Του Ιουλίου Παπάζογλου,
Η θεά Αφροδίτη, θεά της ομορφιάς, της γοητείας και του έρωτα δεν θα μπορούσε να είχε γεννηθεί σε άλλο νησί εκτός της Κύπρου. Όπως ακριβώς η θεά έτσι και η Κύπρος αποτελεί έναν τόπο με απαράμιλλη φυσική ομορφιά και με μία σπουδαία γεωστρατηγική θέση. Στο πέρασμα των αιώνων πολλοί λαοί αγωνίστηκαν, κατέκτησαν και άφησαν τα ίχνη τους στο νησί με κυριότερα παραδείγματα τους Άραβες, τους Πέρσες, τους Λατίνους, τους Οθωμανούς και στο τέλος τους Άγγλους. Από όλους τους παραπάνω μόνο το ελληνικό στοιχείο κατάφερε να επικρατήσει και να επιβιώσει στο νησί για χιλιάδες χρόνια.
Η Κύπρος έχει πάρα πολλά κοινά με τη θεά της, όπως ακριβώς η θεά του έρωτα αποτελούσε τον διακαή πόθο για τους θεούς έτσι και η Κύπρος αποτελούσε και αποτελεί μία μεγάλη επιθυμία όχι μόνο για τις χώρες της Μεσογείου, αλλά και της ευρύτερης ευρωπαϊκής ηπείρου. Η κατάσταση που επικρατούσε στο νησί μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο φαινόταν λίγο πολύ σταθερή, καθώς αποτελούσε αποικία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας από το 1878 και δεν είχαν σημειωθεί εξεγέρσεις, με εξαίρεση μόνο το 1931 όταν Ελληνοκύπριοι απαίτησαν την Ένωση με την Ελλάδα. Η αντίδραση των Βρετανών ήταν άμεση και τελικά οδήγησε στην εκτόνωση της κρίσης. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι κάτοικοι του νησιού αιτούνταν όλο και περισσότερο την Ένωσή τους με την Ελλάδα, κάτι στο οποίο η Αγγλία ήταν ανένδοτη, λόγω των συμφερόντων της στην Ανατολική Μεσόγειο και από εκεί στην Ινδία. Το 1950, μετά από πρόταση του ΑΚΕΛ στην Εκκλησία της Κύπρου, αποφασίσθηκε η διεξαγωγή δημοψηφίσματος με στόχο την Ένωση με την μητροπολιτική Ελλάδα.
Η Εκκλησία, όμως, διοργάνωσε μόνη της το δημοψήφισμα που διεξήχθη δύο διαδοχικές Κυριακές και στο οποίο τελικά επικράτησε το αίτημα της Ένωσης με ποσοστό 95%, με τους Τουρκοκυπρίους να πραγματοποιούν μαζικές διαδηλώσεις και να μην συμμετέχουν στην διαδικασία. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στάλθηκαν στην ελληνική κυβέρνηση, αλλά ο τότε Πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας αρνήθηκε να δεχθεί την κυπριακή αντιπροσωπεία λέγοντάς τους ότι το ελληνικό κράτος πρέπει πρώτα να ξεπεράσει τα δικά του προβλήματα και ύστερα να ασχοληθεί με την Κύπρο.
Την 1η Απριλίου του 1955 η ΕΟΚΑ, μια παραστρατιωτική οργάνωση που είχε ως στόχο την απελευθέρωση της Κύπρου και ύστερα την Ένωσή της με την Ελλάδα, ξεκινά ένοπλο αγώνα κατά της βρετανικής κατοχής. Ο απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ με πολιτικό αρχηγό τον Μακάριο και στρατιωτικό τον Γεώργιο Γρίβα, διήρκησε τέσσερα ολόκληρα χρόνια, κινητοποιώντας όλες τις κοινωνικές ομάδες των Ελληνοκυπρίων κάθε ηλικίας. Οι Άγγλοι, έχοντας αρκετές απώλειες στη διάρκεια αυτών των τεσσάρων χρόνων της σύγκρουσής τους με την ΕΟΚΑ, διαπιστώνουν ότι είναι ανούσιο να χάνουν τόσες μονάδες για μια αποικία τη στιγμή που η εποχή της αποικιοκρατίας έχει τελειώσει. Το 1959, ο επαναστατικός αγώνας τερματίζεται με τις Συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου, χάρη στις οποίες η Κύπρος αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητο κράτος. Με τις δύο αυτές συνθήκες μπορεί να φαινόταν ότι πλέον το Κυπριακό Ζήτημα είχε λυθεί, αλλά στην πραγματικότητα τότε ξεκίνησε το πραγματικό πρόβλημα.
