Της Γεωργίας-Αλεξάνδρας Καλογεροπούλου,
Η Marina Abramovic είναι μία εικαστική καλλιτέχνης, ιδιαίτερα ενεργή στον χώρο του performance art. Γεννήθηκε 30 Νοεμβρίου του 1946 στο Βελιγράδι της Γιουγκοσλαβίας (σημερινή Σερβία). Οι γονείς της, Vojin και Danica, ήταν παρτιζάνοι στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχαν ενεργό ρόλο στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος του Στρατηγού Τίτο. Οι ίδιοι δεν συμμετείχαν στην ανατροφή της Abramovic στην πρώιμη παιδική της ηλικία, αλλά η γιαγιά της, Milica, ήταν αυτή που την ανέθρεψε. Το 1952, όταν ήταν έξι και γεννήθηκε ο αδελφός της Velimir, επέστρεψε στο σπίτι των γονιών της.
Το 1965-1970 έκανε τις σπουδές της πάνω στη ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας. Το 1971 παντρεύτηκε τον Nesa Paripovic, που ήταν εννοιολογικός καλλιτέχνης. Σημαντικές επιρροές στην καλλιτεχνική της πορεία είναι ο Joseph Beuys, ιδρυτικό μέλος του fluxus που ενσωμάτωσε τα “happenings” και την performance art στο έργο του, με τα οποία ενθουσιάστηκε η Abramovic, και ο Hermann Nitsch που είναι γνωστός για τα έργα του που είναι επηρεασμένα από το τελετουργικό της θυσίας. Αυτοί οι δύο την απομάκρυναν από την figurative art.
Το πιο αμφιλεγόμενο έργο της είναι το Rhythm 0. Ήταν ένα μέρος μίας μεγαλύτερης σειράς, της Rhythm series, που έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Αυτές οι παραστάσεις βασίζονται στην αυστηρή ανατροφή της Abramovic στη μεταπολεμική Γιουγκοσλαβία από τους γονείς της. Η ίδια αναφέρει: «Μεγάλωσα με απίστευτο έλεγχο, πειθαρχία και βία στο σπίτι, όλα ήταν ακραία». Οι Rhythm series εξετάζουν την αυστηροποίηση των κανόνων σε μία αυταρχική κοινωνία, αλλά και την κακοποιητική συμπεριφορά που βιώνουν οι γυναίκες ως απόρροια του μισογυνισμού.
Συγκεκριμένα, το Rhythm 0, που έλαβε χώρα στο studio Morra στη Νάπολη το 1974, διεξήχθη ως εξής: Η ίδια έμεινε ακίνητη για έξι ώρες, επιτρέποντας στο κοινό να επιλέξουν από τα 72 αντικείμενα που είχαν τοποθετηθεί σε ένα τραπέζι και να τα χρησιμοποιήσουν όπως επιθυμούν. Οι οδηγίες που έδωσε ήταν «Είμαι το αντικείμενο κατά τη διάρκεια αυτής της performance, αναλαμβάνω την πλήρη ευθύνη». Τα αντικείμενα αυτά ανήκαν στην κατηγορία της ευχαρίστησης και του πόνου. Κάποια από αυτά ήταν το άρωμα, τα λουλούδια, το κραγιόν και τα δυνητικά επικίνδυνα: ένα όπλο, μία σφαίρα, ένα τσεκούρι, ένα νυστέρι και ένα ψαλίδι.
Στην αρχή, ήταν πιο διστακτικοί και συγκρατημένοι. Ένας της έδωσε ένα λουλούδι, κάποιος άλλος ένα φιλί, αλλά, όσο περνούσε η ώρα, γίνονταν όλο και πιο επιθετικοί. Μέσα σε τρεις ώρες της είχαν κόψει τα ρούχα και το λαιμό. Επίσης, υπέστη σεξουαλική κακοποίηση και απειλή με όπλο, στο οποίο η γυναίκα που το κρατούσε έβαλε το δάχτυλο της Abramovic στην σκανδάλη. Αυτό προκάλεσε αναστάτωση ανάμεσα στους παρευρισκόμενους. Στο τέλος της έκτης ώρας, η Abramovic σηκώθηκε και τους πλησίασε, αυτοί, όμως, έφυγαν τρέχοντας.
Το Rhythm 0 δεν αποτελεί απλώς performance art, αλλά και ένα κοινωνικό πείραμα, το οποίο αποκαλύπτει την κτηνώδη συμπεριφορά του ανθρώπου όταν παίρνει στα χέρια του εξουσία και όταν δεν έρχεται αντιμέτωπος με τις συνέπειες των πράξεών του. Η συγκλονιστική αυτή «παράσταση» είναι η αδιάψευστη απόδειξη ότι ο άνθρωπος μπορεί να εκδηλώσει τη χειρότερή του εκδοχή που εξυπηρετεί τα κατώτερα ένστικτα και τις σαδιστικές του επιθυμίες. Γίνεται πραγματικά «ένα άγριο ζώο», το οποίο χάνει την ενσυναίσθησή του και τα ευγενή αισθήματά του.
Πώς, όμως, εκφράζεται σταδιακά αυτή η σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου μέσα στο Rhythm 0; Πολύ σημαντική είναι η επιρροή που έχει η ομάδα σε ένα άτομο. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι δεν ξεκίνησαν κατευθείαν να γίνονται βίαιοι, αλλά μόλις παρατήρησαν τους υπόλοιπους να συμπεριφέρονται πιο βάναυσα στην Abramovic, ακολούθησαν την τακτική τους. Άλλος ένας λόγος είναι η ανωνυμία της ομάδας. Η ευθύνη ήταν συλλογική και όχι ατομική, γι’ αυτό και έγιναν και ακραία συμβάντα. Ακολούθως, πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι το κορμί της Abramovic χρησιμοποιήθηκε ως σεξουαλικό αντικείμενο. Αυτό καθιστά φανερή τη στάση της κοινωνίας απέναντι στο γυναίκειο σώμα, όταν αυτό είναι εκτεθειμένο και απροστάτευτο. Η έκθεση αυτή είναι προσβάσιμη στη Βασιλική Ακαδημία τεχνών στο Λονδίνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Marina Abramović, modernamuseet.se, διαθέσιμο εδώ
- Review of Rythm 0 Performance, medium.com, διαθέσιμο εδώ
- The Violent Viewer: Rhythm 0 and Subjecting Oneself to Dehumanization, thecrimson.com, διαθέσιμο εδώ
