Του Άρη Σηφάκη,
Τα μέλη ενός Διοικητικού Συμβουλίου (ΔΣ) μιας ΑΕ δύνανται να λαμβάνουν από το νομικό πρόσωπο της ΑΕ αμοιβή για την παροχή υπηρεσιών τους. Η απολαβή αυτή μπορεί να εδράζεται στα πλαίσια των παρακάτω σχέσεων: 1) στο πλαίσιο μιας ορισμένης έννομης σχέσης εκτός του εταιρικού πλαισίου, όπως για παράδειγμα σύμβαση εργασίας, εντολής ή έργου, όπου θα διέπεται από τις ρυθμίσεις των άρθρων 99-101 του ν.4548/2018, 2) στο πλαίσιο της οργανικής σχέσης των μελών ΔΣ με την ΑΕ, που διέπεται από τα άρθρα 109 επ. του νόμου. Οι δυο παραπάνω περιπτώσεις δεν πρέπει να συγχέονται μεταξύ τους. Δηλαδή, μπορεί ένα μέλος ΔΣ να λαμβάνει αμοιβή και στο πλαίσιο και των δυο παραπάνω περιπτώσεων, απλά στην α’ περίπτωση, η αμοιβή του θα εδράζεται στο πλαίσιο της εκάστοτε συμβατικής σχέσης με την ΑΕ (π.χ. σύμβαση εργασίας) που θα συντρέχει παράλληλα με την οργανική του σχέση, ενώ στην β’ περίπτωση, βάσει εσωτερικής εταιρικής ρύθμισης της ΑΕ.
Όπως διατυπώθηκε και βάσει της αιτιολογικής έκθεσης του ν. 4548/2018 για την ρύθμιση αμοιβών κατά άρθρο 109: «δεν ισχύουν προκειμένου περί αποζημιώσεων και δαπανών που καταβάλλονται δυνάμει κατά νόμο εγκεκριμένης, όπου απαιτείται, έννομης σχέσης (π.χ. δαπάνες στο πλαίσιο εργασίας ή εντολής) ή/και προβλέπονται εκ του νόμου (π.χ. ΑΚ 723), όπως άλλωστε ισχύει και σήμερα, κατά πάγια θέση της νομολογίας». Τι είναι αυτό που προβλέπεται λοιπόν από τα άρθρα 109 επ. για την εταιρική ρύθμιση περί αμοιβών μελών του ΔΣ;
Καταρχήν, προκειμένου να θεωρηθεί νόμιμη η καταβολή αμοιβής ή παροχής σε μέλη του ΔΣ, απαιτείται να υφίσταται είτε σχετική καταστατική πρόβλεψη είτε να έχει συνταχθεί πολιτική αποδοχών. Η καταστατική πρόβλεψη δεν αρκεί να ορίζει πως τα μέλη ΔΣ δικαιούνται απολαβής της, αλλά πολλώ δε μάλλον να διευκρινίζεται ως έναν βαθμό τόσο η διαμόρφωση του ύψους της αμοιβής καθώς και οι όροι υπό τους οποίους χορηγείται. Για την πολιτική αποδοχών που προβλέπεται στα άρθρα 110-111, είναι υποχρεωτική για τις ΑΕ με μετοχές εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά, ενώ για ΑΕ με μετοχές μη-εισηγμένες, ανάλογη πολιτική αποδοχών δύναται να υπάρξει μόνο με καταστατική πρόβλεψη. Πέραν της πολιτικής αποδοχών, εστιάζοντας αποκλειστικά στις ΑΕ με μετοχές μη-εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά, η καταστατική πρόβλεψη για παροχή αμοιβών μπορεί να συνίσταται εναλλακτικά σε δυο μορφές: 1) αντιμισθία, δηλαδή η αμοιβή να συνίσταται σε ένα ορισμένο ποσό ή 2) συμμετοχή στα κέρδη εταιρικής χρήσεως (άρθρο 109 παρ. 2).
