Της Ειρήνης – Θεοδώρας Κρίκη,
Ένας από τους σημαντικότερους νεολιθικούς οικισμούς, όχι μόνο της Μαγνησίας και της Θεσσαλίας, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας είναι το Σέσκλο. Κατοικήθηκε για πρώτη φορά στην αρχή της 7ης χιλιετίας π.Χ. (6.800 π.Χ.) και ερημώθηκε λίγο πριν το τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ. (4.400 π.Χ.). Ο νεολιθικός οικισμός του Σέσκλου βρίσκεται νοτιοανατολικά από το σύγχρονο Σέσκλο, απέχει περίπου 11 χιλιόμετρα δυτικά από την πόλη του Βόλου και από το 1963 η περιοχή έχει ανακηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος.
Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στο Σέσκλο στα μέσα της 7ης χιλιετίας π.Χ., στην περίοδο που ονομάζεται Προκεραμική Νεολιθική. Για τη γνώση αυτής της περιόδου στον ελλαδικό χώρο, το Σέσκλο κατέχει μια από τις σπουδαιότερες θέσεις, κυρίως επειδή εδώ το «νεολιθικό τρίπτυχο» (μόνιμη κατοικία, γεωργία, κτηνοτροφία) διαπιστώνεται καθαρά. Η έκταση του οικισμού στο λόφο Καστράκι (Σέσκλο Α) δεν ήταν δυνατό να εξακριβωθεί, λόγω της μεταγενέστερης κατοίκησης του χώρου. Τα σπίτια ήταν πρόχειρες καλύβες, από τις οποίες σώζονται μόνο αβαθή ορύγματα, τάφροι για λεπτά θεμέλια τετράπλευρου σπιτιού, κυκλικοί λάκκοι και λείψανα συμπαγούς πηλού, ο οποίος μάλλον είχε χρησιμοποιηθεί στα τοιχώματα των κτισμάτων. Μάλιστα, στον οικισμό βρέθηκαν ελάχιστα αντικείμενα, όπως λεπίδες από οψιανό και πυριτόλιθο, εργαλεία από πέτρες και οστά ζώων και ελάχιστα πήλινα ειδώλια, ενώ φαίνεται ότι οι άνθρωποι της περιόδου ζούσαν αποκλειστικά από τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Προχωρώντας στην επόμενη φάση της ακμής του Σέσκλου, δηλαδή στην Αρχαιότερη Νεολιθική περίοδο (6η χιλιετία π.Χ.), παρατηρούμε ότι ο οικισμός αναπτυσσόταν σε μεγαλύτερη έκταση. Κατάλοιπά του έχουν βρεθεί τόσο στο Σέσκλο Α, όσο και στην επίπεδη πλαγιά στα δυτικά (Σέσκλο Β) και τη γύρω περιοχή. Βασικό χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής αυτής της φάσης είναι η πολυμορφία των τύπων και η ποικιλία των υλικών, καθώς διαπιστώθηκαν τόσο σπίτια με λιθόκτιστα θεμέλια και τοίχους από πλίνθους, όσο και κατασκευές από πλασμένο πηλό και ξύλα, τοποθετημένες σαν «ορθοστάτες». Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ελεύθεροι χώροι των σπιτιών φιλοξενούσαν κάθε είδους οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα των γειτονικών νοικοκυριών, όπως μαγείρεμα, αγγειοπλαστική κ.λπ. Από την πλευρά τους, οι κάτοικοι εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν απλά εργαλεία από πέτρα ή οστά, κατασκεύαζαν πήλινα ειδώλια, ενώ για πρώτη φορά συναντώνται πήλινα αγγεία, μονόχρωμα ή διακοσμημένα με γραπτά σχέδια.
