Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Η ιστορία της Καταλονίας είναι συνυφασμένη με τον τοπικιστικό εθνικισμό και τις προσπάθειες ανεξαρτησίας από την Ισπανία. Ο Καταλανικός εθνικισμός (καταλανισμός) αντιπροσωπεύει την πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική «πάλη» των Καταλανών για αναγνώριση και ανεξαρτησία. Ο καταλανισμός αποτελεί ένα εθνικιστικό ρεύμα, το οποίο στοχεύει και επιδιώκει στην ανάδειξη της πολιτικής, ιστορικής και πολιτισμικής ιδιαιτερότητας του καταλανικού λαού.
Η Καταλονία αποτελεί ένα «έθνος δίχως κράτος», επομένως, ο εθνικισμός της περιοχής μπορεί να παραλληλιστεί με αυτόν της Σκωτίας και του Κεμπέκ στον Καναδά. Βέβαια, η Καταλονία είναι ένα από τα βασικά συστατικά στοιχεία του ισπανικού έθνους, καθώς η Ισπανία, όπως τη ξέρουμε σήμερα, διαμορφώθηκε από τη σταδιακή ενοποίηση των χριστιανικών πληθυσμών της Ιβηρικής Χερσονήσου. Συγκεκριμένα, τον 12ο αιώνα, η περιοχή υπόκειται στην ίδια βασιλική εξουσία με το γειτονικό βασίλειο της Αραγονίας και εξελίσσεται σε μια σημαντική μεσαιωνική θαλάσσια δύναμη. Κατά τον 15ο αιώνα, ο Βασιλιάς Φερδινάνδος της Αραγονίας και η Βασίλισσα Ισαβέλλα της Καστίλης παντρεύονται και ενώνουν τα βασίλειά τους, δημιουργώντας ένα ενιαίο ισπανικό κράτος, συμπεριλαμβανομένης της Καταλονίας, η οποία, ενώ αρχικά διατηρεί τους δικούς της θεσμούς, ενσωματώνεται όλο και πιο στενά στο ισπανικό κράτος.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, η λογοτεχνική αναγέννηση της Καταλανικής γλώσσας είχε σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνία. Αυτή η αναγέννηση οδήγησε στη δημιουργία ενός ρομαντικού εθνικιστικού κινήματος, που αμφισβήτησε την ιδέα της ενιαίας ισπανικής εθνικότητας, που υποστήριζαν οι πολιτικοί του ισπανικού κράτους. Ο καταλανισμός ξεκίνησε ως μια προσπάθεια για την αναγνώριση της πολιτικής αυτονομίας της Καταλονίας, και όχι απαραίτητα της ανεξαρτητοποίησης. Ο Valentí Almirall, κύριος υποστηρικτής της ομοσπονδιοποίησης της Ισπανίας, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του καταλανικού εθνικισμού, με την προώθηση της καταλανικής γλώσσας και της πολιτιστικής ταυτότητας.
Εν συνεχεία, το 1931, η Ισπανία γίνεται Δημοκρατία και η Καταλονία αποκτά ευρεία αυτονομία. Αυτό, όμως, δεν έμελλε να διαρκέσει για πολύ. Κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο (1936-39), η Καταλονία αποτελεί βασικό προπύργιο των Ρεπουμπλικανών και η πτώση της Βαρκελώνης στις δεξιές δυνάμεις του Στρατηγού Francisco Franco, το 1939, σηματοδοτεί την αρχή του τέλους της δημοκρατικής αντίστασης. Μετά τη νίκη των Ισπανών εθνικιστών και τη δικτατορία του Franco, από το 1939 έως το 1975, ο καταλανισμός αφανίστηκε από το προσκήνιο και η χρήση της καταλανικής γλώσσας περιορίστηκε. Οι Καταλανοί ηγέτες διατήρησαν την καταλανική κουλτούρα στην εξορία, μαζί με την ιδεολογία και τους σκοπούς για μια μελλοντική ανεξάρτητη Καταλονία. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1960 και μετά, ο καταλανισμός αναζωπυρώθηκε, κυρίως λόγω της καταπίεσης της καταλανικής ταυτότητας από το τότε καθεστώς. Αυτό οδήγησε πολλούς Καταλανούς σε ανοικτή, αν και περιορισμένη, αντίσταση εναντίον του κράτους.