Μπορεί η Κύπρος αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος αλλά τέθηκαν τρείς εγγυήτριες δυνάμεις: η Ελλάδα, η Τουρκία και η Αγγλία. Οι τρεις αυτές χώρες εγγυώνται την ειρηνική συμβίωση των λαών του νησιού, την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος, έχοντας το δικαίωμα στρατιωτικής επέμβασης στο νησί σε περίπτωση που μία από τα άλλα δύο κράτη παραβίαζε την ανεξαρτησία του κυπριακού κράτους. Στην Κύπρο, οι Ελληνοκύπριοι ήταν περίπου το 80%, ενώ οι Τουρκοκύπριοι αποτελούσαν το 18%. Με βάση αυτά τα ποσοστά, αποφασίζεται τελικά ο αριθμός των Υπουργείων που θα καταλάβουν οι Έλληνες και οι Τούρκοι, ενώ το ίδιο θα ίσχυε και για τις δημόσιες υπηρεσίες. Ορίζεται ως πολίτευμα η Προεδρική Δημοκρατία με Πρόεδρο τον Ελληνοκύπριο Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και Αντιπρόεδρο τον Τουρκοκύπριο Fazil Kucuk.
Η συμβίωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων δεν θα διαρκέσει πολύ, καθώς το 1963 ο Μακάριος υπέβαλε στους τρεις εγγυητές μία πρόταση 13 Σημείων που αποσκοπούσε, κατά την άποψή του, στην εξάλειψη των εμποδίων λειτουργίας της κυπριακής κυβέρνησης. Ένα από αυτά τα σημεία απέβλεπε στην εγκατάλειψη του δικαιώματος της αρνησικυρίας τόσο από τον Πρόεδρο όσο και από τον Αντιπρόεδρο. Τον Δεκέμβριο του 1963, ξέσπασαν μάχες μεταξύ των κοινοτήτων στη Λευκωσία, οι οποίες τις επόμενες μέρες εξαπλώθηκαν σε όλο το νησί, με αποτέλεσμα τον θάνατο 364 Τουρκοκυπρίων και 174 Ελληνοκυπρίων, που είχε ως επακόλουθο τον αναγκαστικό εκτοπισμό 25.000 Τουρκοκυπρίων. Τελικά, τον Φεβρουάριο του 1964 λήγει η κρίση με την πρωτοβουλία των Η.Π.Α., οι οποίες αναγνωρίζουν την ελληνοκυπριακή διοίκηση ως τη νόμιμη κυβέρνηση του νησιού. Οι Η.Π.Α. το 1964 αναλαμβάνουν να λύσουν το ζήτημα, ξεκινώντας μία ανεξάρτητη πρωτοβουλία υπό τον Dean Acheson.
Ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών πρότεινε δύο σχέδια: στο πρώτο σχέδιο προβλεπόταν η Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, με την Τουρκία να λαμβάνει ως αντάλλαγμα μία στρατιωτική βάση στο νησί. Το σχέδιο απορρίφθηκε από τον Μακάριο, καθώς θεωρούσε προδοσία οποιαδήποτε παραχώρηση εδάφους στην Άγκυρα. Το δεύτερο σχέδιο που προτάθηκε προνοούσε για την παραχώρηση στην Τουρκία μίας βάσης για 50 χρόνια, αλλά αυτή τη φορά αρνήθηκε η Άγκυρα και ομοίως οι Ελληνοκύπριοι. Ύστερα από τις δύο αυτές αποτυχημένες προσπάθειες για τη λύση του Κυπριακού, η Ουάσιγκτον εγκατέλειψε την προσπάθειά της και η κατάσταση στο νησί παρέμεινε σχετικά σταθερή για τα επόμενα τρία χρόνια.
Την 21η Απριλίου 1967, η Ελλάδα «μπαίνει στον γύψο» και μαζί της και ολόκληρη η Κύπρος, η οποία θα υποστεί τις πολιτικές ανικανότητες των Συνταγματαρχών. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους ξέσπασαν επεισόδια στον θύλακα της Κοφίνου μεταξύ της Εθνικής Φρουράς και των Τουρκοκυπρίων, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 24 Τουρκοκύπριοι και ένας στρατιώτης της Εθνικής Φρουράς. Το επεισόδιο αυτό προκάλεσε σοβαρή κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, καθώς η Τουρκία απείλησε με εισβολή, την οποία τελικά δεν πραγματοποίησε μετά από παρέμβαση των Η.Π.Α. Το αποτέλεσμα αυτής της κρίσης ήταν ολέθριο για το νησί, αφού η Χούντα αναγκάστηκε να αποσύρει από το κυπριακό έδαφος την ελλαδική μεραρχία που βρισκόταν εκεί από το 1964, αφήνοντας την Κύπρο εκτεθειμένη στις ορέξεις των Τούρκων.
