Του Χαράλαμπου Βελλιανίτη,
Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ είχε πει πως εκείνοι που είναι εναντίον της πολιτικής είναι υπέρ της πολιτικής που τους επιβάλλεται. Δυστυχώς, το γνωμικό αυτό είναι σήμερα ξανά επίκαιρο, όσον αφορά τους Έλληνες πολίτες. Μετά από δύο γύρους Εθνικών Εκλογών, στις 21 Μαΐου και στις 25 Ιουνίου και έχοντας τα αποτελέσματα της πρώτης Κυριακής των εκλογών της Αυτοδιοίκησης, η εκλογική αποχή ανέρχεται πλέον σε ποσοστά ρεκόρ.
Από τον Μάιο του 2012, τα ποσοστά αποχής κυμαίνονται γύρω στο 35%, με αποκορύφωμα και αρνητικό ρεκόρ τις Εθνικές Εκλογές του 2015 με την αποχή να φτάνει σχεδόν το 44%. Τα πρόσφατα ποσοστά του Μαΐου δείχνουν βελτίωση της κατάστασης, με τους απέχοντες να είναι λίγο παραπάνω από τα επίπεδα του 2012. Παρόλα αυτά, ο δεύτερος γύρος, τον Ιούνιο, έδειξε ότι η πολιτική συμμετοχή δεν θέλει πολύ για να κλονιστεί, καθώς η αποχή ξεπέρασε κάθε προηγούμενο, αγγίζοντας το δυστοπικό ποσοστό του 47,17%.
Στις Αυτοδιοικητικές Εκλογές, η κομφορμιστική τάση των πολιτών εξακολούθησε να είναι αισθητή. Στην πρωτεύουσα, στην οποία σήμερα λαμβάνει χώρα ο β’ γύρος, με σκοπό την ανάδειξη Δημάρχου, η αποχή έφτασε το 70%. Στη συμπρωτεύουσα άγγιξε το 47,51% και στην Πάτρα το 45,85%. Συνολικά, η προσέλευση στην κάλπη την περιασμένη Κυριακή έφτασε το 53,75%, διατηρώντας την αποχή στα ίδια σχεδόν επίπεδα με τις εθνικές εκλογές.
Σύμφωνα με τους Almond και Verba, η πολιτική κουλτούρα ενός λαού μπορεί να διακριθεί σε τρία είδη: τη συμμετοχική, την υποτακτική και την τοπικιστική. Οι ίδιοι είχαν παρουσιάσει το «πρότυπο» δημοκρατικής κουλτούρας, το οποίο, κατά τους επικριτές του, δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα μοντέλο κοιμώμενων σκύλων. Όπως δείχνουν τα στατιστικά που παρατέθηκαν, στην Ελλάδα η πολιτική κουλτούρα είναι, εδώ και κάποια έτη, έντονα υποτακτικού χαρακτήρα. Ξεκινώντας από το ‘12, θα μπορούσαμε να αποδώσουμε την άνοδο της αποχής στην Οικονομική κρίση του 2008 (υπογραφή πρώτου μνημονίου 8/5/2010).
Στις διάφορες έρευνες ανάλυσης εκλογικής συμπεριφοράς και στη σχετική βιβλιογραφία, μπορεί κανείς να έρθει αντιμέτωπος με την «οικονομική θεωρία της Δημοκρατίας» του Anthony Downs. Με δύο λόγια, η θεωρία του Downs παρουσιάζει την ψήφο των πολιτών ως ένα μέσο που εξυπηρετεί την ιδιοτέλειά τους. Βέβαια, εύλογη είναι και η υπόθεση ότι οι ψηφοφόροι, πολιτικά μη πεπαιδευμένοι, δέχονται επιρροές, από ένα πλήθος ανορθολογικών παραγόντων: κοινωνική κατάσταση, συνήθεια, οικογενειοκρατία, κομματική στοίχιση… Τόσο η πρώτη θεωρία όσο και η υπόθεση που κάναμε οδηγούν στη σύνδεση του οικονομικού κλίματος, με το αίσθημα ανικανότητας που αποπνέουν οι πολιτικοί, το οποίο οδηγεί στη λογική «το μη χείρον βέλτιστον». Βέβαια, όταν και το βέλτιστο αποδειχθεί διόλου καλύτερο του πρώτου, τότε ο απελπισμένος πολίτης οδηγείται στην παραίτηση.
