Της Χιόνας Οικονομάκη,
Ένας ποιητής «του μεταιχμίου», κατακτητής οραμάτων, ένας υπέρλογος λυρικός λογοτέχνης με μία πένα επιδραστική και μία ζωή σχεδόν… «κινηματογραφική». Ο Ρώμος Φιλύρας, το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Γιάννης Οικονομόπουλος, γεννήθηκε στο Κιάτο της Κορινθίας την 1η Αυγούστου του 1888. Ο πατέρας του, Βασίλειος Οικονομόπουλος, ήταν Διδάκτωρ Φιλολογίας και σχολάρχης, γεγονός που συνέβαλε καθοριστικά στη μύηση του Ρώμου Φιλύρα, τότε Γιάννη, στον κόσμο των γραμμάτων και της λογοτεχνίας.
Το 1902, η οικογένεια θα εγκατασταθεί στον Πειραιά, ενώ το εν λόγω διάστημα ο συγγραφέας συνεργαζόταν με το ελληνικό περιοδικό Διάπλασις των παίδων στο οποίο και υπέγραφε με το ψευδώνυμο Κορινθιακόν Κύμα. Στις 6 Ιουλίου του 1903 θα δημοσιευτούν τα πρώτα του ποιήματα στο προσφιλέστατο περιοδικό Ο Νουμάς, ενώ για το προσεχές διάστημα η ποιητική του δραστηριότητα θα είναι ιδιαίτερα πλούσια και παραγωγική. Αναφορικά με το ψευδώνυμο Ρώμος Φιλύρας, που ήταν αυτό το οποίο τον ακολούθησε σε όλη τη μετέπειτα ζωή του, λέγεται πως το υιοθέτησε από το μυθιστόρημα του Αλφόνσο Καρρ, με τίτλο Υπό τας φιλύρας, ενώ κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν πως του «δόθηκε» από τον Λάμπρο Πορφύρα.
Σε κάθε περίπτωση, το λογοτεχνικό του ταλέντο, η αξιοσημείωτη ευχέρειά του στον χειρισμό της ελληνικής γλώσσας και οι εντυπωσιακοί τρόποι σύλληψης περισπούδαστων νοημάτων, είναι ορισμένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Ρώμου Φιλύρα, που έχουν οδηγήσει πολλούς από τους ομοτέχνους του αλλά και τους κριτικούς της λογοτεχνίας στο να τον χαρακτηρίσουν ως ένα «πηγαίο λογοτεχνικό ταλέντο». Ενδεικτικά, στην ηλικία των 15, μόλις, χρόνων έγραψε τους στίχους: «Έτσι και μες στα στήθια μου σα Γίγαντες παλεύουν/ η φλόγα με τη σκέψη μου σε θλιβερό σκοπό/ και ωιμέ δεν ξέρω τι έχουνε, δεν ξέρω τι γυρεύουν./ Να με συντρίψουν θέλουνε, δεν ξέρω και πονώ». Στίχοι που δεν είναι, μόνο, ποιητικά άρτιοι αλλά και νοηματικά εμβριθείς, γνώρισμα εντυπωσιακό δεδομένης της νεαρής ηλικίας του ποιητή, αφού πρόκειται για έναν προβληματισμό διαχρονικό και σύνθετο, μία συναισθηματική μα συνάμα πνευματική κατάσταση που μαστίζει τους ανθρώπους, συσχετιζόμενη με τα βιώματα, τις εμπειρίες και τον ψυχικό τους κόσμο.
Ένα ακόμα ιδιαίτερο γνώρισμα της ποίησης του Ρώμου Φιλύρα είναι η εξιδανίκευση της γυναίκας μέσα στους επιδραστικούς του στίχους, λαμβάνοντας υπόψη μας πως πολλά από τα ποιήματά του είχαν ως τίτλο κάποιο γυναικείο όνομα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ποίημα με τίτλο «Μαφάλντα», οι στίχοι του οποίου προκαλούν μία απροσδόκητη συγκίνηση σε όποιον τους διαβάζει, ενώ παράλληλα περιγράφουν μία αξιοζήλευτη, σχεδόν άρτια εικόνα: «Σαν πλασμένη από μάρμαρο της Πάρου/ φίνα κορμοστασιά τρέμει η ανέσα/ στο κοραλλένιο χείλι, του λαβάρου/ κύματα η φορεσιά σου- έγια λέσα». Μία περιγραφή, μάλλον στοργική, που καθηλώνει τους αναγνώστες, δημιουργώντας τους ένα απροσδιόριστο αίσθημα θαυμασμού.