Η κύρια φάση της ακμής του Σέσκλου, όμως, ήταν η Μέση Νεολιθική Περίοδος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο οικισμός εκτεινόταν πάνω στο λόφο Καστράκι (Σέσκλο Α), στην επίπεδη πλαγιά στα δυτικά (Σέσκλο Β) και στη γύρω περιοχή, σε χώρο συνολικού εμβαδού τουλάχιστον 100 στρεμμάτων. Τα σπίτια, τα οποία υπολογίζονται σε 500-800, ήταν πιο πυκνά και διατεταγμένα στο λόφο, χωρίζονταν από δρομάκια και πλατείες και περιβάλλονταν από μεγάλους αναλημματικούς τοίχους, ενώ στην επίπεδη περιοχή ήταν πιο άνετα και απομακρυσμένα. Όλα είχαν λίθινα θεμέλια, πλίνθινη ανωδομή και δίρριχτη στέγη με δοκούς και καμινάδες. Ήταν συνήθως μονόχωρα και ισόγεια, ενώ υπάρχουν μεμονωμένες ενδείξεις για ύπαρξη και δεύτερου ορόφου. Το εσωτερικό τους περιλαμβάνει εστίες και κατασκευές για αποθήκευση αγαθών και ύπνο. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία της χαρακτηριστικής, για τη Μέση Νεολιθική, γραπτής κεραμικής (ερυθρή σε ανοιχτόχρωμη επιφάνεια του αγγείου) στην «ακρόπολη» του Σέσκλου και η απουσία της από την «πόλη» του Σέσκλου. Το στοιχείο αυτό, σε συνδυασμό με τη διαφορετική οικιστική οργάνωση των δύο περιοχών εκφράζει πιθανότατα κάποια οικονομική και κοινωνική ανισότητα, η οποία δεν είναι τυπική για την κοινωνία της Μέσης Νεολιθικής, αλλά εκδηλώνεται κατά τα τέλη της Νεολιθικής.
Ο οικισμός ερήμωσε, ίσως από πυρκαγιά, λίγο πριν από τα τέλη της 5ης χιλιετίας π.Χ. και κατοικήθηκε εκ νέου στη Νεότερη Νεολιθική Περίοδο (4η χιλιετία π.Χ.), σε περιορισμένη έκταση. Κατά τη Νεότερη Νεολιθική, ξανακατοικείται μόνο η «ακρόπολη» του Σέσκλου. Στο ψηλότερο σημείο της κτίζεται ένα μεγάλο μεγαρόσχημο οικοδόμημα με ανοιχτό προθάλαμο και δυο κλειστούς χώρους (152 τετραγωνικά μέτρα). Το κτήριο αυτό αποτελεί το σημαντικότερο κτίσμα του οικισμού και περιβάλλεται από λιθόκτιστους περιβόλους, όμοιους με του γειτονικού Διμηνίου, ανάμεσα στους οποίους κτίζονται τα υπόλοιπα οικήματα.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας εντόπισε τον οικισμό στο λόφο του Σέσκλου και ξεκίνησε ανασκαφές που αποκάλυψαν σημαντικό αριθμό ευρημάτων. Οι ανασκαφές του Τσούντα συνεχίστηκαν στη δεκαετία του 1960 από τον αρχαιολόγο Δημήτρη Ρ. Θεοχάρη, ενώ απέδειξαν ότι ένα τμήμα του οικισμού εκτείνεται πάνω στο λόφο Καστράκι, που είναι γνωστός ως Ακρόπολη ή Σέσκλο Α. Η συνεχής κατοίκηση στον ίδιο χώρο και οι αλλεπάλληλες οικοδομικές φάσεις χωρίς την απομάκρυνση των ερειπίων από τα παλαιότερα κτίσματα πρόσθεσαν ύψος στο χώρο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία λόφου. Κατά τη διάρκεια των ερευνών του Δημήτρη Ρ. Θεοχάρη, πραγματοποιήθηκε και στρωματογραφική έρευνα για τη διερεύνηση των οικιστικών φάσεων σε όλο το βάθος των επιχώσεων. Αξίζει να προσθέσουμε ότι το 1956 ο Δημήτρης Ρ. Θεοχάρης άρχισε ανασκαφική έρευνα στο λόφο και από το 1972 ερεύνησε τη γύρω περιοχή έξω από το λόφο, όπου αποκαλύφθηκε ο μεγάλος οικισμός της Μέσης Νεολιθικής εποχής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μαγνησία: Το Διμήνι και το Σέσκλο, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σέσκλο, ένας σπουδαίος νεολιθικός οικισμός, eleftheria.gr, διαθέσιμο εδώ