Η δικτατορική Κυβέρνηση του Franco «πέφτει» το 1975, μετά τον θάνατό του, και πραγματοποιείται η μετάβαση σε μια δημοκρατική Ισπανία. Η Καταλονία έχει πλέον το δικό της Κοινοβούλιο και Εκτελεστικό Συμβούλιο, γνωστά ως «Generalitat» στα καταλανικά, με εκτεταμένη αυτονομία. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι η Καταλονία αποτελεί μια ανεξάρτητη κοινότητα της Ισπανίας, με δική της γλώσσα και πολιτιστική ταυτότητα, η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί. Αντίθετα, παρατηρούνται εκ νέου έντονες αντιθέσεις εντός της ισπανικής επικράτειας. Ο αποσχιστικός ενθουσιασμός των Καταλανών εκτινάχθηκε μετά από απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ισπανίας, η οποία έθεσε όρια στις Καταλανικές αξιώσεις για εθνικότητα. Ο τότε Πρόεδρος της περιοχής, José Montilla, είχε αναφέρει ότι η απόφαση «πρόσβαλε την αξιοπρέπεια των Καταλανών». Παράλληλα, η οικονομική κρίση, στα τέλη της δεκαετίας του ‘00, οδήγησε πολλούς Καταλανούς να κατηγορήσουν την κεντρική Κυβέρνηση για αυτή την κρίση χρέους της χώρας.
Αποκορύφωμα της έντασης αποτέλεσε το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας, το οποίο διεξήχθη την 1η Οκτωβρίου 2017, με απόφαση της περιφερειακής Κυβέρνησης της Καταλονίας. Το δημοψήφισμα εγκρίθηκε από το Καταλανικό Κοινοβούλιο, και προέβλεπε ότι η ανεξαρτησία θα είναι δεσμευτική με απλή πλειοψηφία, χωρίς να απαιτείται ελάχιστη προσέλευση. Παρ’όλο που το δημοψήφισμα αυτό και ο νόμος που το υποστηρίζει θεωρούνται παράνομα σύμφωνα με το Ισπανικό Σύνταγμα, η Καταλανική Κυβέρνηση διατήρησε τη στήριξή της προς αυτά, με την ισπανική πλευρά να αντιτίθεται σε κάθε δράση για την ανεξαρτησία της Καταλονίας, θεωρώντας την αντίθετη με το Ισπανικό Σύνταγμα αλλά και με την εδαφική ακεραιότητα της χώρας.
Η διαμάχη αυτή οδήγησε σε συνταγματική κρίση στην Ισπανία, με τις αστυνομικές αρχές να προσπαθούν να εμποδίσουν το δημοψήφισμα. Τα τελικά αποτελέσματά του ανακοινώθηκαν από την περιφερειακή Κυβέρνηση της Καταλονίας: «Ναι» στην ανεξαρτησία ψήφισαν 2.044.038 Καταλανοί (90,18%) και «Όχι» 177.000 (7.83%), ενώ η συμμετοχή ανήλθε στο 43.03%. Η πολιτική κρίση στην Ισπανία ήταν έντονη, με τη Μαδρίτη να επιβάλλει προσωρινά την άμεση κυριαρχία στην περιοχή και να προχωρεί στη φυλάκιση εννέα Καταλανών ηγετών, με την κατηγορία της εξέγερσης. Το 2021, οι εννέα Καταλανοί ηγέτες αποφυλακίστηκαν, διότι τους απένειμε χάρη η Κυβέρνηση της Μαδρίτης.
Επιλογικά, η τρέχουσα κατάσταση, με τις επιδιώξεις απόσχισης της Καταλονίας από την Ισπανία, έχει δημιουργήσει ένα προηγούμενο που αμφισβητεί την ενότητα όχι μόνο της Ισπανίας, αλλά και πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Μια πιθανή επιτυχία της απόσχισης θα μπορούσε να ενθαρρύνει άλλες περιοχές στην Ευρώπη να ακολουθήσουν το παράδειγμά της. Αυτό θα μπορούσε να θέσει υπό αμφισβήτηση την έννοια των εθνικών ταυτοτήτων και να οδηγήσει σε διάσπαση των ευρωπαϊκών χωρών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Catalonia, Encyclopædia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Catalonia profile, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Catalonia’s bid for independence from Spain explained, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Καταλανικός εθνικισμός, Βικιπαίδεια, διαθέσιμο εδώ
- Ο καταλανικός εθνικισμός απειλεί τα ευρωπαϊκά έθνη: Ποιούς οφελεί η διάλυση της Ευρώπης;, Hellas Journal, διαθέσιμο εδώ
