Της Στέλλας Χριστοδούλου,
Η φοροδιαφυγή είναι η παράνομη απόκρυψη φορολογητέας ύλης (περιουσιακών στοιχείων ή εισοδήματος), που αποσκοπεί στη μείωση ή στην εξάλειψη της φορολογικής υποχρέωσης. Η φοροδιαφυγή αποτελεί ένα φαινόμενο συνεχώς διογκούμενο για την Ελλάδα, με συνέπειες τόσο στα δημόσια έσοδα όσο και στην άδικη φορολογική ανισότητα μεταξύ των φορολογουμένων προσώπων. Άρρηκτα συνδεδεμένη έννοια με τη φοροδιαφυγή είναι η παραοικονομία, που αποτελεί τη δημιουργία και την πώληση ύλης ή υπηρεσίας, χωρίς έλεγχο και φορολόγηση από το κράτος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα φοροδιαφυγής και παραοικονομίας είναι οι πλανόδιοι πωλητές του δρόμου (cd, λουλούδια, χαρτομάντηλα κ.λπ.) και οι καθηγητές που κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα.
Η έννοια της φοροδιαφυγής υπάρχει στα λεξικά από τα πολύ παλιά χρόνια. Συγκεκριμένα, παλαιότερα, οι άνθρωποι είχαν την υποχρέωση να καταβάλουν αντικείμενα ή είδη αξίας σε άρχοντες ή κράτη. Στη βυζαντινή εποχή, υπήρχαν οι άμεσοι και οι έμμεσοι φόροι. Άμεσοι φόροι, όπως ο φόρος του αλατιού, που ήταν πολύ σημαντικό προϊόν για το βυζαντινό εμπόριο και ο φόρος του «εννομίου», που κατέβαλλαν οι βοσκοί για να μπορούν να χρησιμοποιούν τα βοσκοτόπια για τα κοπάδια τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα έμμεσων φόρων είναι ο φόρος της «αγγαρείας», που αποτελούσε υποχρεωτική προσφορά εργασίας από τους πολίτες σε δημόσια και στρατιωτικά έργα και οι τελωνειακοί φόροι, για εισαγωγή και εξαγωγή προϊόντων απ’ το εξωτερικό, με κυριότερους το «κομμέρκιον» (τελωνειακός φόρος), το «σκαλιατικόν» (λιμενικός φόρος, από τη λέξη σκάλα, αγκυροβόλιο λιμανιού) και το «διαβατικόν» (για τη διαμετακόμιση των εμπορευμάτων).
Οι λόγοι που επιβάλλονται φόροι είναι σοβαροί. Ένας από τους στόχους της φορολογίας είναι η ανακατανομή του εισοδήματος. Οι άνθρωποι φορολογούνται βάσει εισοδήματος προοδευτικά. Δηλαδή, στην προοδευτική φορολογία, το μέγεθος του φόρου διαμορφώνεται βάσει του εισοδήματος – όσο πιο μεγάλο τόσο μεγαλύτερη η επιβάρυνση. Δεύτερος στόχος της φορολογίας είναι να μπορεί το κράτος να διενεργήσει δημόσιες δαπάνες και να καλύψει τις ανάγκες που έχουν οριστεί στον κρατικό προϋπολογισμό.
Διάφορες μελέτες, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, έχουν αποδείξει ότι οι αιτίες που οδηγούν στην φοροδιαφυγή είναι πολλές, σύνθετες και διαχρονικές. Ως εκ τούτου, η αναζήτηση των αιτιών εμφάνισής της δεν πρέπει να περιοριστεί μόνο σε οικονομικούς παράγοντες. Φυσικά, ο βασικότερος παράγοντας όλων είναι το μεγάλο ύψος του φόρου, αλλά η φοροδιαφυγή πρόκειται και για ένα θέμα που αφορά και την ηθική. Ένας από τους βασικότερους παράγοντες εκτός του οικονομικού, αποτελεί το μορφωτικό επίπεδο του κάθε ανθρώπου. Ένας άνθρωπος με υψηλό μορφωτικό επίπεδο δεν θα στραφεί σε φοροδιαφυγή, καθώς είναι σε θέση να αναγνωρίσει πως το ποσό που θα πληρώσει θα του επιστραφεί σε συλλογικές ανάγκες. Επιπλέον, μερίδιο ευθύνης της φοροδιαφυγής αποτελεί και το πολιτιστικό επίπεδο των φορολογούμενων. Η συνειδητοποίηση της ικανοποίησης των συλλογικών αναγκών και η αίσθηση ευθύνης προς το κράτος είναι σκέψεις των ανθρώπων που δεν τους επιτρέπουν να παραβούν τους κανόνες. Όταν ένα κράτος πράττει με τρόπο τέτοιο ώστε να φαίνεται ότι τα ποσά που λαμβάνει από τους φόρους αξιοποιούνται αποτελεσματικά, τότε οι άνθρωποι θα αναγνωρίζουν τη φορολογική τους επιβάρυνση ως ένα μέσο που θα αποφέρει καλά αποτελέσματα και έργα για την κοινωνία, όπως δημόσια αγαθά και καλύτερες υπηρεσίες.