Προτού διευκρινισθεί η έννοια της συμμετοχής στα κέρδη της εταιρικής χρήσης, η αμοιβή έχει την μορφή χρηματικής παροχής, αλλά και παροχής σε είδος. Η χρηματική παροχή, μπορεί να αφορά την καταβολή αποζημίωσης ή bonus ανά συνεδρία του ΔΣ, ενώ η παροχή σε είδος, την μεταβίβαση ακινήτου, αυτοκινήτου κλπ. Από εκεί και έπειτα, ενδιαφέρον συγκεντρώνει η συμμετοχή στα κέρδη εταιρικής χρήσης, πάντοτε προγενέστερης. Η συμμετοχή στα κέρδη ως μορφή αμοιβής (άρθρο 109 παρ. 2), απαιτείται να ορίζεται αυτή καθαυτή ρητά στο καταστατικό. Το όριο της ανωτέρω αμοιβής δύναται να ρυθμιστεί με απόφαση τακτικής ΓΣ και με απλή απαρτία και απόλυτη πλειοψηφία.
Εξυπακούεται δε πως παρά την καταστατική πρόβλεψη για συμμετοχή στα κέρδη εταιρικής χρήσης, επειδή ακριβώς το ποσό θα προκύψει εκ των καθαρών κερδών που θα απομείνουν από την αφαίρεση του ποσού για τον σχηματισμό του τακτικού αποθεματικού, καθώς και τη διανομή του ελάχιστου μερίσματος στους μετόχους. Περαιτέρω περιορισμοί πριν την συμμετοχή των μελών ΔΣ στα κέρδη, δεν αποκλείεται. Η παραπάνω ρύθμιση της παρ. 2 του άρθρου 109, διασφαλίζει πως δεν υπάρχει περίπτωση κερδοφορίας για τα μέλη του ΔΣ, εάν πρωτίστως δεν υπάρξει απολαβή της κερδοφορίας από τους μετόχους της ΑΕ, καθώς και συγκέντρωση του απαιτούμενου εκ του νόμου ή καταστατικού τακτικού αποθεματικού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, πρώτο μέλημα των μελών του ΔΣ, γίνεται όχι η δική τους συμμετοχή στα κέρδη, αλλά η συνολική μεγιστοποίηση της κερδοφορίας της ΑΕ, προκειμένου και αυτοί να επωφεληθούν εκ των υστέρων.
Στην περίπτωση που καταβληθεί αμοιβή ή παροχή χωρίς να απορρέει από κάποια σύμβαση εργασίας, έργου κλπ. και εφόσον δεν έχει υπάρξει σχετική καταστατική πρόβλεψη, ούτε πολιτική αποδοχών για την καταβολή αυτήν, δεν θα βαρύνει την ΑΕ, εκτός εάν υπάρξει ειδική εγκριτική απόφαση από την Γενική Συνέλευση (άρθρο 109 παρ. 1). Δεν ορίζεται ρητά στην διάταξη, εάν πρέπει να πρόκειται για τακτική ή έκτακτη ΓΣ, με την ορθότερη προσέγγιση ωστόσο να είναι, πως θα πρέπει να αποτελεί τακτική ΓΣ. Η διάταξη ορίζει ρητά, πως η απόφαση πρέπει να ειδική, πράγμα που σημαίνει πως το ζήτημα της έγκρισης αμοιβής ή παροχής θα πρέπει να τίθεται ως αυτοτελές θέμα της ημερήσιας διάταξης, ενώ πάλι ακολουθώντας την γραμματική διατύπωση της παραγράφου 1, η αμοιβή ή παροχή θα πρέπει να αφορά μόνο εταιρική χρήση που έχει προηγηθεί, και όχι για μελλοντικές, υπό την επιφύλαξη της προκαταβολής, όπως θα αναλυθεί παρακάτω. Η απόφαση της ΓΣ λαμβάνεται με συνήθη απαρτία (παράσταση ή αντιπροσώπευση των μετόχων που συγκεντρώνουν το 1/5 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου) και απόλυτη πλειοψηφία (51% ψήφων), εκτός φυσικά εάν σύμφωνα με το καταστατικό, έχουν προβλεφθεί υψηλότερα ποσοστά και για την απαρτία και για την πλειοψηφία.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ, πως το καταστατικό ενδέχεται να ορίζει ανώτατο ή κατώτατο όριο αμοιβών, και να επαφίεται στην Γενική Συνέλευση ο ακριβής προσδιορισμός του ποσού. Συγκεκριμένα, θα θεωρηθεί καταστατική πρόβλεψη της αμοιβής, όταν το καταστατικό θέτει για αυτήν ένα ανώτατο όριο, και από την άλλη θα θεωρηθεί πρόβλεψη από την ΓΣ, όταν αναλαμβάνει η τελευταία να ορίσει το ακριβές ποσό της αμοιβής, βάσει ενός ελάχιστου ορίου που έχει τεθεί μέσω του καταστατικού.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι επιτρεπτή η προκαταβολή αμοιβής προς μέλη του ΔΣ (άρθρο 109 παρ. 4). Αυτή χορηγείται για το διάστημα έως την επόμενη τακτική ΓΣ, ενώ προκαταβάλλεται υπό την αίρεση της εγκριτικής απόφασης της επόμενης ειδικής τακτικής ΓΣ. Παρόλα αυτά, κατά κρατούσα άποψη, δεν επιτρέπεται να προκαταβληθεί αμοιβή, η οποία προβλέπεται στο καταστατικό καθώς και αμοιβή που προκύπτει μέσα από την συμμετοχή στα κέρδη της ΑΕ.
