως σχολεία και αθλητικά κέντρα, ενώ κάποιοι δεν είχαν καθόλου στέγη πάνω από το κεφάλι τους και κοιμόντουσαν έξω, όπου οι θερμοκρασίες τις νύχτες του χειμώνα έπεφταν σε -25ºC. Οι περισσότεροι από αυτούς που κατέφυγαν στη Σρεμπρένιτσα είχαν έλλειψη τροφής αφότου άφησαν τα χωριά τους και η μόνη πηγή νερού ήταν το ποτάμι, που ήταν εξαιρετικά μολυσμένο με απόβλητα, περιττώματα και λάδι. Λόγω της επιδείνωσης της ανθρωπιστικής κατάστασης, η πόλη κηρύχθηκε ως «προστατευόμενη ζώνη» από τον ΟΗΕ. Μονάδες Σέρβων από τη Βοσνία κατέλαβαν την πόλη της Σρεμπρένιτσα στις 11 Ιουλίου 1995. Σε λιγότερο από δύο εβδομάδες, οι δυνάμεις τους σκότωσαν συστηματικά περισσότερους από 8.000 Βόσνιους Μουσουλμάνους.
Οι δολοφονίες δεν σταμάτησαν για μέρες. Ελαφρά οπλισμένα ειρηνευτικά σώματα των Ηνωμένων Εθνών, σε αυτήν την πόλη που ανακηρύχθηκε «προστατευόμενη», δεν έκαναν τίποτα ενώ η βία μαίνονταν γύρω τους. Υπάρχουν μαρτυρίες που αναφέρουν ότι κάποιοι θάφτηκαν ζωντανοί, ενώ κάποιοι ενήλικες αναγκάστηκαν να παρακολουθήσουν τα παιδιά τους να σκοτώνονται. Περισσότερα από 25 χρόνια μετά τη σφαγή, νέοι τάφοι και θύματα εξακολουθούν να ανακαλύπτονται. Κλείνοντας, ο πόλεμος και τα εγκλήματα έληξαν με τη Συνθήκη του Ντέιτον, που υπογράφθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 1995.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Omer, Karabeg, Kada se raspala Jugoslavija, slobodnaevropa.org, Διαθέσιμο εδώ
- Nataša, Anđelković, Kraj Jugoslavije: Kad je zaista počeo rat u Bosni i Hercegovini, bbc.com, Διαθέσιμο εδώ
- Rat u Bosni i Hercegovini i genocid u Srebrenici: Svaki mi je dan težak, nema šta da me obraduje, bbc.com, Διαθέσιμο εδώ
- Srebrenica, Hronologija jednog genocida, irmct.org, Διαθέσιμο εδώ
- Rat u Hrvatskoj – Vukovar, nsk.hr, Διαθέσιμο εδώ