Απόρροια όλων των παραπάνω είναι οι ποικίλες στρεβλωτικές επιδράσεις στην οικονομική διάρθρωση, στη διανομή του εισοδήματος, στη δημοσιονομική κατάσταση, στην παραγωγικότητα, καθώς και στη διεθνή ανταγωνιστικότητα μίας χώρας.
Στην Ελλάδα το πρόβλημα της μη καταβολής φόρων έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις που τα επακόλουθα της κατάστασης αυτής είναι τραγικά, με κύριο και βασικότερο πως η φοροδιαφυγή επιδρά στην κατανομή των φορολογικών βαρών. Δημιουργεί ανισότητα μεταξύ των πολιτών, καθώς το κράτος αναγκάζεται για να αναπληρώσει την απώλεια εσόδων να διατηρήσει υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές από αυτούς που ενδεχομένως να επιθυμούσε, με αποτέλεσμα την επιβολή πρόσθετων βαρών στους συνεπείς φορολογούμενους. Παράλληλα, η Κυβέρνηση, για να στηρίξει τα έσοδα από φόρους (βασική πηγή των κρατικών εσόδων), επιβάλει υψηλούς συντελεστές σε έμμεσους φόρους (όπως στον Φ.Π.Α. και στον ειδικό φόρο κατανάλωσης καυσίμων), καθώς δεν μπορούν να αποφευχθούν. Οι έμμεσοι φόροι, όμως, αποτελούν έναν άδικο τρόπο φορολόγησης, διότι δεν φορολογεί βάσει του εισοδήματος του καθενός, αλλά βάσει της κατανάλωσης. Επίσης, περιορίζει την άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής, επειδή σε περίοδο που θα ευνοούσε μία μείωση των συντελεστών των έμμεσων φόρων (τουλάχιστον σε μία μερίδα αγαθών), η Κυβέρνηση θα είναι αδύνατο να το πράξει λόγω της εξάρτησής της από τα έσοδα που της προσφέρει.
Καθώς αναγνωρίζουμε πως οι συνέπειες της φοροδιαφυγής αποτελούν ένα πλήγμα για την Ελλάδα, οφείλουμε να εστιάσουμε στον τρόπο με τον οποίο όλο αυτό μπορεί να αλλάξει ριζικά.
Για τους περισσότερους Έλληνες, αυτό που πρέπει να συμβεί είναι η αναδιαμόρφωση του φορολογικού συστήματος. Συγκεκριμένα, να δημιουργηθεί ένα σύστημα κοινωνικά δίκαιο, δηλαδή να διακρίνεται για το δίκαιο χαρακτήρα του στην κατανομή των φορολογικών βαρών, έτσι ώστε τα άτομα με την ίδια φορολογική ικανότητα να έχουν την ίδια φορολογική επιβάρυνση. Επίσης, αυτό το σύστημα να διακρίνεται για την απλότητά του. Ένα «απλό» φορολογικό σύστημα σημαίνει να είναι κατανοητό για όλους τους πολίτες το τι πρέπει να κάνουν, χωρίς να πρέπει να περάσουν από περίπλοκες διαδικασίες (π.χ. συμπλήρωση μη κατανοητών εγγράφων κ.λπ.). Τέλος, οφείλει να είναι αξιόπιστο. Ένα σύγχρονο φορολογικό σύστημα πρέπει να ενισχύει το αίσθημα κάθε πολίτη πως καταβάλει δίκαια τον φόρο που του αναλογεί και να τον διαβεβαιώνει πως το ποσό αυτό θα του επιστραφεί έμμεσα, με οφέλη τόσο στο κοινωνικό σύνολο όσο και στην εθνική οικονομία.
Βέβαια, τα παραπάνω και πάλι δεν θα είναι επαρκή για την πλήρη πάταξη της φοροδιαφυγής καθώς θα πρέπει να συνδυάζονται και με κίνητρα για περισσότερη χρήση χρεωστικών (και πιστωτικών) καρτών κατά τις συναλλαγές, ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών, εύστοχα αντικειμενικά κριτήρια για ελεύθερους επαγγελματίες και επιτηδευματίες κ.ά.
Ελπίζοντας στη διαμόρφωση ενός δίκαιου φορολογικού συστήματος, η φοροδιαφυγή θα μειωθεί σε μεγάλο ποσοστό είτε θα εκμηδενιστεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αίτια και συνέπειες της φοροδιαφυγής, fpress.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το φορολογικό σύστημα στο Βυζάντιο: Άμεσοι και έμμεσοι φόροι, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- “ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ”, Πτυχιακή Εργασία, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας – Μεσολόγγι, ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΖΩΗ-ΣΟΦΙΑ ΝΤΟΥΛΙΑ, ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΤΣΟΥΡΑΜΑΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, 2018, διαθέσιμο εδώ
- Gruber Jonathan, Δημόσια Οικονομική και Πολιτική, Εκδόσεις daVinci