Λογοτεχνικά, ο Φιλύρας εντάσσεται στον κύκλο των νεορομαντικών ποιητών της περιόδου του Μεσοπολέμου και τη «γενιά του ‘10», μέσα από την οποία αναδείχθηκαν «μεγάλοι» λογοτέχνες όπως ο Σικελιανός, ο Βάρναλης και, φυσικά, ο Ρώμος Φιλύρας. Η φύση και ο έρωτας αποτέλεσαν τους δύο βασικότερους θεματικούς πυλώνες του έργου του, ενός έργου λυρικού που αγγίζει τα όρια της ιδεαλιστικής κορύφωσης. Το 1920, κι ενώ ο ποιητής έπασχε από σύφιλη, άρχισε να παρουσιάζει τα πρώτα προβλήματα στην ψυχική του υγεία. Η εν λόγω συνθήκη οδήγησε τον Φιλύρα σε εγκλεισμό στο Δρομοκαΐτειο, μέσα στη διάρκεια του οποίου δεν εγκατέλειψε ποτέ τη γραφή, αφού εξακολουθούσε να δημιουργεί ποιητικές συνθέσεις τις οποίες και «χάριζε» σε όποιον τον επισκεπτόταν. Εκεί, θα τον επισκεφτεί και ο σπουδαίος Κώστας Καρυωτάκης, ο οποίος, μάλιστα, θα γράψει ένα ποίημα για τον Φιλύρα. Ο λόγος για ένα από τα γνωστότερα έργα του Καρυωτάκη, το ποίημα με τίτλο «Υποθήκαι», η πρώτη στροφή του οποίου είναι εξαιρετικά… δημοφιλής. «Όταν οι άνθρωποι θέλουν να πονείς/ μπορούνε με χίλιους τρόπους./ Ρίξε το όπλο και σωριάσου πρηνής/ όταν ακούσεις ανθρώπους». Η τελευταία, όμως, στροφή του ποιήματος είναι και αυτή που καθιστά ξεκάθαρο τον λόγο για τον οποίο γράφτηκε: «Άσε τα γύναια και το μαστροπό/ Λαό σου, Ρώμε Φιλύρα./ Σε βάραθρο πέφτοντας αγριωπό,/ κράτησε σκήπτρο και λύρα».
Οι κριτικοί της λογοτεχνίας έχουν, φυσικά, δώσει τις δικές τους οπτικές σχετικά με την ποίηση του Ρώμου Φιλύρα, με τον Κ.Θ. Δημαρά να υποστηρίζει πως επρόκειτο για μία ποίηση ρηχή και άκαιρη και τον Λίνο Πολίτη να αναδεικνύει τα ειρωνικά και σαρκαστικά στοιχεία που εντόπισε στο έργο του Φιλύρα, σε γνωρίσματα νεωτερικότητας. Σε κάθε περίπτωση, η ποίηση του Φιλύρα καθορίστηκε από ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό του δημιουργού της, κι αυτό δεν ήταν άλλο από το ότι ήταν γλωσσοπλάστης. Ποικιλία ρυθμών, στιχουργικών τεχνικών, μορφολογικών και γλωσσικών επιπέδων, ο ποιητής χρησιμοποιώντας άλλοτε λέξεις της δημοτικής κι άλλοτε της καθαρεύουσας, θα χαράξει τη δική του πορεία στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ξεχωρίζοντας ως μία από τις εμβληματικότερες προσωπικότητες του Μεσοπολέμου. Ένας βίος ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, την απελευθέρωση και τον εφιάλτη. Και μία ποίηση λυρική, εμπνευσμένη και πλούσια, που συνιστά μία κληρονομιά ανεκτίμητη, από έναν άνδρα σοφό και ταυτοχρόνως «υπέρλογο», τον «μεγάλο» Ρώμο Φιλύρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ρώμος Φιλύρας, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ρώμος Φιλύρας – 8 Σεπτεμβρίου 1942, ert.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ρώμος Φιλύρας: Ο εγκλεισμός στο Δρομοκαΐτειο και το ποίημα για τον Στάλιν, katiousa.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ρώμος Φιλύρας – Άπαντα τα ευρεθέντα, dimitroulia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η περίπτωση Ρώμου Φιλύρα, epohi.gr, διαθέσιμο εδώ
- Περί λογοτεχνίας και άλλων δαιμονίων: Υπήρξε γενιά του 1910;, odaimontislogotexnias.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
- Ρώμος Φιλύρας: Ταραγμένη, τρυφερή ψυχή, culturepoint.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κ. Γ. Καρυωτάκης, Ποιήματα και πεζά, Εκδόσεις Γράμματα
