Της Παρασκευής Κωστίνου,
1864: Ορίζεται στην Ελλάδα το νέο Σύνταγμα με βάση τη «Β΄ εν Αθήναις Εθνική Συνέλευσις», η οποία είχε εκλεγεί στα τέλη του 1862 και συγκρότησε αυτό το σώμα. Έτσι, θα οριζόταν από την αρχή το πολίτευμα της χώρας και ο τρόπος λειτουργίας του κράτους.
Για πρώτη φορά ψηφίζεται Σύνταγμα στην Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο τον Ιανουάριο του 1822, σύμφωνα με το οποίο ορίστηκε το «Προσωρινόν πολίτευμα» και η αρχή διάκρισης των εξουσιών, δηλαδή το Εκτελεστικό, το Βουλευτικό και το Δικαστικό σώμα, από τα οποία προέρχονταν η εξουσία, όπως και η αντιπροσωπευτική αρχή. Το συγκεκριμένο προσωρινό πολίτευμα αναθεωρήθηκε στη Β΄ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος, με αποτέλεσμα να γίνουν κάποιες βελτιώσεις και να παραχωρηθεί περισσότερη εξουσία στο νομοθετικό σώμα.
Η επόμενη Εθνοσυνέλευση διεξάγεται στην Τροιζήνα τον Μάιο του 1827 και ψηφίζεται νέο Σύνταγμα, το λεγόμενο «Πολιτικό Σύνταγμα», το οποίο ήταν αρκετά φιλελεύθερο και έδινε βαρύτητα στη λαϊκή κυριαρχία. Η άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα έφερε νέες αλλαγές. Έτσι, το Σύνταγμα ξανά άλλαξε σε απόλυτη μοναρχία (1832-1843), γεγονός, όμως, που έφερε αρκετές αντιδράσεις, οι οποίες κορυφώθηκαν το 1843. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1843 διεξάγεται λαϊκή εξέγερση, με κύριο αίτημα την ψήφιση νέου Συντάγματος. Τελικά, αυτό ψηφίστηκε και ήταν το πρώτο επίσημο Σύνταγμα του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Το νέο Σύνταγμα, βέβαια, δεν κράτησε τόσο, λόγω των συνεχόμενων κοινωνικών αλλαγών. Τελικά, ξεσηκώθηκαν οι πολίτες και ο στρατός, εξαιτίας της καταπίεσης από το απόλυτα μοναρχικό καθεστώς, και απαιτούσαν την έκπτωση του Βασιλιά Όθωνα, γεγονός που το κατάφεραν το 1864. Παρόλο που ο προηγούμενος Βασιλιάς είχε εγκαταλείψει τη χώρα, έφτασε καινούριος, προερχόμενος από μία νέα δυναστεία. Ως νέος Βασιλιάς στέφθηκε ο Πρίγκιπας Γεώργιος-Χριστιανός-Γουλιέλμος από τη Δανία της δυναστείας Schleswig-Holstein-Glucksburg, με τον τίτλο του «Βασιλιά των Ελλήνων» τον Οκτώβριο του 1863.
Το Σύνταγμα του 1864 ήταν επηρεασμένο από τα ανάλογα της Δανίας και του Βελγίου, τα οποία διέπονται από φιλελεύθερες ιδεολογίες. Ως νέο πολίτευμα ορίστηκε η Βασιλευομένη Δημοκρατία. Μερικές από τις μεταρρυθμίσεις του νέου Συντάγματος ήταν ότι επανάφερε τη λαϊκή κυριαρχία, όπως είχε θεσπιστεί στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827. Επίσης, για πρώτη φορά, το ελληνικό κράτος αναγνωρίστηκε ως έθνος, γεγονός που σημαίνει ότι η εξουσία τώρα προέρχεται από το κράτος και όχι από τον μονάρχη. Ακόμα μία μείζονα μεταρρύθμιση είναι το δικαίωμα στην άμεση, μυστική και καθολική ψήφο, με τη βοήθεια της οποίας θα σχηματιζόταν η Βουλή για τέσσερα χρόνια. Φυσικά, το συγκεκριμένο δικαίωμα αφορούσε μόνο τον αντρικό πληθυσμό της χώρας.
Καταργήθηκε ο θεσμός της Γερουσίας και εισήχθη ένα ακόμα καινούριο δικαίωμα, το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» και «συνεταιρίζεσθαι». Με βάση το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι», θα μπορούν οι πολίτες ελεύθεροι να οργανώνουν δημόσιες ή ιδιωτικές συγκεντρώσεις με μόνο περιορισμό αυτές να είναι ειρηνικές. Η αρχή του «συνεταιρίζεσθαι» αφορά το δικαίωμα ενός πολίτη να συνεταιρίζεται με άλλους, με σκοπό το κοινό όφελος. Τέλος, ορίστηκε η Βουλή να είναι μονήρης, δηλαδή να αποτελείται από ένα μόνο σώμα, το Νομοθετικό.
Επιπλέον, ο δημοκρατικός χαρακτήρας αυτού του Συντάγματος οφείλεται και στο Σύνταγμα του 1844. Μία τεράστια κατάκτηση του Χαριλάου Τρικούπη το 1875, που δεν υπήρχε σε προηγούμενο καταστατικό χάρτη της χώρας, ήταν η Αρχή της Δεδηλωμένης. Με βάση αυτήν την αρχή, ο Βασιλιάς, ο οποίος διορίζει τα μέλη της εκάστοτε Κυβέρνησης, πρέπει να δίνει την εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης σε πρόσωπο που έχει τη στήριξη της πλειοψηφίας του Κοινοβουλίου. Αυτό θα γινόταν μέσω ψηφοφορίας των μελών του Κοινοβουλίου. Με αυτόν τον τρόπο προλαμβάνεται οποιαδήποτε τυχόν αυθαιρεσία του Βασιλιά. Αυτή η μεταρρύθμιση έφερε στην ουσία στο προσκήνιο το Κοινοβουλευτικό σύστημα στη χώρα μας.
Το συγκεκριμένο Σύνταγμα ίσχυσε για εκατό περίπου χρόνια, χωρίς πολλές αλλαγές, με εξαίρεση ορισμένες μεταρρυθμίσεις που εισήχθησαν το 1911, έως δηλαδή τη Μεταπολίτευση το 1974. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτό βασίστηκαν τα Συντάγματα του 1911 και του 1952 και πρόκειται στην ουσία για το θεμέλιο της χώρας που επηρέασε έντονα την πολιτική σκηνή στο μέλλον. Στην ουσία με την εισαγωγή του Κοινοβουλευτισμού.
Είναι πολύ σημαντική η αναφορά στη συγκεκριμένη συνταγματική αλλαγή, διότι είναι το πρώτο Σύνταγμα που έχει ως γνώμονα τη λαϊκή κυριαρχία, εφόσον, μάλιστα, πρόκειται για μία λαϊκή κατάκτηση. Η Ελλάδα, πλέον, είχε μπει σε καινούρια φάση της πολιτικής της Ιστορίας, αφήνοντας πίσω μια δύσκολη περίοδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το Σύνταγμα του 1864 – H Βασιλευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, syntagmawatch.gr, διαθέσιμο εδώ
- Συνταγματική Ιστορία, hellenicparliament.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, coe.int, διαθέσιμο εδώ
- Νέα έκδοση: Πρακτικά Ημερίδας «Το Σύνταγμα του 1864: 150 χρόνια μετά», foundation.parliament.gr, διαθέσιμο εδώ