Οι σχέσεις Μακαρίου και Γεωργίου Παπαδόπουλου μπορεί να ήταν στο παρελθόν αγαστές, αλλά το 1973 οι δύο πλευρές αποφάσισαν να είναι πιο διαλλακτικές η μία ως προς την άλλη. Στις 25 Νοεμβρίου του ίδιου έτους ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης ανατρέπει τον Παπαδόπουλο και εγκαθιστά μια πιο σκληρή δικτατορία, τοποθετώντας δικούς του ανθρώπους σε κρίσιμα πόστα. Ο ίδιος ο Ιωαννίδης δεν συμμετείχε στην κυβέρνηση που είχε εγκαθιδρύσει, αλλά προτίμησε να τοποθετήσει στην θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Πρωθυπουργού ανδρείκελα όπως τον Φαίδωνα Γκιζίκη και τον Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο. Ο Μακάριος δεν είδε καθόλου καλή αυτή την αλλαγή, που είχε συμβεί στην Αθήνα. Παράλληλα, γνωρίζοντας για τους μεγαλοϊδεατισμούς του Ιωαννίδη, έστειλε στις 2 Ιουλίου του 1974 μια επιστολή στον ταξίαρχο, ζητώντας την απομάκρυνση από το νησί των Ελλήνων αξιωματικών και τη μείωση της θητείας, καθώς είχε πληροφορίες ότι το καθεστώς των Αθηνών ετοιμάζει πραξικόπημα στην Κύπρο.
Το πρωί της 15ης Ιουλίου, ξεσπά το κίνημα της Εθνικής Φρουράς κατά του Μακαρίου. Το πραξικόπημα επικράτησε σε όλη την επικράτεια του νησιού πολύ γρήγορα, με αποτέλεσμα την ανατροπή του Πρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και την τοποθέτηση στο προεδρικό θώκο, του Νικολάου Σαμψών, ο οποίος ανακήρυξε την «Ελληνική Δημοκρατία της Κύπρου». Πέντε μέρες αργότερα στις 20 Ιουλίου η Τουρκία πραγματοποιεί στρατιωτική απόβαση στις βόρειες ακτές του νησιού αιφνιδιάζοντας τις κυβερνήσεις στη Λευκωσία αλλά και στην Αθήνα. Η επιχείρηση Αττίλα (όπως ονομάσθηκε η τουρκική απόβαση) θα μπορούσε να είχε αποτραπεί και να μην οδηγούσε στην κατάληψη κυπριακού εδάφους αν είχαν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα και αν είχε ενεργοποιηθεί το σχέδιο «Αφροδίτη», που προβλεπόταν για την άμυνα της Κύπρου.
Μέχρι τις 22 Ιουλίου, που διήρκησε η εισβολή, οι Τούρκοι κατέλαβαν το 3% του νησιού και το χρησιμοποίησαν ως βάση για την μετακίνηση στον κυπριακό χώρο στρατιωτικών τους δυνάμεων, εν όψει της δεύτερης εισβολής τους. Εντωμεταξύ, η χούντα του Ιωαννίδη κατέρρευσε μέσα σε πολύ λίγες μέρες και στις 23 Ιουλίου αποφασίστηκε η διακυβέρνηση της χώρας να επιστρέψει στα χέρια των πολιτικών και να σχηματιστεί μία κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με Πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Παρά τις διαπραγματεύσεις που βρίσκονταν σε εξέλιξη στη Γενεύη, στις 14 Αυγούστου ξεκινά η δεύτερη εισβολή στο νησί με την κωδική ονομασία «Αττίλας 2». Σε αυτή την εισβολή οι Τούρκοι κατέλαβαν το 34% του νησιού χωρίς να αντιμετωπίσουν συντατεγμένη αντίσταση, καθώς η κυβέρνηση Καραμανλή είχε υιοθετήσει το δόγμα ότι η Κύπρος κείται μακράν.
Σήμερα, η Κύπρος είναι το μόνο κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο οποίο υπάρχουν ακόμα τα σημάδια του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και του 20ου αιώνα. Το βασικό ζητούμενο είναι αν ακόμα και σήμερα η Κύπρος κείται μακράν ή αν τελικά θα βρεθεί μία λύση για την επίλυση του προβλήματος, η οποία θα λειτουργήσει και ως κλειδί για την επίλυση ενός άλλου ζητήματος, αυτού του Μεσανατολικού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παπαχελάς, Αλέξης (2021), Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974, Αθήνα: Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.
- Richter, Heinz A. (2007), Ιστορία της Κύπρου 1878-1949, Τόμος Α΄, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