Το δικαίωμα της ψήφου, παρόλα αυτά, υπάρχει, ώστε να προάγεται το κοινό συμφέρον ή, ορθότερα, το συμφέρον της πλειοψηφίας. Η προσέλευση μερικών ατόμων στην κάλπη αλλοιώνει το αίτημα της πλειοψηφίας, με αποτέλεσμα να διαιωνίζονται καταστάσεις μη επωφελείς για εκείνη.
Βλέπουμε ακόμα και τους νέους να νιώθουν την πολιτική σαν ένα μίασμα για την κοινωνία, ξεχνώντας πως εκείνη η ίδια την προάγει. Η πολιτική, πλέον, δεν διεξάγεται –από την πλευρά της κοινωνίας των πολιτών– μόνο μέσα από την κάλπη. Παράγεται, επίσης, και με την άσκηση πίεσης σε πολιτικά πρόσωπα, το λεγόμενο Lobbying και συνακόλουθα το anti-lobbying. Ιδίως στην Ελλάδα, η πλειοψηφία δεν έχει αντιληφθεί τα εργαλεία αυτά και, παραιτούμενη από την πολιτική εκ προοιμίου, τα αφήνει στα χέρια των οικονομικά ισχυρών και των επιφανών των ελίτ. Η «δυσφορία» απέναντι στην πολιτική κληρονομείται μέσα από τους φορείς πολιτικοποίησης και στα νεότερα μέλη, διαιωνίζοντας την κατάσταση.
Στην αποστροφή της πολιτικής σημαντικό ρόλο παίζει και η μετα-πολιτική (post politics), η οποία «ξεγυμνώνει» την πολιτική σκηνή από επιχειρήματα, ιδεολογίες και προσόντα. Η ταξική απευθυγράμμιση και η κομματική αποτοίχιση –εδώ και πολλά χρόνια τετελεσμένες, αποστερούν την κάθε έλξη του πολίτη για τα κόμματα (παλαιά ή νέα). Η πολιτική, κυρίως για τους νέους που ακόμα ενδιαφέρονται, έχει πλέον φύγει από τις αίθουσες του Κοινοβουλίου και εμφανίζεται στον δρόμο και τη διαμαρτυρία, ως μια μορφή anti-lobbying, το οποίο, όμως, δείχνει να είναι άκαρπο και εύκαμπτο.
Οι Εκλογές σε τελική ανάλυση είναι το μόνο δημοκρατικό μέσο, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε πολιτική αλλαγή, συνδυαζόμενες πάντα από πολιτική γνώση, που κανείς μπορεί να βρει στις βάσεις των κομμάτων, τις παρατάξεις και τα διάφορα σχήματα και, φυσικά, σε βιβλία. Για να μην καταλήξουμε σε μια «τυραννία της μειοψηφίας» και, δη, της μειοψηφίας των γραμματισμένων (πολιτικά), πρέπει να διεκπεραιώσουμε ξανά το καθήκον μας ως πολίτες. Η ψήφος δεν είναι μόνο δικαίωμα, αλλά και υποχρέωση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Andrew Heywood, Εισαγωγή στην Πολιτική (Τέταρτη έκδοση), Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2014.
- Μεγάλη η αποχή στις εκλογές του Δήμου Πατρέων – Έφτασε το 45,85%, alphapatras.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αυτοδιοικητικές εκλογές: Πρώτη σε αποχή η Θεσσαλονίκη – Η κατάταξη όλων των Δήμων, documentonews.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Καμπανάκι» το ρεκόρ αποχής, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εκλογές 2023 / Μεγαλύτερη η αποχή από τον Μάιο – Παράταση σε εκλογικά κέντρα, avgi.gr, διαθέσιμο εδώ