Φτάνοντας στο τέλος της νομικής ανάλυσης της αμοιβής των μελών του ΔΣ, αξίζει να γίνει μια αναφορά στην εύστοχη πρόβλεψη του νομοθέτη εντός της παρ. 5 του άρθρου 109 για την δυνατότητα των μετόχων μειοψηφίας να προβούν σε δικαστικό έλεγχο επί του ύψους των προβλεπόμενων αμοιβών. Ο δικαστικός έλεγχος αφορά αποκλειστικά και μόνο τις αμοιβές βάσει καταστατικής πρόβλεψης ή απόφασης Γενικής Συνέλευσης, και επ’ ουδενί εξωεταιρικές συμβάσεις της παρ. 3 του άρθρου 109.
Ειδικότερα κατά την παρ. 5, μέτοχοι μειοψηφίας που εκπροσωπούν τουλάχιστον το 10% του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ αντιταχθούν στην χορήγηση αμοιβής ή παροχής από την ΑΕ προς μέλος/μέλη του ΔΣ, δύνανται εντός αποκλειστικής προθεσμίας 2 μηνών από τον χρόνο έγκρισης της απόφασης της ΓΣ να υποβάλλουν αίτηση προς το δικαστήριο για έλεγχο της χορήγησης της αμοιβής. Η αίτηση προς έλεγχο πρέπει να υποβληθεί από μετόχους που εκπροσωπούν τουλάχιστον το 5% του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου, ενώ πρέπει να είναι οι ίδιοι μέτοχοι που αντιτάχθηκαν στην λήψη της απόφασης της ΓΣ. Η αίτηση εκδικάζεται κατά την εκούσιά δικαιοδοσία, με το δικαστήριο να εξετάσει το κατά πόσο εύλογο είναι το ύψος της αμοιβής και εάν χρήζει μείωσης, λαμβάνοντας υπόψιν τις αρμοδιότητες, ευθύνες και την απόδοση του εκάστοτε μέλους του ΔΣ, καθώς και αντικειμενικά κριτήρια, όπως το αντίστοιχο επίπεδο αμοιβών μελών ΔΣ σε ΑΕ αντίστοιχου βεληνεκούς.
Το σκεπτικό της ρύθμισης της παρ. 5 του άρθρου 109 εδράζεται στο γεγονός ότι αποφεύγεται έτσι μια καταχρηστική δράση εκ μέρους των μετόχων πλειοψηφίας που θα οδηγούσε την ΑΕ σε υπέρογκες δαπάνες για αμοιβές του ΔΣ, επιβαρύνοντας έτσι τα οικονομικά της εταιρείας. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο, να αποφασίζεται η χορήγηση υπερβολικά υψηλών αμοιβών σε μέλη ΔΣ, που μπορεί να είναι οι ίδιοι οι μέτοχοι πλειοψηφίας ή συνδεδεμένα με αυτούς πρόσωπα, γεγονός που εντέλει βλάπτει τον εταιρικό σκοπό, με αποτέλεσμα να απαιτείται ένα μέσο δυνητικού δικαστικού ελέγχου της παραπάνω καταχρηστικότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Άρθρο με τίτλο «Ανώνυμες Εταιρίες: Αμοιβές μελών ΔΣ» από την ιστοσελίδα του δικηγορικού γραφείου “Koumentakis and Associates Law Firm”, koumentakislaw.gr, διαθέσιμο εδώ
